تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از
 http://bonyadesaba.com/index.php?option=com_content&view=article&id=53       حسین صالحی 

پیوستگی پیامبری و امامت به «ولایت»

به عقیده امام خمینی(ره) ولایت باطن نبوت است . و این پیوستگی آثار و بركات علمی و عملی بسیاری دارد: «ما قائل به این هستیم كه نور نبوت و نور امامت از صدر خلقت بوده است و تا آخر خواهد بود.( صحیفه امام، ج20 ، ص250) این سخن امام خمینی(ره) تكیه‌گاه روایی دارد و مبتنی بر آموزه‌هایی از متون دین و متكی بر فرمایش معصومین(ع) است.

امام خمینی(ره) همراهی نور نبوت و امامت را در گستره بیشتری نیز بیان می‌نماید و هر دو را در عالم غیب و شهادت با هم و تجلی یك حقیقت به نام «ولایت» می‌داند و در كلام دیگرش چنین می‌گوید: «این دو بزرگوار در عوالم غیب با هم بودند، متحد بودند و در شهادت در این عالم، یكی مظهر آن غیب مطلق است در بعثت و یكی مظهر آن غیب مطلق است در امامت؛ «امامت» و «بعثت» دو امر هستند كه این‌ها به ظهور آن معنویت بزرگ عام است و آن ولایت است... و این دو بزرگوار همان طوری كه در عالم غیب و غیبِ غیب با هم بودند و متحد بودند. در عالم هم كه آمدند... این اخوت داشتند و... یك بودند». (صحیفه امام، ج20 ص 233- 232)

نكته این است كه «ولایت»، حقیقتی است كه دو مظهر دارد، یكی «نبوت» و دیگری «امامت». نعمت «ولایت» كه در طول ولایت تامه الهی است،» با بعثت و رسالت، در كسوت نبوت تجلی كرد و امامت ائمه معصومین (ع) نیز ادامه تجلی همان حقیقت الهی است و این دو مظهر حكایت از یك حقیقت دارند.

امام خمینی(ره) می¬گوید: در یك نظم منطقی دیگر بین هر نبی و جانشین او سنخیت و هم طرازی قائل می‌شود؛ یعنی همانگونه كه نبوت پیامبر خاتم(ص) جامع همه نبوت‌ها است، امامت كه تداوم نبوت اوست نیز از چنین جامعیتی برخوردار است؛ زیرا كه میراث‌دار همه كمالات، وظایف و مسئولیت‌های پیامبر خاتم(ص) است. حضرت امام خمینی(ره) در این باره می‌گوید: «آن كه به تمام اسماء و صفات رسیده است، نبوت ختمیه دارد و آن كه از طریق صفت محدود و خاصی رسیده است، نبوت محدود پیدا می‌كند و از طریق همان صفتی كه از طریق او رسیده، مردم را به حق دعوت می‌كند، مثل حضرت یحیی كه از راه خوف رسیده بود و مردم را از راه انذار و تخویف دعوت می‌نمود و حضرت موسی و عیسی كه از راه اسمی جامع‌تر از آن رسیده بودند نبوت شان جامع‌تر گردید تا وجود شریف ختمی مرتبت(ص) كه از تمام اوصاف و اسماء رسیده بود، نبوت ختمیه پیدا نمود» (اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی (س)، ج 2 ص247)

امام خمینی(ره): انبیای الهی، هر كدام دارای مرتبه خاصی هستند و این به لحاظ آن است كه هر كدام از آن‌ها روی مصلحت الهی و ظرفیت وجودی كه دارند، مظهر برخی از اسماء و اوصاف الهی است و از منظر همان اسم و وصف الهی به راهنمایی انسان‌ها می‌پردازند، اما خاتم پیامبران تجلی تمامی اسماء و صفات الهی بوده و ما قبلا آوردیم كه پیامبر اكرم(ص) مظهر اسم اعظم «الله» است كه جامع همه اسماء الهی است، از این رو روشنگری و احاطه او نیز به همان میزان گسترده و تام است و از این جهت است كه وصف «خاتم پیامبران» را نصیب خود می‌سازد.

امام خمینی(ره) در ادامه به این نكته می‌پردازند كه هر پیامبری كه نبوت او از جامعیت برخوردار باشد، نیابت از آن نیز باید به همان جامعیت باشد؛ زیرا كه ولایت انبیا به تبع پیامبری رسیده كه از او نیابت می‌كند لذا ولایت حضرت علی(ع) را كه وصی پیامبر خاتم(ص) بوده، ولایت تام و ختمیه می‌داند. (همان؛ نیز ر.ك: امام خمینی (ره)، تعلیقات علی شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص41- 0)

سخن امام خمینی(ره) در تقریرات فلسفه اینگونه ادامه پیدا می‌كند: «و چون حضرت رسول(ص) نبوت جامعه داشته و ایشان به صفاتی كه انبیای سلف رسیده بودند، با جامعیت دیگری رسیده بود، لذا ولایتی هم كه باطن نبوت ایشان بوده، جامع می‌باشد. پس اگر نبوت ایشان، جامع تمام نبوات سلف بوده، ولایت نبوت ایشان هم جامع جمیع نبوات خواهد بود».(همان)

از نظر امام (ره) پیامبران الهی طبیب های نفوس و مربیان ارواح‌ اند كه شاگردان حق را از تاریكی‌ها به نور و از نقص به كمال می رسانند. (امام خمینی(ره)، طلب و اراده، ص 157)

و پیامبر و ائمه، واسطه‌های میان حق و خلق‌اند و روابط فی ما بین حضرت وحدت محض و كثرت تفصیلی هستند. آنان واسطه اصل وجود و مظهر رحمت رحمانیه‌اند كه رحمت رحمانیه اصل وجود را افاضه می‌كند بلكه رحمت رحمانی، خود مقام ولایت آن‌ها است و بلكه آنان اسم اعظم الهی هستند كه اسم رحمن و رحیم تابع اسم اعظم‌اند. (امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه، ترجمه فهری، ص 180)

مراتب انبیاء در مقام تجلی صفات جمال و جلال حق

امام (ره) در بیان جمع بین خوف و رجا در مقام تبیین جایگاه انبیای الهی می‌پردازد:

الف: ایشان قلب حضرت عیسی(ع) را از قلوبی می‌داند که در آن رجاء بر خوف غلبه داشته و تجلیات جمال بر تجلیات جلال غالب است. ( نیز.ر.ک. قیصری، شرح قصوص الحکم، فص یحیوی، ص398-399.)

ب: امام، طایفه دیگر از قلوب را بر عکس آن مطرح می‌نماید که تجلیات جلال در آن بر تجلیات جمال غالب است و از آن به قلب یحوی(ع) مثال می‌آورد که در آن خوف بر رجا غلبه داشته و از این مسیر به هدایت مردم می‌پرداخت.

ج: سومین قلب از نظر امام. قلوبی است جامع تجلیات جمال و جلال است به طور اعتدال، تعبیر امام(ره) برای صاحب این قلب چنین است: « و صاحب این قلب جمعی احدی احمدی، خاتم دایره کمال و جامع ولایت مطلقه و نبوت مطلقه است و آن به خاتم نبوات و مرجع و مآب ولایات است». ( امام خمینی(ره)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص143) در بیان امام(ره) به روشنی تفاوت مراتب انبیا در تجلی صفات جمال و جلال الهی مطرح شده است که از میان انبیا فقط رسول اکرم (ص) جامع درمظهریت صفات جمال و جلال الهی به طور اعتدالی و برابر است و این نشان کمال وجودی آن حضرت است که با توجه به آن، ولایت و نبوت مطلقه از آن ایشان است. و سِرّ خاتمیت آن حضرت نیز در این جامعیت و کمال وجودی او نهفته است.

انبیا و درک همزمان وحدت و کثرت

امام خمینی(ره) مردم را به چند گروه تقسیم می‌نماید:

الف) گروه محجوبان: انسان‌های که گرفتار حجاب ظلمانی طبیعت هستند مثل اکثر انسان‌ها که به خاطر مسائل مادی باهم درگیر هستند؛

ب) گروه سالکان: انسان‌های مسافر به سوی خدا و مهاجرین به سوی بارگاه قدس الهی؛

ج) گروه واصلان: که از حجاب های کثرت خارج و اشتغال به حق دارند و از برای آن‌ها محو مطلق حاصل شده است؛

د) گروه راجعان الی الخلق: که سِمت مکمّلیت و ‌ها دویت دارند، چون انبیای عظام و اوصیای آن‌ها علیهم السلام، این طایفه با آن‌که در کثرت، واقع و به ارشاد خلق مشغولند، کثرت، حجاب آن‌ها نیست. (امام خمینی(ره)، آداب الصلوه، ص282-281؛ نبوت از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص51-52.)

از نظر امام(ره) انبیای الهی هم کثرت را با حقایق شان درک می‌کنند و هم وحدت را و هیچ‌کدام حجاب برای آن‌ها نمی‌گردد و اشتغال به یکی، آنان را از دیگری غافل نمی‌سازد و ما قبلاً فرمایش امام را ذکر کردیم که حقیقت و ماهیت نبی رادر درک همزمان وحدت و کثرت دانستند. (امام خمینی(ره)، تقریرات فلسفه، ج3، ص352؛ نبوت از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص39-40)

پیامبری و حفظ اعتدال و حدود الهی

پیامبران الهی برای هدایت انسان‌ها جهت سوق دادن آن‌ها به سوی مقصد واحد و عبودیت خدا گسیل داشته شده‌اند، آن‌ها اولی به این هستند که حدود و قوانین الهی را حفظ نمایند و هیچگاه از حد اعتدال خارج نشوند و جامعه انسانی را هم نگذارند که از حد اعتدال خارج گردند. امام خمینی(ره) شأن و جایگاه پیامبر(ص) را در رعایت حدود الهی می‌داند؛ چه در نشئه عالم نوری که واسطه فیض وجودی است و چه درعالم ملک که باز هم واسطه فیض و برکات الهی به مخلوقات خداوند در روی زمین است، در همه نشئه‌ها و عوالم وجود، شأن نبی و پیامبر خدا آن است که حدود الهی را حفظ نموده و جامعه را نگذارد از حد اعتدال خارج گردد. از نظر امام خمینی(ره) پیامبر با دو اسم (حکم و عدل) ظاهر می‌شود و به عنوان انسان کامل مظهر اسما الهی است. (امام خمینی(ره)، مصباح الهدایه، ص41؛نبوت از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص38-39)

در منظومه فکری امام خمینی(ره)، همه عالم پیکره بهم پیوسته است و انسان عصاره عالم خلقت است، انبیا در این میان سرآمد و نمونه عالی انسانیت اند که تمام ابعاد زندگی آنان جنبه الهی داشته و خواسته آنان نیز الهی کردن همه ابعاد عالم و همه ابعاد انسان بوده است؛ امام در این باره می گوید: «آن چیزى كه انبیا مى‏خواستند. این بود كه همه امور را الهى كنند؛ تمام ابعاد عالم را و تمام ابعاد انسان را، كه خلاصه عالم است؛ عصاره عالم است. انبیا براى این آمدند كه همه اینها را الهى كنند. یعنى انسان، كه خلاصه و عصاره عالم است، یك انسان الهى بشود كه وقتى كه هر كارى مى‏كند روى جنبه الهیت بكند. انبیا این طور بودند كه معاشرتهایشان هم جنبه الهى داشته است؛ ازدواجهاشان هم جنبه الهى داشته؛ همه چیزهایشان؛ هر جهتى كه ما به نظرمان یك جهت مادى حیوانى هست آنها این جنبه را انسانى، این جنبه را الهى كرده‏اند. اگر جنگ مى‏كنند، جنگهایشان الهى است و براى اوست. اگر صلح مى‏كنند صلح هایشان هم الهى است و براى اوست». (صحیفه امام،، ج 8، ص 62؛ نیز برای اطلاع بیشترر.ک. همان، ج 19، ص 11؛ ج 13، ص 228؛ ج 20، ص 298) .ازنظر امام انبیا و رسولان الهی آمدند، تا خدایی بودن را ذاتی و قلبی بشر کنند. (اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی(س)، ، ج 3، ص 344.)

نبوت پیامبر خاتم(ص) روح نبوت‌ها

امام(ره) بعد از بیان کیفیت سلوک و عبودیت و محو شدن سالک به حق، و رنگ باختن هر چیزی جز حق، به اختلاف مراتب انبیاء و اولیای الهی به حسب اختلاف تجلی اسماء الهی به آنان می گوید: «...ولی مطلق کسی است که از حضرت ذات به حسب مقام جمعی و اسم اعظم جامع که رب اسماء و اعیان است، ظهور نماید و «ولایت احدیّه احمدیّه جمعیّه» مظهر اسم احدی جمعی است و دیگر اولیاء مظاهر ولایت و تجلیگاه ‌های اویند، چنانچه همه نبوت‌ها مظاهر نبوت اویند و هردعوتی، دعوت به سوی او، بلکه بعینه دعوت آن حضرت است. پس همانگونه که در ازل و ابد، هیچ تجلی ای جز تجلی به اسم اعظم... وجود ندارد به همان ترتیب هیچ نبوت، ولایت و امامتی نیز جز نبوت و امامت و ولایت حضرتش نیست... الله تعالی همان «هوی» مطلق و پیامبر خاتم(ص) «ولی مطلق» است.» (امام خمینی(ره)، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص39-41؛ نبوت از دیگاه امام خمینی(ره)، ص54-55).

بیان عرفانی امام(ره) در جامعیت رسالت رسول خاتم(ص)

امام خمینی(ره) با اشاره به جایگاه حقیقی پیامبر خاتم(ص) و تکیه بر فرمایشات آن حضرت که نخستین چیزی که خداوند آفرید نور من یا روح من بود ایمان به رسالت آن حضرت را در نهاد تمامی موجودات می‌داند، به گونه‌ای که سالکان جبروت و انوار قاهره و قلم‌های عالیه الهی نخستین کسانی بودند که به رسول غیبی و ولی حقیقی(پیامبر اسلام(ص) ایمان آوردند و همین گونه به ترتیب سیر نزولی وجودی از عالی تا سافل ایمان آوردن به این رسول الهی ادامه پیدا کرد تا به عالم ماده و ساکنان زمین رسید. امام این معنا را یکی از معانی فرمایش رسول خاتم(ص) می‌داند که فرمود: آدم و هر آنکه غیر اوست، در زیر لوای من هستند. (امام خمینی(ره)، مصباح الهدایه، ص55؛ نبوت از دیدگاه امام خمینی(س)، تبیان دفتر 41، ص33-34)

همچنین یکی از معانی عرضه نمودن ولایت به جمیع موجودات همین جایگاه رسول خاتم(ص) و ایمان آوردن جمیع موجودات به رسالت اوست. از نظر امام خمینی(ره) مسئله پیامبری و نبوت یک پروسه منظم است که ابتدا و انتهای آن به رسول خاتم(ص) مربوط می‌شود یعنی پیامبر خاتم(ص) نخستین آفریده الهی است که از آن به عقل اول، حقیقت محمدیه و صادر نخستین یاد می‌گردد و فرستادن این همه پیامبران که به یک صد و بیست و چهار هزار پیغمر مشهور است همه برای این آمدند تا زمینه را آماده کنند برای ظهور ملکی حضرت رسول اکرم(ص) و شأن پیامبر خاتم(ص) آن‌قدر بزرگ است که تمامی موجودات در سیر صعودی و نزولی به او ایمان آوردند و این ایمان آوردن موجودات به معنای پذیرفتن ولایت باطنی آن حضرت است که امام در ادامه می‌فرماید: «اما نپذیرفتن ایمان به این رسالت یا ولایت از جانب بعضی موجودات آن گونه که در حدیث بدان اشاره شد. (مجلسی، بحارالانوار، ج27، ص281، کتاب الامامه، ج17، حدیث3و5،ر.ک، نبوت، پیشین، ص33) مبتنی بر نقصان قابل و[نقص] استعداد [او] در قبول کمال است نه [مبنی] بر عدم قبول به طور مطلق حتی در مقام وجود بلکه،[این عدم پذیرش] در مقام کمال وجود است، و به بیان دیگر[در این جا] قبول مقام رحمانیت و عدم قبول مقام رحیمیت[صورت پذیرفته] و گرنه هر موجودی به میزان گستره و دامنه ی وجودی و قابلیت خود، و لایت و خلافت باطنیه را پذیرفته است. (امام خمینی(ره)،مصباح الهدایه، ص55؛ نبوت از دیدگاه امام خمینی(ره)، ص35)

امام(ره) در ادامه به مفادآیه 72 سوره احزاب اشاره می نماید که عرضه امانت به کوه هاست که آنها به خاطر محدودیت وجودی شان از پذیرفتن آن استنکاف میکنند اما انسان «ظلوم و جهول» آنرامی پیذیرد، امام خمینی(ره) ظلوم بودن انسان را به معنای حقیقت اطلاقی و تجاوز از حدودات و تعینات و جهولیت انسان را به فناء از فناء معنی می نماید، انسان کامل وقتی به مقام «قاب قوسین» رسید امانت را به حقیقت اطلاقی آن پذیرفت پس بیاندیش در فرمود حق «اوادنی» (همان)