«تَّمَنِّی» یعنی آرزو و اشتهای امور مرغوب و مورد رغبت. چه این امور قابل تحقق باشد چه نباشد، در واقع اگر انسان فقط آرزوی امری را داشته باشد بدون آنكه برای دست‌یابی به آن كوچكترین تلاشی داشته باشد بلكه فقط در آرزوهای خود سیر كند و از انجام وظیفه خود ابا كند و برنامه‌ریزی و تدبیر خدا را نادیده بگیرد در حقیقت تحت سیطره شیطان فعالیت نموده است.
«تَّظَنِّی» یعنی گمانهای خود را جدی گرفته و در زندگی روزمره اعمال كنیم در حالی كه اگر گمان انسان پشتوانه شرعی نداشته باشد و یا قرینه‌ایی برای آن اعتبار نشود، هیچ ارزشی ندارد.
قرآن هم می‌فرماید: «قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ»[1] « كشته باد دروغگویان(و مرگ بر آنها)! »
تخریص یعنی كاربرد و اعمال ظن و گمان. خداوند كسانی را كه با گمانهایشان زندگی می‌كنند و به دیگران تهمت و افتراء و ... می‌‌بندند، نفرین كرده است.
حسد صفتی ناپسند است به آن معنا كه اگر بنده‌ای قدرت و توانایی دیدن نعمات سایرین را نداشته باشد متخلق به این صفت است پیش زمینه این صفت ناپسند ظن و گمان و القائات شیطان است این بیماری انسانها را در شرایط بحرانی اذیت و زمین گیر می‌كند، پس بهتر است :
1- تمام تدبیری كه بواسطه حسادت علیه دوستِ صاحب نعمت خود بكار می‌برند، برای دشمن خود و علیه او بكار گیرند.
شیطان به دلیل حسادت از بهشت اخراج شد او می‌خواهد مؤمنین را نیز به این بلای خانمان سوز متخلق كند تا از جمع خوبان اخراجشان كنند و نتوانند بر ایمان خود مستدام بمانند. پس برای دفع دشمن اصلی یعنی شیطان از خدای سبحان تدبیری بطلبید تا حضرت حق شیطان را از بابت شما ناامید سازد.
2- توجه به عظمت حضرت حق و ذكر عظمت او، راهكار دیگری برای اصلاح اخلاق سیئه است. یعنی بنده به اندازه‌ای در مقابل خدای عظیم خضوع داشته باشد كه دیگر زمان به آرزوهای دور و دراز و یا آرزوهای بی‌ارزش دنیوی نرسد و تمناهای درست و غیر درست، جایی برای خودنمایی نیابند.
در واقع اگر كسی از ذكر عظیم و ادراك محضر حق غافل شود، فرصت بندگی را با بدگمانی به خدا و خلق خدا از دست داده است و خاسر شده است.
3- تفكر در قدرت الهی، دستور العمل دیگری است كه انسان را متوجه به بی‌ارزشی و ناچیزی خود می‌كند و او را به سوی قدرت مطلقه خدای سبحان متوجه می‌كند. [ مثلاً فكر كنیم چطور خداوند از یك نطفه بی‌ارزش آیة الله و علامه و پرفسور و دانشمند و .... خلق می‌كند ] و این قدرت چگونه یك موجود بی ارزش را آن قدر اعتبار می‌بخشد كه بر تمام آسمان و زمین و دریا و گیاه و نبات و جماد و ... مسلط كرده و دیگر جایی برای گمانه‌زنی و حسادت ... باقی نمی‌گذارد و آن چنان او را تأمین و غنی از خلق می‌كند كه نیازی به حسادت نداشته باشد.
اصولاً تفكر، تنّور می‌آورد و انسان را بسوی نیكوكاری و عمل صالح دعوت می‌كند نه اینكه باعث فتنه و اختلاف و اذیت و حسادت و بدگمانی ... شود اینها همه شیطنت شیطان است و «تَّظَنِّی» ... سبب می‌شود تا فرد در گروه دشمن جای گیرد.
« پس تمنی و تظنی و حسد باعث سوء عاقبت می‌شود و انسان را در گروه دشمنان حق قرار می‌دهد. »
