تبیان، دستیار زندگی

اهمیت اندازه گیری مرتب قند خون در منزل چیست؟

همان طور که قبلاً گفته شد تغذیه صحیح، ورزش ، کنترل روزانه قندخون و مصرف داروها از اجزای اصلی درمان دیابت هستند دستگاه های اندازه گیری قندخون یا گلوکومترها به دیابتی و پزشکان آن ها این امکان را می دهند تا بتوانند به تنظیم این اجزا بپردازند شاید بتوان درمان دیابت بدون اندازه گیری مرتب قند خون را به رانندگی در جاده با چشمان بسته تشبیه کرد.

اهمیت استفاده از گلوکومتر در پیشگیری از عوارض دیابت مخصوصاً در دیابت نوع۱ در تحقیقات متعددی به اثبات رسیده است. این تحقیقات نشان داده اند که در افراد دیابتی که قند خونشان را به طور مرتب اندازه می گیرند و از نتیجه این آزمایشات برای تنظیم روش درمانی خود استفاده می کنند. عوارض دیابت به نحو قابل ملاحظه ی کمتر دیده می شود.

کاهش وزن در افراد دیابتی چاق یا دچار اضافه وزن (دیابت نوع۲) چه اهمیتی دارد؟

در دیابت نوع۲ انسولین نمی تواند وظیفه خود در بدن را به درستی انجام دهد و در واقع یک حالت مقاومت به انسولین در بدن وجود دارد. بهترین عامل این افزایش مقاومت، چربی های اضافی بدن هستند. 

بنابرین با رعایت رژیم غذیی و فعالیت ورزشی منظم که هر دو منجر به کاهش وزن و کمتر شدن چربی های اضافی بدن می شوند می توان مقاومت به انسولین را کاهش داد و بدینوسیله قند خون را بهتر کنترل کرد. اهمیت کاهش وزن در دیابتی های نوع۲ به حدی است که می تواند در مواقعی که قند خون بالا نیست (زیر ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر) به تنهایی و بدون مصرف دارو قند خون را به حد طبیعی برساند. حتی در مواقعی که به طور همزمان دارو نیز مصرف می شود. کاهش وزن اثر بخشی داروها را به نحو مؤثری بیشتر می کند

آزمایش هموگلوبین A۱C چیست و چه اهمیتی دارد؟

آزمایش هموگلوبین A۱C که به صورت درصد بین می شود نشان می دهد که در طول ۳ ۲ ماه گذشته چند درصد از هموگلوبین خون که یکی از پروتئین های موجود در گلبول های قرمز است. با قند ترکیب شده است هر چه این درصد بالاتر باشد بیانگر این است که معدل قند خون طی ۳ ۲ ماه پیش بالاتر از حد طبیعی بوده است این آزمایش وسیله بسیار خوبی بری تصمیم گیری در مورد موفقیت روش درمانی فعلی می باشد. در واقع وقتی می توان درمان یک دیابتی را موفق دانست که درصد هموگلوبین A۱C او در حد قابل قبول باشد این حد قابل قبول مقدار هموگلوبینA۱C زیر ۸ و ترجیحاً زیر ۷ درصد است. 

مطالعات متعددی نشان داده اند که نگه داشتن هموگلوبین A۱Cزیر ۷ درصد نه تنها از پیدایش عوارض دیابت در چشم ها، کلیه ها و اعصاب جلوگیری می کنند بلکه حتی در صورت وجود این عوارض باعث برگشت آن ها شده و از پیشرفتشان جلوگیری به عمل می آورد. آزمایش هموگلوبین A۱Cرا باید ترجیحاً هر ۳ ماه یا حداکثر هر ۶ ماه یکبار انجام داد.

آیا افراد دیابتی، می توانند غذاهای شیرین هم بخورند؟

اصولاً غذاهای شیرین جزء یکی از گروه های اصلی غذایی هستند که کربوهیدرات نامیده می شوند، نان و غلات و میوه جات نیز جزء گروه کربوهیدرات ها هستند. تمامی غذاهای متعلق به گروه کربوهیدرات پس از گوارش و هضم در بدن به قند ساده (گلوکز) تبدیل می شوند. پس افراد دیابتی می توانند غذاهای شیرین حاوی شکر را جانشین غذاهای دیگر حاوی کربوهیدرات کنند. 

مثلاً این امکان وجود دارد تا با کم کردن از مقدار برنج یا نان در یک وعده غذیی امکان خوردن ژله به عنوان دسر بعد از غذا را فراهم کرد. نکته قابل ذکر دیگر در این مورد زیاد بودن انرژی (کالری) موجود در غذاهای شیرین می باشد که می تواند در صورت عدم رعایت تعادل در مصرف آن ها باعث اضافه وزن و چاقی گردد. 

از طرفی دیگر غذاهی شیرین گروه کربوهیدرات ها بر خلاف غذاهای دیگر فاقد ویتامین ها و املاح لازم برای بدن می باشند. بنابراین مصرف این غذاها و جایگزین کردنشان با غذاهای دیگر حتماً با مشاوره متخصص تغذیه ی که در زمینه تغذیه دیابتی اطلاعات کافی دارد انجام بپذیرد.

ولی بهتر ین است که افراد دیابتی به طور کلی از مصرف کربوهیدرات های سریع الجذب مثل قند و شکر، خرما، عسل، توت خشک، کشمش و انجیر خشک تا حد امکان پرهیز نمایند.

منظور از اصطلاحات “واحد کربوهیدرات” و “شمارش واحد کربوهیدارت” چیست؟

از آنجائیکه “مقدار” کربوهیدرات یک غذا مهمترین عامل تعیین کننده قند خون بعد از غذاست، تنظیم مقدار کربوهیدراتی که یک فرد دیابتی در هر وعده غذایی می خورد از اهمیت ویژه ی برخوردار است. مقدار کربوهیدرات موجود در غذاهای مختلف معمولاً به صورت گرم بیان می شود. به مقداری از هر غذا که حاوی ۱۲ ۱۰ گرم کربوهیدرات باشد یک “واحد کربوهیدرات” یا به طور خلاصه “واک” گفته می شود. منظور از “شمارش واحد کربوهیدرات” این است که یک فرد دیابتی بتواند بعد از دیدن آموزش هی لازم تعداد واک موجود در هر وعده غذایی را محاسبه کند.

این امر باعث می شود تا او بتواند تعداد واک مصرفی در هر وعده غذایی را مطابق با دستورات متخصص تغذیه تنظیم کند و بدینوسیله قند خون بعد از غذای خود را به خوبی کنترل نماید. در افرادی که انسولین مصرف می کنند شمارش واک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

بهترین راه درمان حملات پایین افتادن قند خون (هیپوگلیسمی) چیست؟

درمان مناسب حملات هیپوگلیسمی مصرف کربوهیدرات های ساده و با جذب سریع است که به سرعت تبدیل به قند (گلوکز) شده و جذب خون می گردند. از جمله این انتخاب های مناسب می توان به حبه قند، آب میوه و نوشابه گازدار اشاره کرد. 

مصرف شکلات یا بیسکویت مناسب نیست چون این غذاها حاوی چربی فراوان هستند که باعث دیر جذب شدن قند خون موجود در آن ها می شود. نکته قابل ذکر دیگر رعایت تعادل در مصرف غذاهی شیرین هنگام هیپوگلیسمی است زیرا مصرف بیش از حد و پشت سرهم ین غذاها باعث بالا رفتن قند خون می شود.

 رعایت چه نکاتی قبل از شروع فعالیت ورزشی در افراد دیابتی لازم است؟

 منظور از اصطلاح “کنترل سختگیرانه دیابت” چیست؟

کنترل سختگیرانه دیابت روشی است که در آن ۵ پایه اصلی درمان دیابت یعنی آموزش، کنترل روزانه، تغذیه صحیح ، فعالیت جسمانی و داروها به طور همزمان مورد استفاده قرار می گیرد و لازمه آن مشارکت فعال فرد دیابتی در طرح درمانی ارائه شده توسط “تیم مراقبت از دیابت” شامل پزشک معالج، پرستار آموزش دیده و متخصص تغذیه می باشد. یکی از ملزومات ین روش انجام آزمایشات مکرر قند خون در منزل و بکارگیری نتایج آن ها در تنظیم داروها و نحوه تغذیه و فعالیت بدنی می باشد. با وجودی که روش کنترل سختگیرانه دیابت ممکن است در ابتدا مشکل و پرهزینه به نظر برسد.

ولی داری نتایج بسیار عالی در زمینه بهبود کیفیت زندگی افراد دیابتی و پیشگیری از عوارض دیابت (که خود بسیار هزینه بر هستند) می باشد. انجام تزریقات متعدد انسولین (حداقل ۴ بار در روز) یکی از روش های مشهور انسولین درمانی در کنترل سختگیرانه دیابت مخصوصاً دیابت نوع ۱ است.

 اهمیت کنترل فشار خون در افراد دیابتی چیست؟

تحقیقات جدید نشان داده اند که اهمیت کنترل فشار خون بالا در افراد دیابتی به منظور پیشگیری از عوارض دیابت به اندازه اهمیت کنترل قند خون است. 

به همین خاطر دیابتی ها باید فشار خون خود را به دقت کنترل کنند (فشار خون ایده آل برای این افراد فشار ماکزیمم کمتر از ۱۳ و مینیمم کمتر از ۱۸ میلی متر جیوه است). عوامل دیگری به کنترل بهتر فشار خون کمک می کنند عبارتند از: کاهش وزن (در صورت وجود چاقی)، کاهش مصرف نمک، ورزش مرتب، ترک سیگار و مصرف نکردن الکل.

قرص یا انسولین؟

ـ دیابتی هایی را می شناسم که حداقل ۳ سال طول کشید تا انسولین درمانی را بپذیرند و یا افرادی هستند که روزی ۱۱ قرص مصرف می کنند اما قند خونشان بالای ۲۰۰ است!

ـ هنوز قند خونم ۲۰۰ است و خیلی بالا نیست که انسولین تزریق کنم!

ـ حالم زیاد بد نیست که انسولین درمانی را آغاز کنم! و ...

این اظهار نظرها و جملاتی مشابه را هر روز از زبان دیابتی هایی می شنوم که به دلایل متعدد، شروع روند انسولین درمانی خود را به تأخیر می اندازند. تجربة من نشان داده است که ریشة تمامی این گونه توجیهات، ”ترس از سرنگ در تزریق“ و نیز ”وجود برخی اطلاعات نادرست“ است؛ اطلاعاتی چون ”انسولین سبب پوکی استخوان می شود!“ یا ”اگر انسولین تزریق کنم بدان معتاد می شوم و دیگر نمی توانم تزریق را قطع کنم! و ....“

دیابتی هایی را می شناسم که حداقل ۳ سال طول کشید تا انسولین درمانی را بپذیرند و یا افرادی هستند که روزی ۱۱ قرص مصرف می کنند اما قند خونشان بالای ۲۰۰ است!

زمان شروع تزریق انسولین، هنگامی است که به رغم مصرف داروی پائین آورندة قند خون و تغییر شیوة زندگی، باز هم قند خون در حد طبیعی (۱۴۰ ۶۰ میلی گرم درصد) کنترل نمی شود. در حالی که باید بدانید در مورد کنترل قند خون در حد طبیعی، نباید فرصت را از دست بدهیم و با تغییر در شیوة درمان، حداقل طی ۴ ۳ ماه باید به نتیجة مطلوب دست یافت، در غیر این صورت بدون شک باید انسولین درمانی آغاز گردد زیرا احتمالاً در معرض خطر بروز عوارض دیررس دیابت قرار خواهید داشت.

البته لازم به ذکر است که با قند خون ناشتای بالای ۱۰۰ میلی گرم درصد نیز احتمال بروز عوارض دیابت وجود دارد. تحقیقات مختلف و نیز تحقیقات جاری در کشور نشان می دهد کسانی که قند خون بالای ۱۰۰ تا ۱۲۶ میلی گرم درصد داشته اند (دیابت پنهان)، نسبت به افراد دیابتی بیشتر دچار عوارض عروق بزرگ (سکته های قلبی مغزی) می ِشوند.

امروزه شاهدیم بسیاری از دیابتی ها چندین عدد قرص از یک نوع و یا انواع مختلف قرص های کاهش دهندة قند خون مصرف می کنند، (اکثراً بیش از سه قرص) به عنوان مثال گلی بنکلامید، بدون این که به کنترل مطلوب یعنی قند خون در حد طبیعی (۱۴۰ ۶۰ میلی گرم درصد) دست یابند. باید بدانیم افزایش مصرف قرص های کاهش دهندة قند خون تقریباً بی مورد است، زیرا فقط زمانی که با مصرف این نوع قرص ها بتوانیم قند خون را به طور مطلوب کنترل نماییم، خواهیم توانست از عوارض دیابت جلوگیری کنیم.

در حال حاضر برای هیچ مرجعی ثابت نشده است که آیا با مصرف زیاد داروهای خوراکی پایین آورندة قند خون، از عوارض دیابت کاسته می شود و یا امید به زندگی در افراد دیابتی افزایش می یابد یا خیر؟

محققان انگلیسی نتایج اولین تحقیق طولانی مدت ۲۰ سالة خود در افراد دیابتی مبتلا به دیابت نوع ۲ را در کنگره انجمن دیابت اروپا در بارسلون اسپانیا ارائه دادند(۱). این نتایج نشان داد بسیاری از دیابتی های نوع ۲ پس از سال ها ابتلاء به دیابت، جهت کنترل مطلوب خود نیاز به انسولین دارند. به نظر ما سیر طبیعی دیابت نوع ۲، ضرورت استفاده از انسولین درمانی را به ما نشان می دهد زیرا افراد دیابتی پس از تشخیص دیابت و در نتیجه افزایش قند خون، کم کم تحمل نسبت به گلوکز را از دست می دهند و پی در پی دچار افزایش قند خون می شوند. البته این روند ممکن است چندین سال نیز طول بکشد، زیرا در افراد دیابتی نوع ۲ سلو ل های بتای پانکراس که انسولین ترشح می کنند با گذشت چند سال از شروع دیابت، توانایی ترشح انسولین را از دست می دهند.

همان طور که می دانیم عوامل مختلف می توانند باعث بروز دیابت نوع ۲ شوند که یکی از مهم ترین آن ها مقاومت به انسولین می باشد. برای جلوگیری از افزایش قند خون در بدن باید مقاومت به انسولین را کاهش دهیم تا به این ترتیب حساسیت انسولین ساخته شده در سلو ل های بتای پانکراس افزایش و در نتیجه قند خون کاهش یابد.

یکی از مهم ترین اقداماتی که باعث افزایش اثر انسولین در بدن می شود، کاهش کالری دریافتی روزانه (جیره غذایی) در افراد دیابتی چاق و در نتیجه، کاهش وزن است. در دیابت نوع ۲ که به موقع تشخیص داده شود، شروع درمان با فعالیت جسمی، تغذیة صحیح و کاهش وزن همراه است و طی آن امکان دارد در عدة بسیاری از دیابتی ها به کنترل طبیعی قند خون (۱۴۰ ۶۰ میلی گرم درصد) برسیم. دیابتی هایی وجود دارند که زمانی بیش از ۱۰۰ واحد انسولین تزریق می کرده اند و در عین حال کنترل آن ها نیز نامطلوب بوده است که با آموزش صحیح توانسته اند وزن خود را کاهش دهند و در نتیجه، بدون نیاز به انسولین و حتی داروهای پایین آورندة قند خون، به کنترل مطلوب دست یافته اند.

متأسفانه در عده ای از دیابتی ها مرحله ای که در آن می توان با کاهش کالری روزانه و در نتیجه کاهش وزن و یا مصرف داروهای کاهش دهندة قند خون، قند خون را در حد طبیعی، کنترل نمود، محدود است زیرا در پانکراس، سلول های تولید کنندة انسولین، رفته رفته از بین می روند و باید به ناچار، انسولین درمانی را به عنوان درمان برگزید.

البته در فرهنگ ما اغلب مردم تا زمانی که سلامت ایشان با ”خطر جدی“ رو به رو نشده باشد به پزشک مراجعه نمی کنند زیرا می پندارند اگر به پزشک مراجعه کنند یا وقتشان تلف میِ شود و یا باید هزینه بپردازند، در حالی که همین افراد برای هر کار غیر ضروری هم وقت می گذارند و هم هزینه می کنند و با به خطر انداختن سلامتی شان، خود را چه در دنیا و چه در آخرت گرفتار می سازند.

متأسفانه درصد اندکی از دیابتی ها انجام معاینات سالانه را ضروری می دانند و پی گیری می کنند. به عبارت دیگر: ”دیابت خود را جدی نمی گیرند!“ و به اهداف درمانی (پیشگیری از عوارض و برقراری کیفیت مطلوب زندگی) توجهی ندارند. در حالی که ما زمانی به اهداف درمانی دست می یابیم که از کنترل مطلوب دیابت برخوردار باشیم.

با توجه به این که اطلاعات عمومی در مورد دیابت بسیار ناچیز است، اکثر افراد، در صورت ابتلاء به دیابت نوع ۲، بدون علائم اولیة آن و نیز به دلیل خصلت بیماری دیابت یعنی فقدان درد، به زندگی روزمرة خود ادامه می دهند و در نتیجه بسیاری از آنان زمانی به پزشک مراجعه می کنند که دچار علائم و عوارض دیابت شده اند. بنابراین با توجه به این که افراد دیابتی در ایران دیر تشخیص داده می شوند، در بسیاری از ایشان باید از همان ابتدای تشخیص، انسولین درمانی را آغاز نمود. این درمان، اجتناب ناپذیر است زیرا سلول های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس دیگر انسولین ترشح نمی کنند که بتوان راه دیگری را آزمود.