تنظیم خانواده

مقدمه

تنظیم خانواده به معنای پیشگیری از حاملگی های پرخطر از دیدگاه تنظیم خانواده، حاملگی های برنامه ریزی نشده و نهایتا سقط های غیرقانونی است، و به عبارت دیگر هدف از برنامه تنظیم خانواده تواناسازی زوج ها و افراد به تصمیم گیری آزادانه و مسئولانه در مورد تعداد و فاصله گذاری بین فرزندانشان و برخورداری از اطلاعات و وسایل لازم برای وصول به این هدف و اطمینان از انتخابی آگاهانه و در اختیار گذاردن مجموعه كاملی از روش های موثر و مطمئن جلوگیری از بارداری است. بنابراین موفقیت دراز مدت برنامه تنظیم خانواده مستلزم رعایت اصل انتخاب آگاهانه و آزادانه است، و داشتن آگاهی و دسترسی به بهترین روش های مطمئن، موثر، كم هزینه و مقبول پیشگیری از بارداری كه بر خلاف قانون نباشد از حقوق مردان و زنان محسوب می‌گردد (1). زوجینی كه در حال حاضر و یا برای همیشه نمی‌خواهند باردار شوند معمولا در صورت داشتن آگاهی و اطلاعات كافی در زمینه دسترسی به خدمت از وسایل پیشگیری از بارداری استفاده می‌كنند. بنابراین تنظیم خانواده می‌تواند با هدف به تاخیر انداختن موقت بارداری و یا توقف همیشگی فرزندآوری، مورد استفاده قرار گیرد.

حاملگی بدون برنامه  (Unintended pregnancy)

به مجموع حاملگی های زیر اطلاق می‌گردد (2) :

1) فرد در حال حاضر این بارداری را نمی‌خواسته ولــی تمایل بــه بارداری را در آینــده داشتــه اســت (Mistimed pregnancy)

2) فرد تمایل به این بارداری را نه در حال حاضر و نه در آینده داشته است(Unwanted pregnancy)

اهمیت تنظیم خانواده

تنظیم خانواده امروزه به عنوان یكی از بندهای اساسی حقوق بشر و یكی از اجزاء حیاتی توسعه پایدار شناخته شده است زیرا به افراد و گروه های مختلف به شرح زیر كمك می‌كند (4).

زنان

تنظیم خانواده به زنان كمك می‌كند تا خود را در مقابل حاملگی های برنامه ریزی نشده محافظت كنند. در دهه 1960 برنامه های تنظیم خانواده از طریق كمك به زنان، موفق به پیشگیری از بروز 400 میلیون حاملگی برنامه ریزی نشده در جهان گردید. در نتیجه بسیاری از زنان بخاطر مواجه نشدن با حاملگی های پر خطر و سقط های غیرایمن توانستند به زندگی خود ادامه دهند. در واقع اگر می‌شد همه زنان از نظر بروز حاملگی های پر خطر مورد حفاظت قرار گیرند مرگ مادر تا حد 4/1 كاهش پیدا می‌كرد.

علاوه بر مسایل یادشده برخی از روش های تنظیم خانواده دارای فوایدی از نظر تامین سلامتی هستند بطور مثال استفاده از روش های هورمونی مانع از بروز بعضی از سرطان ها می‌شود، و كاندوم نیز باعث پیشگیری از بیماری های مقاربتی مشتمل بر ایدز و HIV می‌گردد.

كودكان

تنظیم خانواده از طریق فاصله گذاری مناسب بین زایمان ها به زنده ماندن كودكان كمك می‌كند. در جهان هر سال بین 13 تا 15 میلیون كودك زیر 5 سال می‌میرند. اگر تمام كودكان با فاصله گذاری حداقل دو سال بدنیا می‌آمدند 3 تا 4 میلیون از این مرگ ها می‌توانست پیشگیری شود.

مردان

تنظیم خانواده به مردان و زنان كمك میكند تا مراقبت از خانواده خود را بهتر انجام دهند. مردان در همه دنیا می‌گویند كه رعایت تنظیم خانواده باعث تامین یك زندگی بهتر برای خانواده آنها می‌گردد.

خانواده

برنامه های تنظیم خانواده باعث ارتقا سطح سلامت خانواده می‌شود. زوج ها با داشتن تعداد فرزند مناسب قادر به تامین آموزش، پرورش، بهداشت و تغذیه كافی برای فرزندان خود هستند.

ملل

تنظیم خانواده كمك به توسعه ملل می‌كند. در كشورهایی كه زنان، فرزندان كمتر در مقایسه با مادرانشان بدنیا آورده اند مردم بهبود وضعیت اقتصادی سریعتری را در مقایسه با سایر كشورهای دیگر داشته اند.

كره زمین

جمعیت مناسب در آینده تقاضای مناسب برای استفاده از منابع طبیعی از قبیل آب و خاك قابل كشت را بدنبال خواهد داشت. بنابراین هر كس در آینده فرصت بهتر و بیشتری برای ساختن یك زندگی مناسب و خوب خواهد داشت.

بنابراین كسانی كه ارائه كننده این خدمت هستند با عنایت به كمك های گسترده یاد شده باید بخود ببالند.

تاریخچه تنظیم خانواده

در شهریور ماه 1320 جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران كار خود را كه منحصر به كنترل حوادث و سوانح بود گسترش داد و به امور مختلف بهداشتی و درمانی از جمله تنظیم خانواده پرداخت. در حدود سال 1330 سازمانی به عنوان سازمان همكاری بهداشت بین‌المللی در ایران بوجود آمد كه جزئی از برنامه های بهداشتی آن بهداشت مادر و كودك بود. در كلینیك های بهداشت مادر و كودك روش های جلوگیری از بارداری برای زنان توضیح داده می‌شد. این وسایل پیشگیری شامل ژل و قرص های كف كننده واژینال بود كه توسط زنان متقاضی از داروخانه خریداری می‌شد. در سال 1334 اداره بهداشت مادر و كودك در وزارت بهداری تاسیس گردید و بدنبال آن در سال 1335 قرص های خوراكی پیشگیری از بارداری و آی یو دی وارد ایران شد بطوری كه در سال 1337 اولین درمانگاه تنظیم خانواده شروع بكار نمود . صندوق جمعیت ملل متحد (UNFPA) كه یكی از سازمان های وابسته به سازمان ملل است فعالیت خود را در ایران با هدف كمك های مالی به سازمان های دولتی ذیربط با مسایل جمعیتی در اواخر دهه 1340 آغاز كرد . در سال 1341 برای اولین بار برنامه های جمعیتی مورد توجه دولت قرار گرفت بطوری كه در برنامه عمرانی سوم به مسئله جمعیت اشاره گردید و در سال 1343 جلوگیری از حاملگی مورد تایید مقامات روحانی قرار گرفت . در سال 1346 برنامه تنظیم خانواده، ارائه خدمت را فقط برای جوامع شهری با تاكید بر زنان را مدنظر قرار داد . در برنامه عمرانی سوم (1346ـ1342) راه اندازی مراكز بهداشت پیشنهاد گردید بطوری كه این مراكز در اواخر برنامه عمرانی چهارم (1351ـ1347) ایجاد گردیدند و ارائه خدمت در آن ها آغاز شد. در همین زمان معاونت جمعیت و تنظیم خانواده در وزارت بهداری تاسیس و برنامه های جمعیت و تنظیم خانواده اعلام گردید . از دی ماه 1351 انستیتو تحقیقات بیولوژی تولید مثل با هدف انجام مطالعات در زمینه بررسی اثرات و عوارض روش های پیشگیری از بارداری بر فرایند تولید مثل در تهران شروع به فعالیت نمود، و یك سال بعد (1352) به منظور گردآوری كلیه اطلاعات جمعیتی و تنظیم خانواده نقاط مختلف جهان، مركز اسناد جمعیت و تنظیم خانواده در ایران تاسیس گردید . در طول سه دوره برنامه های عمرانی فعالیت های آموزشی بی شماری با هدف ایجاد مهارت در كاركنان ارائه خدمت و ارتقا سطح آگاهی گروه های هدف و جامعه انجام گردید. در خرداد ماه 1358 واحد بهداشت در معاونت بهداشتی وزارت بهداشت بوجود آمد كه عهده دار انجام فعالیت های بهداشتی مادر و كودك، تنظیم خانواده و تغذیه گردید و در سال 1362 برنامه بهداشت مدارس در بهداشت خانواده، ادغام و اداره كل بهداشت خانواده و مدارس ایجاد شد (5).

پس از سرشماری 1365 اعلام جمعیت 50 میلیونی مسئولین را متوجه رشد شتابان جمعیت و مشكلات ناشی از آن كرد. لذا با توجه به این امر در سال 1367 پس از ارائه بیانات آیت الله خامنه ای در مورد برنامه تنظیم خانواده، سمینار ملی جمعیت و توسعه در شهر مقدس مشهد توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی برگزار گردید و حاصل آنبرنامه ملی تنظیم خانواده بود كه مورد تایید امام خمینی (س( قرار گرفت و متعاقب آن در خرداد ماه 1367 دولت سیاست تحدید موالید را اعلام نمود. و در سال 1368 وزارت بهداشت اولین بررسی آگاهی، نگرش و عملكرد زنان 45ـ15 سال از دیدگاه تنظیم خانواده را اجرا كرد و درهمین سال در برنامه 5 ساله اول توسعه اجتماعی و اقتصادی كشور (72-1368) برنامه كنترل جمعیت از اولویت ویژه ای برخوردار و در تاریخ 4/6/1368 وظایف دستگاه های اجرایی ذیربط (وزارت های بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، علوم، تحقیقات و فناوری و كار و امور اجتماعی، سازمان های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و مدیریت و برنامه ریزی و مركز ثبت احوال( در خصوص اعمال سیاست تحدید موالید به تصویب هیات وزیران رسید و در سال 1369 هیئت محترم وزیران تشكیل شورای تحدید موالید را تصویب كرد و جهت اجرا ابلاغ نمود. در شهریور ماه 1370 واحد تنظیم خانواده از اداره كل بهداشت خانواده مجزا و تحت عنوان اداره كل جمعیت و تنظیم خانواده عهده دار توسعه و پیشبرد برنامه در سطح كشور گردید (5).

در سال 1370 لایحه كنترل جمعیت و تنظیم خانواده از طرف دولت تهیه و تقدیم مجلس گردید و در تاریخ 26/2/72 از تصویب مجلس گذشت و یك هفته بعد به تایید شورای نگهبان رسید. این مصوبه نشانه بارز حمایت همه جانبه نظام جمهوری اسلامی ایران و تعهد سیاسی دولت از اجرای برنامه های تنظیم خانواده و كنترل جمعیت است.