تبیان، دستیار زندگی

مفهوم تعاون، و شرکت­­های تعاونی و تمایز آن از دیگر واژه‌های مشابه در این قسمت توضیح داده میشود

دلایل تشكیل تعاونیها را می‌توان در مالكیت جمعی تولید كنندگان بر وسایل تولید و ابزار انگاری سرمایه برای كار و تولید ایجاد دموكراسی اقتصادی، دسترسی توده مردم به مواد مصرفی و تولید فراوان و ارزان، رفع درگیری خریدار و فروشنده، رعیت قیمت عادلانه و حفظ مرغوبیت كالا، نفی انحصار مطلق و حذف واسطه‌ها و جلوگیری از بحرانهای اقتصادی و بیماری دانست. شركتهای تعاونی به طور كامل قادر به رفع عواقب ناشی از گسیختگی پیوندهای اجتماعی نبوده، تنها می‌توانند از طریق همكاری با سازمانهای دولتی و در چارچوب برنامه‌های توسعه و نوسازی روستاها موجباتی فراهم كنند تا از اضمحلال و از هم پاشیدگی این پیوندها جلوگیری به عمل آید. تحقق این هدف مخصوصا از طریق تقویت افكار و اندیشه‌های خودیاری در افراد و بهبودی‌ای كه به این ترتیب در وضع اقتصادی و اجتماعی مناطق پدید می‌آید میسر است. شركهای تعاونی اغلب در وضعی هستند كه می‌توانند عناصر سد كننده توسعه اقتصادی را كه در نظامهای كهن اجتماعی ممالك رو به رشد وجود دارند از سر راه بردارند و این عناصر را به نیروی محرك جهت پیشبرد و تقویت برنامه‌های توسعه اقتصادی مبدل سازند. به علاوه شركتهای تعاونی قادرند از پیكار موجود بین نظام كهن و نظام جدید اجتماعی تا حد زیادی بكاهند.

واتكینس تعاون را اصولا نوعی جنبش آموزشی و تربیتی می‌داند. اهمیت وظایف تربیتی سازمانهای تعاونی در ممالك رو به رشد هنگامی بیشتر آشكار می‌شود كه به روشهای انجام كار و اصولا طرز فكر افراد نسبت به مساله كار و فعالیت در توجه زیادی معطوف گردد. باك[5] خاطر نشان می‌سازد هسته مركزی اصول آموزشی مدرن در جنبش تعاونی نهفته است، یعنی تربیت اندیشه خودیاری در چارچوب سازمانی جمعی و مبتنی بر عضویت اختیاری. تعاونی در كشورهای پیشرفته نیروهای فردی را جهت مشاركت در فعالیتهای جمعی بسیج می‌نماید و در جوامعی كه هنوز به این مرحله از تمدن نرسیده اند و روحیه همكاری جمعی هنوز به طرز گسترده در طبقات مختلف مردم وجود دارد آن است كه افراد را به احساس مسئولیت آگاه و آن را تقویت می‌كند. توسعه منابع انسانی در ریشه كنی فقر نقش مهمی دارد. دولتهایی كه در توسعه منابع انسانی مثل بهداشت، آموزش و تامین وسایل آسایش سرمایه­گذاری كرده‌اند، استانداردهای زندگی مردم را افزایش داده‌اند. تعاونیها به عنوان موسسات مردمی هستندكه دولت می تواند آنها را جهت بهبود شرایط اقتصادی مردم به كار گیرند. تعاونیها می‌توانند برنامه‌هایی را به عهده گیرند كه گروه هدف آن تركیبی گوناگونی از مردم باشد. تعاونیها ابزاری جهت توسعه بخشهای حاشیه‌ای جامعه محسوب می‌شوند هر چند به صورت مزمن فقدان مالی و انسانی را تحمل كنند (ICA, 1995). اتحادیه بین المللی تعاون، در نشریه اینترنتی خود 5 دلیل ایجاد تعاونیها را به شرح زیر بیان می‌دارد (ICA, 1995:1):

1) تعاونی کارکرد خاص خود را ارئه می­دهد.
* هر تعاونی حاصل سرمایه گذاری یك جماعت است. تعاونیها وضع اقتصادی را به نفع جامعه حفظ می‌كنند. منافع خارجی شركت به طرف بیرون جاری نمی‌شود زیرا اعضای تعاونی صاحبان آن هستند و تعاونیها جهت پر كردن خلا موجود در جامعه هستند كه سایر مراكز تجاری قادر به تامین آن نیستند.
* تعاونیهای كشاورزی، نیازهایی چون تامین نهاد‌ه‌ها، فرایند و بازاریابی كالا را بر طرف می‌كنند.
* تعاونی‌های مصرف كالا و خدمات مورد نیاز را باكیفیت برتر و قیمت رقابتی برای اعضا فراهم می‌كنند.
* تعاونیهای مسكن، به مردم با در آمد پایین فرصت می‌دهند برای خود خانه‌ای داشته باشند.
* تعاونیهای بیمه، مشاغل آزاد و كوچك را از خطرات حفظ می‌كنند.
* واحدهای اعتباری به مردمی كه در آمد محدودی دارند و به بانكهای تجاری دسترسی ندارند خدمات می‌دهند و به كارآفرینان كوچكی كه نمی‌توانند طور دیگری به منابع مالی قابل اطمینانی دست پیدا كنند اعتبار می‌دهند.
* تعاونیهای گردشگری فرصت گذران اوقات فراغت و مسافرت را فراهم می‌كنند و خدمات را با قیمت مناسب و كیفیت خوب به اعضا ارائه می‌كنند.
* تعاونیهای برق و تلفن نیازهای مردم روستایی را به برق و ارتباط راه دور كه شركتهای خصوصی از آن احتراز می‌كنند، برطرف می‌كنند.
* تعاونیهای توسعه روستایی جهت توسعه همگانی جوامع محلی شكل می‌گیرند خصوصا در ارتباط با توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی.

2) تعاونیها دموكراسی را ترویج می‌كنند.
* اعضای تعاونی صاحب پیشه خود هستند. آنها سرمایه گذاری می كنند، هیات مدیره را انتخاب می‌كنند و منافعی را از طریق دریافت خدمات بهتر و وامهای حمایتی كسب می‌كنند.
* تعاونیها به مردم می آموزند در جریان زندگی سیاسی و اقتصادی قرار دارند.
* تعاونیها به مردم می آموزند چگونه مسایل خود را به صورت دموكراتیك حل كنند.
* با ظهور دموكراسی، تعاونیها كمك می‌كنند اقتصاد از زنجیر غیربازار برهد و اعضا مهارتشان را در كارآفرینی توسعه دهند.

3) تعاونیها بازار آزاد ایجاد می كنند.
همان گونه كه اكثر دولتها از سرمایه گذاری بی بهره‌اند، این خطر وجود دارد كه این انحصارات به صورت دست نخورده به طرف كارفرمایان خصوصی سوق داده شود. تعاونیها كمك می‌كنند تا با حصول اطمینان از مشاركت وسیع مصرف كنندگان از این دام اجتناب شود. تعاونیها قدرت اقتصادی را گسترش می‌دهند و رقابت را تشویق می‌كنند. تعاونیها وسایل نفوذ به بازار را برای تولید كنندگان كوچك كه كارتلهای قدرتمند یا شركتهای عمده فروشی آنها را قربانی كرده اند، فراهم می‌كنند. تعاونیها جلوی واسطه‌ها و صرافان را می‌گیرند. قیمتهای نامناسب را تعدیل می‌كنند و دامنه رقابتی برای خدمات كالا وضع می‌كنند.

4) تعاونیها مقام انسان را بالا می‌برند.
تعاونیها اشخاص را با فرصت مشاركت در تصمیم گیریها توانمند می‌سازند. با سلاح تغییرات موثر، اعضا راه حلهایی را برای نیازهای اقتصادی و اجتماعی پیدا می‌كنند. تعاونیها راههای سازمان یافته‌ای برای مردم كم در آمد فراهم می‌كنند تا با دولت و ساختار اقتصادی قدرتمند ارتباط یابند.

5) تعاونیها سیستمهای توسعه هستند.
تعاونیها مشاغل جوامع را به سوی شبكه‌های ناحیه‌ای و ملی می‌كشانند. تعاونیهای محلی از مشاغل حجیم، كارایی عملكرد و مدیریت حرفه‌ای سود می‌برند. این اهرم اقتصادی به كشاورزان كمك می‌كند نهاده‌ها را به صورت اقساط بلند مدت دریافت كنند و منافعی از ارزش افزوده فرآوری و فروش به مصرف كننده كسب كنند. واحدهای اعتباری منابعشان را گرد می‌آورند و مازاد پس اندازها را به واحدهای اعتباری نواحی كم در آمد انتقال می‌دهند. تعاونیهای برق با خرید برق با هزینه كم به یكدیگر می‌پیوندند. تعاونیها موتور توسعه می‌شوند زیرا رشد سرمایه گذاری بدون وجود انرژی ممكن نیست. شركتهای بیمه تعاونی مقید به شبكه بیمه اتكایی جهانی هستند تا علیه تلفات بزرگ به حمایت بپردازند. آنها گروه‌هایی از اشخاص را كه شركتهای خصوصی به آنها خدمت می‌كنند جمع می‌كنند تا در برابر خطرات شخصی و تجاری مصون شوند.
همچنین تعاونیها دارای مزایای متعددی هستند كه مزایای اقتصادی آن بسیار برجسته است این مزایا عبارتنداز (فرانتس هلم، 1349، 30-29):

* كسب موقعیت مطلوب در بازار و كنترل قیمت از طریق:
- افزایش قدرت معاملاتی اعضا
- كوتاه شدن دست واسطه‌ها
* تطابق روز افزون با بازار اقتصاد به دلایل:
- با تجربه والای مدیر می‌ـواند تحولات بازار را پیش بینی نماید.
- به دلیل داشتن تسهیلات انبار و جور كردن كالا، بهتر می‌توان آنها را از حیث كمی و كیفی درجبه بندی كرد.
* سرمایه گذاری بالا در مقایسه با یك فرد به تنهایی
* سرشكن شدن هزینه‌ها
* داشتن تخصصهای فنی
* انتقال مخاطرات بازرگانی از فرد به شركت
* شركت تعاونی آثار مطلوبی روی طرز رفتار اقتصادی فرد ایجاد می‌كند

نقش اجتماعی و اقتصادی تعاونیها
نگاهی به گسترش جهانی تعاونیها، طیف وسیعی از عملكرد و فعالیت بخش تعاون را آشكار می‌سازد. تعاونیها در بخشهای متعددی نظیر امور كشاورزی، مصرف، آبیاری، فرآوری مواد غذایی، صنایع دستی، منسوجات فلز كاری، امور ساختمانی، برق رسانی، چرم كاری، چاپ، بهداشت، موسسات آموزشی، حمل و نقل، بانكها، آب رسانی، تفریحی و اوقات و فراقت، هنری و حرفه‌ای و غیره حضور دارند، تعاونیها علاوه بر تدارك فرصتهای اشتغال و ایجاد در آمد، قادر به ارائه خدمات گوناگون اجتماعی به اعضای خود می‌باشند (پراكاش، 1377). یا به عبارت دیگر می‌توان گفت ریشه و منشا و انگیزه‌ای را كه فرد را داوطلبانه به عضویت در یك شركت تعاونی موجود جلب می‌نماید و یا او را به تشكیل یك شركت جدید از طریق همكاری با سایر افراد ترغیب می نماید باید در موجبات زیر جستجو نمود:

1)      در زمینه اقتصاد و منطق: فرد علاقمند به بهبود وضع اقتصادی خویش بوده و انتظار دارد كه از مزایای اقتصادی عالیتری استفاده كند. این مزایا عبارتند از تحصیل در آمد حقیقی بالاتر، استفاده از خدمات بهتر و بالاخره بهره­مند شدن از زندگی عالی­تر با معیارهای والاتر.
2)      در زمینه اجتماعی ـ احساسی: موجبات و علل اقتصادی آگاهانه یا ناخود آگاهانه فرد  را در اتخاذ تصمیم تحت تاثیر قرار می‌دهد از جمله:
· انگیزه غریزی برای تحصیل اطمینان خاطر بیشتر بخصوص در ایام بحران و تغییرات اجتماعی كه رهبری شركت تعاونی و اشتراك مساعی با دیگران فراهم می‌سازد.
·  تمایل به تقلید و یا تبعیت از سنت موروثی در اطاعت از قدرتهای حامیه (هلم، 1359: 32)
در كل اثرات اجتماعی تعاونیها شامل موارد زیر می‌باشد: