تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از
 http://bonyadesaba.com/index.php?option=com_content&view=article&id=53       حسین صالحی 

پیامبران(ع) به طور عام و پیامبر خاتم(ص) به طور خاص، یگانه منبع و واسطه اصلی فیض حق و رابط میان حق و خلق اند. که دینداران قوانین و احکام دنیایی و دینی خویش را وامدار زحمات رسولان الهی و بخصوص رسول خاتم(ص) می باشند. اهمیت مسئله بر کسی پوشیده نیست و عرضه و انجام تحقیقات ژرف از سوی دانشوران ژرف اندیش از همه نحله¬های علمی گویای این واقعیت می باشد، از همین رو اندیشمندان نحله¬های مختلف فکری در باره ابعاد شخصیت و جایگاه پیامبران، بخصوص سید و خاتم رسولان، توجه داشته اند. در این میان، امام خمینی(ره) به این مسئله توجه ویژه داشته است. از آنجایی که وی به شئون و جوانب مختلف شخصیت و جایگاه پیامبر(ص) با نگاه عمیق عرفانی پرداخته و از فیض عقل و تحفه نقل در کنار هم بهره برده است، نگاه جامع به جایگاه پیامبر(ص) و شئون و وظایف پیامبر(ص) دارد. و ما نیز به لحاظ همین جامع نگری، مسأله مهم مربوط به جایگاه پیامبر اکرم(ص) را از نظر ایشان بررسی نمودیم. بدیهی است، با روشن شدن جایگاه پیامبر(ص) در عالم هستی و تبیین و تعمیق و بررسی دقیق آن زمینه بحث‌هایی از شئونات مختلف و وظایف و مسئولیت‌های پیامبر(ص)، نیز فراهم خواهدشد.

حقیقت پیامبر اكرم(ص) نخستین جلوه آفرینش

برخی از حقیقت وجودی رسول اکرم(ص) به عنوان جوهر و حقیقت نبوّت یاد کرده و حقیقت محمدیه را به کتاب مبین تعبیر نموده اند که آیات حکمت و معرفت در آن درج گردیده است. در وجه دیگر، وجود رسول الله(ص) را بعینه صراط مستقیم دانسته است، که رسیدن به معرفت حق تعالی جز از طریق معرفت به حقیقت او ممکن نیست. (بانوی اصفهانی، مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، ج1، ص 63؛ همان، ج12، ص 401).

امام خمینی(ره) به عنوان صاحب نظر در فلسفه و هم به عنوان یک عارف، با الهام از آموزه‌های دینی، می فرماید: «...ذات مقدس حق ـ جل و علا ـ به حسب تجلی به اسم اعظم و مقام احدیت جمع... در مرآت عقل اول به جمیع شئون و مقام جامعیت تجلی فرمود؛ و از این سبب همین اول مخلوق را به نور مقدس نبی ختمی... تعبیر نموده‌اند چنانچه در حدیث است از رسول خدا كه: «اول مخلوق، نور من است». (مجلسی، بحار الانوار، ج15 ص24 ح44،) و در بعضی روایات «اول مخلوق روح من است» (همان، ج54 ص309 ح4)؛ (امام خمینی (ره)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص29)

طبق بیان امام خمینی(ره) ذات مقدس حق تعالی در مقام احدیت به اسم اعظم«الله» تجلی نموده وانگهی در مرآت و آینه عقل اول، حقیقت محمدیه تجلی نمود.

احاطه قیومیه پیامبر(ص) نسبت به مخلوقات

این كه حضرت رسول(ص) فرمود: «خداوند موجودی برتر از من نیافریده است»، اشاره به افضلیت آن حضرت(ص) در مقام تعیّن خلقی اوست. تحقیقا وجود مقدس پیامبر(ص) در نشئه خلقت و آفرینش اولین تعیّن و نزدیك‌ترین مخلوق به اسم اعظم است كه اسم اعظم امام ائمه اسماء و صفات است. و گرنه به لحاظ مقام ولایت كلی و برزخیت كبری كه در قرآن از آن به مقام «دنی فتدلّی» یاد شده و در اصطلاح عرفانی از آن به «وجود انبساطی اطلاقی» و «وجه الله الاعظم و باقی» و مانند آن یاد می‌شود، همه موجودات و تعیّنات در حقیقت وجود او مستهلك‌اند و اساساً چیزی از مخلوقات را نسبتی با او نیست؛ زیرا او بر همه احاطه قیومیه دارد، لذا افضلیت معنا ندارد و اولین و آخرین تصور نمی‌شود، بلكه او اول است در عین آخر بودن، و آخر است در عین اول بودن، به همان وجهی كه باطن است، ظاهر است( امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه ص75)

امام خمینی(ره) با تكیه بر آموزه‌های دینی و نكات دقیق عرفانی فضیلت پیامبر(ص) بر سایر مخلوقات را در نشئه خلقت بیان می کند. وی به لحاظ ولایت كلّی همه تعینات را پرتوی از نور وجود او دانسته و احاطه قیومیه برای پیامبر(ص) قائل است زیرا حقیقت نوری پیامبر(ص) تجلی اسم اعظم«الله» بوده، و صادر نخستین و اولین تجلی عالم وجود است.

جامعیت پیامبر(ص)

از مسائل مهمی كه در روایات نیز مطرح شده است، برتری انبیای الهی بر فرشتگان می باشد. این آموزه دینی در آثار امام خمینی(ره) نیز به خوبی جلوه نموده است. امام خمینی(ره) در كتاب مصباح الهدایه حدیث مفصلی را مطرح می‌نماید. آنگاه به توضیح نكات كلیدی آن در برتری پیامبر(ص) بر فرشته‌ها می‌پردازد. حدیث این است: امیرالمؤمنین(ع) از رسول خدا(ص) روایت می‌نماید: «ما خلق الله خلقاً افضل منی و لا اكرم علیه منی» قال علی علیه السلام، فقلت: یا رسول الله فانت افضل أم جبرئیل؟ فقال(ص): یا علی، ان الله تبارك و تعالی فضّل انبیائه المرسین علی ملائكة المقرّبین و فضّلنی علی جمیع النبیین و المرسلین...» (عیون اخبار الرضا7 ج1 ص204، ح22)؛ (امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه ص72 ـ 73.) خداوند مخلوقی برتر از من نیافریده است و كرامت بیشتری از من به او نداده است، به رسول خدا گفتم: آیا شما برتر هستید یا جبرئیل؟ حضرت فرمود: ای علی! خداوند متعال انبیا مرسلین را بر فرشتگان مقرّب فضیلت داد و مرا بر همه انبیا و پیامبران فضیلت بخشیده است».

امام خمینی(ره) درباره پرسش امیرالمؤمنین(ع) از رسول اكرم(ص) به اینكه آن حضرت افضل است یا جبرئیل؟ می گوید: این بیان برای كشف حقایق نسبت به بقیه خلایق است والّا امیرالمؤمنین(ع) و رسول اكرم(ص) در نشئه عقلی حقایق را از رسول الله دریافته است؛ زیرا هر دو نور واحد هستند. امام خمینی برای رسول خدا(ص) مقام احدیت جمع حقایق غیبیه و شهادتیه را قائل می‌شود و نسبت رسول خدا(ص) با مردم را همانند نسبت اسم اعظم الله به سایر اسماء و صفات الهی می‌داند همان گونه كه اسم اعظم جامع همه اسماء و صفات و محیط بر همه است، پیامبر اکرم (ص)، نیز از چنین جامعیتی برخوردار است. ( امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه، ص75 – 76)

به عقیده امام خمینی برتری پیامبر(ص) به فرشتگان و انسانها برتری اعتباری، قرار دادی و تشریفاتی نیست، مثل فضیلت سلطان بر رعیت، بلكه یك نوع فضیلت حقیقی و از كمالات وجودی است كه ناشی از احاطه كامل و تسلط قیومی آن حضرت است، كه این احاطه و تسلط، پرتو و سایه‌ای از احاطه اسم اعظم «الله» بر سایر اسماء و صفات الهی است. همانگونه كه اسم اعظم «الله» محیط شرافتش بر دیگر اسماء، شرافت تشریفاتی و اعتباری نیست، همچنین پیامبرِ(ص) هر عصر و مخصوصاً پیامبر ما(ص) كه مربوب امام ائمه اسماء و صفات (اسم اعظم الله) است، ریاست تامه بر همه امت‌های گذشته و آینده از آن اوست و بلكه همه نبوت‌ها از شئون نبوت اوست و نبوت او دائره بزرگی است كه بر همه دائره‌های كلی و جزئی و بزرگ و كوچك احاطه دارد. ( امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه، ص 76 – 77)

فضیلت پیامبر خاتم(ص) و ائمه(ع)

امام خمینی(ره) به توضیح جمله¬ای دیگر از حدیث پیامبر(ص) می‌پردازد كه هم مرتبه برتر پیامبر خاتم(ص) را می‌رساند و هم اینكه امامان معصوم(ع) از این فضیلت بهره‌مند هستند، همانگونه كه پیامبر خاتم(ص) نسبت به سایر انبیای الهی از فضیلت بیشتر برخوردار است و مظهر اسم اعظم «الله» است كه اسم جامع الهی و محیط بر سایر اسماء الهی است، حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) نیز به خاطر اینكه حقیقت نوری واحدی با پیامبر خاتم(ص) دارند از چنین فضیلتی برخوردار هستند امام خمینی(ره) در مصابح الهدایه می فرماید: قوله(ص): و الفضل بعدی لك و للائمة من بعدك إشارة الی ما ذكرنا من أنّ مرتبة وجوده(ع) و وجود سائر الائمه: بالنسبه إلی النبی(ص) مرتبة الروح من النفس الناطقه الانسانیة؛ و رتبة سائر الانبیا و الاولیا رتبة سائر القوی النازلة منه... و كل فضیلة و كمال و شرف فی المملكة الانسانیة ثابتة للمرتبة الروحیة و منها یصل الفیض إلی سائر القوی و المراتب»( امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه، ص 77)؛ اینکه پیامبر(ص) فرمود: پس از من برتری از آنِ تو و امامان بعد از تو است. اشاره به آن است كه مرتبه وجودی امیرالمؤمنین و دیگر امامان علیهم السلام نسبت به پیامبر(ص)، مرتبه روح نسبت به نفس ناطقه انسانی است و مرتبه دیگر انبیا و اولیاء نسبت به رسول الله(ص) مرتبه دیگر قوایی است نازل از نفس... و تمامی فضیلت و كمال و شرافت در مملكت وجود انسانی، از آن مرتبه روح است و از روح است كه به دیگر قوا و مراتب وجود انسانی، فیض می‌رسد.

نكته دیگر راجع به دیگر انبیا و اولیاء است كه مرتبه آنان از نگاه حقیقت نوری پایین‌تر از مرتبه پیامبر(ص) و ائمه اطهار دانسته شده است، كه این مسئله قابل توضیح بیشتر است؛ گرچه امام خمینی(ره) در ذیل همان مبحث با استناد به فرمایش امام علی(ع): «كنت مع الانبیا سرّاً و مع رسول الله جهراً» ؛ من با پیامبران در نهان همراه بودم و با رسول خدا در آشكار».( ر.ک.امام خمینی (ره)، مصباح الهدایه، ص77)

این معیت و همراهی امام علی(ع) را نسبت به دیگر پیامبران، همراهی «قیّومی» می‌داند و نسبت به رسول خدا، همراهی تقوّمی؛ یعنی امام علی(ع) از نگاه حقیقت نوری و همراهی‌اش با رسول خدا(ص) در این مقام، نسبت به پیامبران احاطه و قیومیت دارد اما نسبت به رسول خدا(ص)، تمكن قوام وجود علی(ع) به حقیقت وجودی پیامبر خاتم(ص) است كه او مظهر اسم اعظم الهی است كه قبلا ذكر گردید.

امام در باره فضیلت پیامبر(ص) اسلام نسبت به دیگر انبیا نیز می گوید: «در میان اسمای الهی اسم «الله» کاملتر است و در میان مظاهر، انسان کامل و در میان شرایع، شریعت انسان کامل، کاملترین است، و کمال شریعت انسان کامل به ولایت است... و لذا [ وجود مبارک رسول اکرم (ص)] نبی بود در حالی که آدم بین آب و گل بود؛ بلکه نه آبی بود ونه گلی و[ حضرتش] با آدم و نوح و غیر آن ها از انبیا (ع) بود». (امام خمینی (ره)، شرح دعاءالسحر، ص 66 – 68)