این تمثیل در بیان حقیقت است که هر کس غیر از خدا را به دوستی برگزیند چنان است که از قلعه مستحکمی بیرون آمده و به خانه عنکبوتی دل بسته است.

در حالی که اگر شخص از خانه عنکبوت آگاه شود درمی یابد که خانه ای سست تر از آن در میان آشیانه های موجودات زنده نیست که فقط اسم خانه خانه را دارد بدون در و پنجره و حفاظ و سقف و امنیت که به جاروبی هزار مثلِ آن را می توان درپیچید در حالی که دوستی خدا حصار محکمی است که آدمی را از همه دشمنان در پناه می گیرد.

اگر چه خداوند خانه عنکبوت را سست ترین خانه ها معرفی کرده و این در مقام خود راست است، در عین حال تارهای عنکبوت یکی از شگفتیهای طبیعت و خلقت است: حیوانی از آب دهان آنچنان مفتولی می بافد که اگر مفتولی از فولاد با همان قطر  بسازند و با تار عنکبوت مقایسه کنند آن تار از مفتول پولادی قوی تر و محکم تر است.


و در عین حال خداوند نشان می دهد که سست ترین خانه های او خود از نظر استحکام،دانشمندان جهان را به حیرت وا می دارد و چه بسیار که ایمان آنها را معجزۀ همین تارهای سست، تقویت می کند .

آنجا که همین دام سست، پیامبر اکرم را در غاری که با ابوبکر پنهان شده بودند از شر دشمنان حفظ کرد و عجیب واقعه ای است که خداوند با سست ترین چیزی چون تارهای عنکبوت بنده خاص خویش را در پناه می گیرد.

منبع:http://www.yjc.ir

آیا پاکی و پلیدی یکسانند!؟

این بدیهیات پاسخ روشنی است به همه کسانی که نظام عالم را نادیده می گیرند یا نظامی در عالم نمی بینند و به سبب غلبهٔ هواهای نفسانی به خود می قبولانند که دروغ و راست یکی است و زشتی و زیبایی یکی است.

بدین معنی که تفاوتی ندارد در بازتابها و نتایج کارها که شما راست و یا دروغ بگویید و این اندیشه مبدأ هر گونه شرارات و فساد و تباهی در جهان بوده و هست و خواهد بود و یکی از مهمترین درونمایه های ادبیات جهانی انکار همین اندیشه بوده است.

پاسخ ادبیات این است که هرگز چنین نیست که پاکی و پلیدی باهم برابر باشند و هرگز چنین نیست که پاکی و پلیدی امری اعتباری و نسبی باشند بلکه باید گفت اگر جایی هست که اصالت ماهیت کاربرد دارد و عین حقیقت است همینجا است که هر ماهیتی دقیقاً همان چیزی است که هست و قابل اشیاء با ماهیت دیگر و یکسان با ماهیت دیگر نیست و آثار و فرزندان او با ماهیت دیگر متفاوت است.

شکسپیر در دیباچهٔ نمایشنامهٔ مکبث از قول جادوگران سیاهکار که می خواهند مردمان را به کارهای زشت وسوسه کنند می گوید:





این سخنان ترجیع بندی است سرودی است که جادوگران می خوانند و درآمدی است بر همهٔ پلیدیها و زشتی ها که می خواهند مکبث را بدان وسوسه کنند.




این جادوگران اهریمنی در نفس هر انسانی هستند و در حقیقت تبلور نفسانیت و خودخواهی کسانی هستند که برای رسیدن به هواهای خود دائماً دلیل و برهان می آورند تا حجابی بر روی وجدان خویش که فرشته درونی اوست بشکند و لذا نغمه سر می دهند که پاکی همان پلیدی و پلیدی همان پاکی است.

جواب این ترجیع بند یک ترجیع بند الهی است که پاکی پاکی است و پلیدی پلیدی است و هرگز مرده و زنده یکسان نیستند و نور و ظلمت برابر نیستند و این ترجیع بند بارها در قرآن تکرار شده است.

*این آیه مشتمل بر دو نکته درباره قرض دادن است. نخست آنکه وقتی کسی را وام می‌دهید در هنگام باز پس گرفتن چیزی اضافه نطلبید و نرخ و سودی تعیین نکنید بلکه به همان اصل مال خود اکتفا کنید که در این حالت نه شما ظلمی کرده‌اید نه شما را ظلمی رسیده است، اما اگر سودی بر آن تعیین کنید چنان است که با خدا اعلان جنگ کرده باشید و هیچ یک از گناهان را خداوند تا این درجه مورد ملامت قرار نداده که آن را به منزله جنگ با خویشتن تلقی کند از آنکه ربا مقدمات جنگ با مردمان را فراهم می‌کند و آن جنگ با خداست.

*نکته دوم این است که هرگاه به کسی وامی دادید و آن وام گیرنده در عسرت و تنگدستی قرار گرفت او را مهلت دهید تا به آسانی و فراخی برسد و البته اگر اصل آن وام را به گیرنده ببخشید باز برای شما بهتر است. پس توصیه خدا این است که اولاً قرض‌الحسنه دهید یعنی قرض بدون سود و ثانیاً با وام گیرنده مدارا کنید و او را در تنگنا نگذارید و چه بهتر که به کلی بار آن وام را از دوش او بردارید که خیر و صلاح شما اگر بدانید در این کار است.

*آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد که او را باغی باشد از خرما و انگور و در آن باغ نهرها جاری باشد و همه گونه میوه‌ها و ثمرات از ان حاصل آید و در این حال او را زمان کهن‌سالی در رسد و او را فرزندانی ضعیف و ناتوان باشد پس به ناگاه آن باغ را گردبادی سخت فرا رسد که در آن آتشی باشد و آن آتش درگیرد (و همه باغ را بسوزاند). بدین گونه خداوند برای شما آیات و نشان‌های حکمت خود را بیان می‌کند، باشد که در آن اندیشه کنید*

*یکی از درون مایه های قرآن داستان بودن و نبودن است : جوانی هست و آنگاه نیست، ثروت هست و ناگاه نیست. چراگاه به بارانی سبز و خرم می‌شود و به بادی سرد، خشک و سیاه می‌گردد و این داستان بارها و بارها در قرآن با تمثیلات زیبا و موثر آمده است و پیام کلی این گونه تمثیلات بیدار کردن انسان‌ها به عواقب کارها و بهره گرفتن از هر چیز است.

*در این آیه صنعتی هست از صنایع ادبی که به آن تتمیم گویند و آن این است که شخص سخنی را اول به اجمال بگوید و سپس با افزودن کلمات دیگر ابهامات ذهن خواننده را برطرف کند. در اینجا تمثیل بدیعی است که خداوند از یک باغ نقش کرده و سپس آن باغ را با طوفان سهمگینی به نابودی سپرده است و آن تمثیل لذت‌ها و نعمت‌های دنیوی است که آدمیان بدان دل خوش دارند اما به ناگاه روزگار آن را از کفشان می‌رباید. در این آیه خداوند برای ایجاد نهایت تأثیر در دل خواننده، تنظیم کلام را چنان فرموده است که وقتی باغ از دست می‌رود نهایت نومیدی و حسرت در دل ایجاد می‌شود.

*اگر خداوند چنین می‌فرمود که «آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد که باغی داشته باشد و آن باغ نابود شود» چندان تأثیری در دل خواننده نمی‌کرد، زیرا شنونده نمی‌دانست که چه باغی است و چگونه نابود می‌شود، اما می‌بینیم که آهسته آهسته باغ را با هر کلمه بیش از پیش می‌آراید و می‌فرماید «آیا هیچ یک از شما دوست می‌دارد باغی داشته باشد از نخل و انگور» و این مایه کمال باغ است. بعد می‌افزاید که در زیر درختان آن باغ نهرها جاری است و این بر جاذبه باغ می‌افزاید و باز می‌فرماید که «آیا هیچ یک از شما دوست دارد که چنین باغی داشته باشد و او را سن کهنسالی در رسد؟»

*اگر خداوند بدین مقدار اکتفا کرده بود شخص با خود می‌گفت «باکی نیست. کهن‌سالی می‌آید و به دنبال آن مرگ و جای نگرانی نیست. باغ را می‌گذارم و می‌روم.» اما خداوند می‌فرماید او به کهن‌سالی می‌رسد و او را فرزندانی است. باز در اینجا ممکن است فکر کند که فرزندان ممکن است رشید و بالغ باشند و بعد از او متولی باغ خواهند شد. به همین جهت می‌فرماید : «او را کهن‌سالی در رسد و فرزندانی ضعیف و خرد باشد.» آنگاه ضربه نهایی را می‌زند که در این حال با سن پیری و فرزندان خرد و آن باغ پر نعمت ناگهان طوفان سردی درمی رسد. باز شخص ممکن است فکر کند که آن طوفان بالاخره می‌گذرد و اگر چه زیانی به باغ می‌رساند ولی به هر حال باغ برجاست. به همین جهت می‌افزاید که در آن طوفان سرد آتشی و صاعقه ای است.

*در اینجا شخص بیش از پیش می‌ترسد اما هنوز می‌تواند با خود بیندیشد که ممکن است صاعقه بیاید اما درنگیرد و باغ را به آتش نکشد. به همین جهت کلمه «فاحترقت» یعنی «پس آن را به آتش می‌کشد» اضافه می‌شود و می‌بینیم که مؤثرترین تصویر را از باغ و آنگاه نابودی آن و آه و حسرت صاحب آن را ارائه کرده است؛ و در پایان می‌فرماید: «خداوند بدین گونه و بدین روش آیات خود را بیان می‌فرماید، باشد که در آن اندیشه کنید».

*در هر یک از ابیات زیر به نعمتی و زوال آن به زیبایی اشاره شده است :

ذخیره ای بنه از رنگ و بوی فصل بهار     که می‌رسند ز ره رهزنان بهمن و دی

(حافظ)

     گلی است خرم و خندان و تازه و خوشبوی      ولی امید بقایش چنانکه دانی، نیست          

             دیر و زود این شکل و شخص نازنین       خاک خواهد گشتن و خاکش غبار               

       (سعدی)       

شاهدی کز عشق او عالم گریست      عالمش می‌راند از خود جرم چیست

جرمش آنکه زیور عاریه بست کرد      دعوی کاین حلل ملک من است  

(مثنوی)

*در غزل زیر حافظ نوعی صنعت تتمیم به کار برده که به تدریج شکوه و عظمت واقعه را پیش چشم مجسم می‌کند آنگاه نتیجه می‌گیرد.

زلف آشفته و خوی کرده و خندان لب و مست      پیرهن چاک و غزل خوان و صراحی دردست

نرگسش عربده جوی و لبش افسون کنان      نیمه شب یار به بالین من آمد بنشست

 سر فرا گوش من آورد و به آواز حزین گفت      ای عاشق شوریده من خوابت هست   

   عاشقی را که چنین باده شبگیر دهند      کافر عشق بود گر نشود باده پرست  

*مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ*

*تمثیل کسانی که اموالشان را در راه خداوند انفاق می‌کنند مانند دانه گندمی است که هفت خوشه به بار آورد و در هر خوشه ای یک‌صد دانه باشد و خداوند هر که را بخواهد از این بیشتر نیز عطا خواهد کرد و خداوند را ثروت بی پایان و دانش بی انتهاست*

*یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا كُتِب عَلَیْكمُ الصیَامُ كَمَا كُتِب عَلى الَّذِینَ مِن قَبْلِكمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ(183)

أَیَّاماً مَّعْدُودَتٍ فَمَن كانَ مِنكُم مَّرِیضاً أَوْ عَلى سفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طعَامُ مِسكِینٍ فَمَن تَطوَّعَ خَیراً فَهُوَ خَیرٌ لَّهُ وَ أَن تَصومُوا خَیرٌ لَّكمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ(184)*

ای اهل ایمان روزه داشتن بر شما فرض گردید چنانکه بر اُمم گذشته واجب شد و این دستور برای آن است که از شهوات نفسانی پاک گردید و پرهیزکار شوید (182)

روزهایی به شماره معین روزه دارید (تمام ماه رمضان) و هر کس از شما مریض باشد یا مسافر به عدد آن، از روزهای غیر ماه رمضان (چون حاضر و سالم شود) روزه دارد و کسانی که روزه را به زحمت و مشقت توانند داشت (چون مردان پیر و زنان حامله و شیرده و...) باید که عوض هر روز فدیه دهند به مقدار یک مُدّ طعام، یعنی آنقدر که فقیر گرسنه ای سیر شود و هر کس بر نیکی بیفزاید (و بیش از یک گرسنه را سیر کند) این رفتار بسیار برای او بهتر است و بی تعلل روزه داشتن شما را تمام خیر و برکت است اگر فواید بی شمار این عمل را بدانید (184)

*روزه یکی از احکامی است که در اکثر مذاهب معروف دنیا برای خود جا و موقعیتی دارد چنانکه در قرآن نیز اشاره شده است که ما روزه را هم بر شما و هم بر پیشینیان شما واجب کردیم و در سطح وسیع‌تر با تحقیقاتی که در جانور شناسی و گیاه شناسی در جهان شده است. روزه یکی از شیوه های معالجه در سراسر طبیعت است که حیوانات و حتی گیاهان به طور غریزی از آن بهره می‌گیرند. در سطحی باز وسیع‌تر و فراتر از خوردن و آشامیدن می‌توان روزه را وسیله ای برای اصلاح بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی به کار گرفت مانند روزه در سخن و روزه در دیدار و روزه در اندیشه و روزه از پایداری عادات و اعمال که همه می‌توانند فرد را در بازگشت به سلامتی و نیل به مقصودها یاری کنند.

*روزه داری در معنای محدود آن پرهیز از خوردن و آشامیدن است در پزشکی جهان امروز مقام ویژه ای دارد و به عنوان یکی از شیوه های شناخته شده درمان برای بسیاری از بیماری‌ها به کار گرفته می‌شود. در این زمینه کتاب‌های بسیاری نوشته شده که یکی از بهترین آن‌ها با عنوان «Fasting the Royal Way to Healing» یعنی «روزه راه شاهانۀ شفا» به زبان انگلیسی به طبع رسیده است. این کتاب بدون توجه به آیین‌های دینی و مذهبی، صرفاً به انواع و اقسام بهره گیری‌های پزشکی در سنت روزه نوشته شده است.

*مولانا به مصداق آیه «إستَعینوا بِالصبرِ و الصَّلوة» با استفاده از مضامین آیات اول سورۀ «و العادیات» ماه صیام را به عنوان لشکر جرّار و نیرومندی معرفی کرده که بر نفس و لشکریان او حمله می‌آورد.

*طعام و شراب معنوی نه تنها روزه را باطل نمی‌کند بلکه بخشی از غرض فرمانِ روزه، جایگزین کردن مائده های آسمانی به جای مائده های زمینی است.

 خیال دوست بیاورد سوی من جامی       که گیر بادۀ خاص و ز خاص و عام مترس

بگفتمش «مه روزه است و روز» گفت : «خموش        که نشکند می جان روزۀ صیام، مترس»              

(دیوان شمس)

*آیت الکرسی را اهل معرفت عروس قرآن نامیده‌اند، اگرچه تمامی قرآن عروس است:

عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد        که دارالملک معنی را مجرد بیند از غوغا

اما در این سه آیه چندان لطف و زیبایی و رحمت و روشنایی هست که شایسته است آن را به تنهایی به چشم عروس بنگرند، عروسی در نقاب کلماتی که چون تور حریر آنچه را در خود گرفته است نشان می‌دهد و اگر به چشم بصیرت به درون آن حجاب نازک بنگرند دختر پادشاه چین را که رمز جمال الهی است خواهند دید که چون عروسی جوان و شاداب، با شکوه و جلال رو به سوی خانه آن‌ها نهاده است. اوست که چون عروس به سوی شما می‌آید و با صدایی مهربان، از مقام استغنا که لازمه جمال آن عروس است می‌گوید: شما را هیچ اجبار و اکراهی در پذیرش من نیست اما بنگرید بدین جمال و کمال تا بر شما روشن شود که هدایت شما در چیست و گمراهی شما کدام است.

*اگر هرکدام از شما بدان دیوهای زشت از حرص و آز و کینه و حسادت و هر چه غیر از خوبی و جمال است کافر شود و به من ایمان آورد چنین کس به حقیقت به ریسمانی چنگ زده است که هرگز گسسته نمی‌شود. پس اگر خدا را به دوستی گرفتید و این عروس یگانه را در خانه دل راه دادید او شما را به جمال خویش از تاریکی به نور خواهد برد اما آن‌ها که اینهمه لطف و خوبی را رها کردند و به دنبال هواهای نفسانی و آن دیو سرکش درونی رفتند و دیوها را به همسری گرفتند آن دیوها ایشان را حتی از نور فطرت که عطیه الهی آن‌هاست محروم خواهند کرد و به ظلمات غفلت و جهالت سوق خواهند داد که تا ابد دردر آتش حسرت دیدار و وصال آن عروس صاحب جمال بمانند.

*دوستان و عاشقان خدا را سنخیت و مشابهت می‌باید با اوصاف او چنانکه بر زبان مولانا آمده است:

او ندارد خواب و خور چون آفتاب         عاشقان را می‌کند بی خورد و خواب

که بیا من باش یا همخوی من         تا ببینی در تجلی روی من (مثنوی)

*هنگامی که آن پادشاه جهان با صراحت می‌فرماید «خداوند دوست اهل ایمان است» همه ما را پر از ذوق و شوق می‌کند که در شمار اهل ایمان قرار گیریم تا دوست او باشیم و کدام دوستی غیر از او می‌تواند ما از ظلمات غم به نور شادی آورد. از این رو چه خوش‌تر که همه چنگ زنیم در آن ریسمان محکم عشق به خوبی و زیبایی و دانایی که محکم‌ترین شرط آن ترک هواهای نفسانی است و به گفته مولانا:

عروة الوثقی ست این ترک هوا          برکشد این شاخ جان را بر سما

*حرف «لا» در «لا اکراه فی الدین» لای نفی جنس است یعنی از جنس اکراه چیزی در دین نیست از آنکه دین اختیار و گزینش است و با اکراه باطل می‌شود.

*از دیدگاه دیگر می‌توان گفت که چون دین بر مبنای فطرت استوار است و با عقل و ادراک آدمی هماهنگی دارد، هیچ کس اکراهی در پذیرش آن احساس نخواهد کرد بلکه آدمیان به طوع و رغبت نه ترس و کراهت سوی آن خواهند آمد چنانکه وقتی خداوند به آسمان و زمین فرمود : «به سوی من آیید خواه به رغبت، خواه به کراهت»، گفتند: «البته به شوق و رغبت می‌آییم».

*شفاعت و پای در میان نهادن قدیسان به لفظ و عبارت نیست بلکه به دستگیری و هدایت است. دانته به شفاعت حضرت مریم به دیدار خداوند رسید. بدین معنی که ایمان به مسیح و رفیق راه او و یاری جستن از قداست و پاکی مریم او را شایسته مقام دیدار کرد و شفاعت پیامبر اکرم همان پذیرفتن دعوت اوست به ایمان و ترک دیوان و ددان و دوستی با نیکوان، و قدیسان همچون مشاطه‌اند که می‌آرایند روی مارا و می‌پیرایند موی ما را تا خوش و دلپذیر و شایسته شویم ورود به ضیافت الهی را. درآن ضیافت حیوانات زشت و درنده ای چون حرص و حسد را چه جای خواهد بود؟ و به گفته سعدی :

گر خواجه شفاعت نکند روز قیامت         شاید که ز مشاطه نرنجیم که زشتیم

*خداوند آنچنان خود را به بندگان نزدیک کرده است که خود را به جای آنان در معرض نیاز نهاده و از بندگان تقاضای قرض کرده است. عجبا از این لطف و تواضع و نزدیکی و به قول مولانا:


*لطیفه شگرف این است که وقتی آدمیان قرض نیکو و بدون سود و سودا می‌دهند به حقیقت مال خود را در دست خداوند هستی می‌گذارند و کیست غنی‌تر از خداوند که به ایشان سود بدهد چنانکه فرموده است خداوند آن قرض را چندین و چندان برابر و بیشتر از آنچه در خاطر وام دهنده می‌گذرد سود خواهد داد.

*نکته دیگر این است که مردمان غافلند از این واقعیت که قبض و بسط زندگی و تنگی و فراخی معیشت به دست خداست، وگرنه به خیالات باطل گرفتار حرص و آز نمی‌شدند تا وامی را از نیازمندی دریغ کنند و نکته دیگر آنکه ما همگی به سوی او باز خواهیم گشت و اگر گله و شکایت کند که از تو قرض خواستم و دریغ نکردی چه پاسخ توان گفت؟



*در حکایت‌های عرفانی ادب پارسی مکرر به این نکته بر می‌خوریم که خداوند خود را به جای بندگان می‌نهد، از جمله معروف است که ابن سینا در جایی نشسته بود. زنی کتابی پیش او آورد و گفت «نذر کرده‌ام این کتاب را به عالمی بدهم و از تو عالم‌تر کیست؟» ابن سینا گفت: «من عهد کرده‌ام که جز از دست خدا هدیه‌ای نپذیرم». آن زن که از اولیای حق بود گفت: «اینجا غیری نیست. از دست خدا بگیر».

* در حدیث آمده است که مردمان به منزله عیال خداوند و خانواده او هستند. از این رو هر کس از مردمان دلجویی کند و به خدمت ایشان بپردازد آن عبادتی است که نسبت به خدا انجام داده است.

*قرض نیکو در مقابل ربا آمده است که قرض دادن به بهره و افزونی است و این زیاده گرفتنِ ربا خواران را خداوند چندان مطرود و ناپسند دانسته که آن را اعلان جنگ با خدا خوانده است.