تبیان، دستیار زندگی

در زبان و ادبیات فارسی در مورد ازدواج و مهریه، داستان‌ها و ضرب‌المثل‌های فراوانی از وقایع شادی و غم‌انگیز وجود دارد كه ادبیات دیگر ملل فاقد آنند. برخلاف گذشته، به لحاظ برخاستن صفا و سادگی از میان خانواده‌ها و ظهور تظاهر، منیت و تشریفات چشم و هم‌چشمی در بین پسران و دختران، تعیین و درج مهریه‌های كلان در عقدنامه‌ها و عدم امكان پرداخت آنها از سوی مردان و هدایت آنان به سوی زندان و به هم ریختن كانون گرم خانواده‌ها و توسعه ی روزافزون «بحران مهریه»، امری شایع و كاملاً متعارف شده و جدای از تهران و شهرهای بزرگ كشور ، به شهرستان‌ها نیز سرایت كرده است.

اكنون مسئله مهر یا همان «عبارت معروف كی داده، كی گرفته...؟!»، به عنوان ركن اصلی ازدواج، چنان عرصه را بر زندگی‌ها تنگ گرفته كه «عاقلان از دست دادند اختیار خویش» و به قولی، ازدواج، آب زندگی است كه خورده، پشیمان و نخورده هم پشیمان! در حال حاضر، مطالبه ی مهریه، نخستین دعوی حقوقی بین زن و مرد بوده كه در صورت عدم پرداخت آن از سوی زوج، زندان پذیرای وی به عنوان محكوم علیه می‌باشد.

در همین ارتباط و به منظور زندان‌زدایی و رهایی آقایان از قید زندان‌ها، راهكارهای متعددی در محافل قانونی و مراجع مختلف پیشنهاد و مطرح شده است.

«تعیین سقف برای تعیین مهریه» و ، بخشنامه ی معاونت محترم قوه قضائیه و ریاست سازمان ثبت اسناد و املاك كشور در خصوص «عند الاستطاعه بودن مهریه» و آثار حاصل از آن در بین خانواده‌ها و جامعه حقوقی كشور، از جمله مهمترین رهیافت‌های مزبور بوده است و تفسیرها و شایعات زیادی از جمله : «برداشتن زندان نسبت به مهریه و عدم پرداخت آن از سوی مردان و...»

تصورات غلط

1-     مهریه سنگین نشانه عشق پسر به دختر است.

2-     مهریه سنگین ضامن تداوم رابطه و خوشبختی دختر است.

3-     مهریه سنگین نشانه عزت، حرمت و شخصیت دختر است.

4-     مهریه سنگین موجب اعتماد بنفس دختر و مایه فخر و مباهات وی است.

چند نکته:


1-  یکی از آمارهای مربوط به جمعیت کیفری زندان‌ها متعلق به افرادی است که به علت عدم توانایی در پرداخت مهریه و شکایت همسران خود در زندان‌ها به سر می‌برند، بدون اینکه از نظر عناصر مربوط به ارتکاب جرم واقعاً مجرم باشند.

2-  بی‌سرپرست شدن خانواده، بیکار شدن یک نیرو در جامعه، گسترش ناامنی روانی و اخلاقی در جامعه و زندانیان غیر بزهکار از مهم‌ترین آسیب‌های این اقدام است.

3-  تعیین مهریه سنگین نمی‌تواند ضامن خوشبختی زندگی زناشویی یک زوج شود و اگر کسی خواهان زندگی باشد، با یک سکه هم می‌تواند زندگی کند.

4-  برخی موارد تعیین مهریه سنگین صرفاً به دلیل چشم و هم چشمی و رقابت با دختران دیگر فامیل یا فشار خود خانواده دختر صورت میگیرد که هیچکدام وجه عقلانی و منطقی ندارند

5-  گروهى از زنان که در فکر جمع اموال از راه ازدواج و طلاق هستند، در حین خواستگارى و امثال آن چهره خوب، فهیم، عاقل و ... از خود ارائه مى‏دهند. پس از ازدواج و گرفتن مهریه، حیله‏گرى‏هاى زن شروع مى‏شود، بدسلیقگى در پذیرایى از مهمان، بدسلیقگى در چیدن اثاثیه منزل، بد اخلاقى و ... چنان مى‏کند که مرد او را طلاق دهد تا مردى دیگر و زمانى دیگر.


6-  پیش از ازدواج چشمان خود را کاملاً باز کنید و با تقکر و قدرت سنجش و مشورت با دیگران آگانه انتخاب کنید و بعد از ازدواج مقداری چشمان خود را بسته نگاه دارید.

طلبكاران مهریه همیشه نگرانند

تعیین، دریافت و پرداخت مهریه یكی از پیچیده‌ترین مسائلی است كه دادگاه‌های خانواده به آن رسیدگی می‌كنند. پرونده‌هایی با این موضوع معمولا وقت و انرژی فراوانی از مراجعان به دادگاه و محاكم می‌گیرد و به همین دلیل پرداختن دقیق به این موضوع بخش عمده‌ای از سلسله مطالبی كه تاكنون در این صفحه خوانده‌اید را به خود اختصاص داده است.

پرداخت مهریه در قالب اقساط معمولا با این پیش‌زمینه صورت می‌گیرد كه قانون با در نظر گرفتن وضعیت حال مردی كه توانایی پرداخت مهریه تعیین شده را ندارد، طی مراحلی اقدام به قسط بندی این مهریه می‌كند. در پذیرش اقساط مهریه از سوی دادگاه هم مسائل مختلفی دخالت دارد.

مثلا این‌كه همسران زندگی مشترك خود را آغاز كرده باشند یا خیر؟ این‌كه میان همسران در دوران عقد رابطه زناشویی شكل گرفته باشد یا نه؟ شاغل بودن و موقعیت اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی زن، خانه دار بودن زن، تعداد فرزندان، موقعیت اجتماعی و اقتصادی مرد و حتی نكته‌ای همچون امیدواری قاضی به تشكیل زندگی مشترك در مورد همسرانی كه در دوران عقد دچار مشكل می‌شوند، از مواردی است كه به واسطه آن قاضی نسبت به قسط بندی مهریه تصمیم‌های متفاوتی می‌گیرد.

مثلا زنی كه مهریه‌اش 100 سكه طلا و همسرش پزشك است، در دریافت مهریه خود وضعیت كاملا متفاوتی با دختری دارد كه یك هفته پس از مراسم عقد مهریه 500 سكه‌‌ای خود را به اجرا گذاشته و هیچ دلیل موجهی هم برای این كار ندارد.

شاید بتوان با قاطعیت این مساله را مطرح كرد كه قانون به هیچ وجه پدیده‌ای خشك و بی‌روح نیست كه بدون هیچ‌گونه انعطافی تنها بر اساس فرمول‌های خشك و كلیشه‌ای عمل كند، بلكه متناسب با هر وضعیت تازه‌ای تصمیمی‌جدید می‌گیرد. در بحث مهریه نیز معمولا وضعیت فرد در تغییر مهریه تاثیر می‌گذارد.

به همین دلیل قانون با پیش بینی مساله‌ای با عنوان دادخواست كاهش و افزایش اقساط مهریه این امكان را برای هر دو طرف پرونده ایجاد كرده كهبراساس شرایط جدید تقاضاهای جدیدی مطرح كنند؛ البته تقاضای دادخواست كاهش یا افزایش اقساط تنها در شرایطی می‌تواند مطرح شود كه پرونده اجرای احكام كه براساس آن مرد مهریه را پرداخت و زن مهریه را دریافت می‌كند همچنان مفتوح باشد و اگر پرونده با توافق طرفین بسته شده باشد دیگر امكان هیچ نوع اقدام حقوقی وجود ندارد.

دادخواست كاهش اقساط از دادخواست‌هایی است كه میان مردان طرفداران زیادی دارد. بیشتر مردانی كه به همسران خود مهریه می‌پردازند معمولا پس از یك دوره شش ماهه و گاه یك‌ساله به بهانه‌هایی همچون از دست دادن موقعیت شغلی، ازدواج مجدد، صاحب فرزند شدن، گران شدن قیمت سكه، ارائه دادخواست نفقه از سوی همسر و همزمانی پرداخت آن با مهریه، تقاضای طلاق از سوی همسر به دلیل ناتوانی مرد در تهیه منزل مسكونی و... دادخواست كاهش اقساط را مطرح می‌كنند.

زنان نیز معمولا به دلایلی همچون اطلاع از موقعیت شغلی جدید همسر، به دست آوردن درآمدهای تازه از سوی همسر و... تقاضای افزایش اقساط مهریه را مطرح می‌كنند. شیوه طرح این دادخواست نیز دقیقا مانند شیوه ارائه دادخواست اعسار و تقسیط مهریه است. تنها تفاوت هم نوع خواسته است كه این‌بار با عنوان كاهش یا افزایش اقساط مطرح می‌شود؛ البته دادگاه‌های خانواده معمولا حساسیت فراوانی نسبت به پذیرش دادخواست كاهش اقساط دارند و اغلب دادخواست مردان بابت كاهش مهریه را در صورت نبودن دلایل كاملا منطقی رد می‌كنند، زیرا طبق روال موجود در دادگاه‌ها، وقتی مهریه یك بار قسطی می‌شود، قسطی شدن دوباره آن تابع دلایل مختلفی است كه بسادگی محقق نمی‌شود.

گاهی قاضی با وجود شهادت شهود مبنی بر ناتوانی مرد عنوان می‌كند دادگاه قانع نشد یا این‌كه در حكمی ‌دیگر عنوان می‌شود چون شهود پرونده همان شهود قبلی هستند این موضوع مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد، اما اگر ناگهان قیمت سكه افزایش شدیدی پیدا كند و حقوق مرد دچار تغییر نشود این موضوع می‌تواند دلیل محكمی‌برای كاهش اقساط مهریه باشد. حتی ازدواج مجدد زن نیز می‌تواند دلیل قانع‌كننده‌ای برای كاهش اقساط مهریه او باشد.

به همین دلیل بهتر است زنان پس از دریافت مهریه بر سر میزان مهریه و دریافت آن با همسر خود به توافقی قطعی برسند و پرونده مهریه را ببندند تا از آسیب‌پذیری آن در آینده جلوگیری كنند.

محاسبه مهریه به نرخ روز

كلام دیگر :

گرچه، حدیث «مهریه» در فرهنگ و جامعه ی ما از بدو  تصمیم تشكیل ازدواج تا ختم آن، چه در دوره زندگی و حتی پس از مرگ، داستان مفصل و ادامه داری دارد كه گاه، به چند نسل می‌كشد.

اما باید قدری منصف و واقع‌ بین بود و نسبت به این معضل اجتماعی، فرهنگی و حقوقی كه ما از آن به عنوان «بحران مهریه در ایران» یاد كردیم، با نگاهی مسئولانه و خردمندانه اندیشید و تأمل كرد: باید گوشه و كناری از این وصلت‌ها و فرهنگ عمومی خانواده‌ها و جامعه عیب و ایرادی داشته باشد كه تا این اندازه سست و بی‌پایه و متزلزل است.

دامادها در معیت همسران جویای مهر خود دستبند زده در راهرو‌های دادگاه‌های خانواده، خجل و سرگردان و یا در گوشه زندانند و تكاپوی بر باد دادن آبرو و حیثیت خویش برای عسر و حرج خود و عروسان سر در گریبانند برای وصول مبلغ یا مبالغ مهریه خود كه كم یا زیاد وصول گشته یا ناگشته و باز، روز از نو و پریشان‌ حالی از نو...؟!

باید فهمید و فهماند بقاء و دوام زندگی خانوادگی در پیوند دلها میسر است كه آن هم جز با محبت و عشق، امكان به هم پیوستن را ندارد. صلح و صفای خانواده با سنگینی مهریه حاصل نمی‌شود. بلكه عشق و محبت است كه نگهدار آن است و به قول گاندی «هرگاه كه دلها با هم پیوستند. نادرست است كه به خاطر ملاحظات مالی، ازدواج به تأخیر یا منتفی شود... یگانه مناسبات شریف در ازدواج عشق است و رضایت متقابل... »لكن از این آرمان اخلاقی و انسانی تا پدیده‌های متعارف جامعه، از جمله «معضل زندانیان مهریه، بحران مهریه و از هم گسیختگی خانواده‌ها» فرسنگ‌ها فاصله است.

در حال حاضر، نمی‌توان رابطه بین پسر و دختر و زوجین و خانواده‌ها را با موعظه و اندرز و یا صدور بخشنامه‌های بی‌ضمانت و مشكل‌زا درمان كرد و از بین برد. پس یا حقوق باید آن را نادیده بگیرد و جوانان را به حال خود بگذارد و یا با ساختن قالب‌های ویژه و محدود‌كننده ی حقوقی، بر این معضلات اجتماعی لجام زند.

ناگفته پیداست كه یا باید شاهد وضعیت تأسف بار حاكم بر نوجوانان و جوانان پسر و دخترمان بود و بر انزوای تدریجی و شكنندگی روز افزون اصالت پایدار و هویت استوار آنها و خانواده‌ها و ظهور نابهنجاری‌های متعدد حاصل از آن چشم بی‌عنایتی دوخت و یا آن كه، به راهكارهای بهینه و مناسب و چند سویه در این ارتباط توسل جست. عمده‌ترین سازوكارهای پیشنهادی در این زمینه عبارتند از:


1- لزوم بازنگری، تدقیق عینی و متعارف ساختن قوانین و مقررات مربوط به حقوق خانواده و مهریه و به روز كردن آنها.

2- ایجاد صندوق حمایت مالی دولت از مهریه بانوان (صندوق یا بیمه مهریه) نسبت به زوج‌های فاقد درآمد یا ناتوان در پرداخت مهریه همسرشان و یا نسبت به عدم امكان دریافت مهریه از سوی زنان به جهت متواری بودن مرد محكوم علیه یا فاقد مال...

3- فرهنگ‌سازی عمومی: اقدام به توسعه ی كمی و كیفی «فرهنگ حقوق شهروندی و خانوادگی» از طریق آموزش همگانی خانواده‌ها و زوجین و ترویج علمی، اخلاقی و فرهنگی «ازدواج شایسته» در آنها توسط رسانه‌های جمعی و گروهی (با استفاده از كارشناسان و متخصصان حقوقی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و...)

4- ترویج و توسعه ی طرح‌های ملی‌«شناسایی و پاسداشت خانواده‌های شایسته» در رسانه‌ها و محافل علمی، دانشگاهی و اجتماعی

5- ایجاد تسهیلات ویژه ی مالی، حقوقی و فرهنگی متعدد در بین خانواده‌ها و جوانان در جهت نكوداشت كانون گرم خانوادگی و حصول به تفاهم تجانس روزافزون فیمابین.

6- تشویق و تحریض خانواده‌ها به جلب مساعدت مالی و حقوقی از زوجین جوان و حمایت از حقوق مالی زنان در هنگام عقد و فراهم ساختن امنیت روانی برای آنها  با تخصیص یا پذیرش نسبی یا كلی حقوق مزبور تا حصول تدریجی زوج به توانمندی مالی (ضمانت فرد یا افراد ثالث در پرداخت مهریه و درج آن در سند نكاحیه.)

7- انتخاب و تعیین درست میزان مهریه در بین خانواده‌ها براساس شاخص‌های واقعی و عینی زوجین (توانایی مالی مرد- وضعیت شغلی و اجتماعی وی و...)

8- ایجاد «بانك اطلاعات اموال» و به روز رسانی مستمر آن به منظور تضمین آتی نیل به حقوق زنان و پیشگیری از نقل و انتقال غیرقانونی اموال زوج (با قصد فرار از دین)

توصیه به خانم‌ها برای جایگزین مهریه سنگین

یك وكیل دادگستری گفت: شروط ضمن عقد بسیار ارزشمند است و بهتر است خانم‌ها به جای مهریه‌های سنگین، شروط ضمن عقد محكمی برای همسران‌شان بگذارند تا در طول زندگی به استناد آنها بتوانند حقوق نسبتا برابری با همسر خود داشته باشند.

به گزارش ایسنا، دكتر محمد ادیب گفت: ازدواج یك قرارداد است كه حقوق و تكالیفی را بر دوش مرد و زن قرار می‌دهد، اما رسوم حاكم بر جامعه باعث شده ما كمتر به این مساله توجه كنیم همه افراد اوایل ازدواج توجه‌شان به حاشیه‌های ازدواج است، خواستگاری و مراسم عروسی، جهیزیه و... توجه نمی‌كنند كه پای یك قرارداد و عقد را دارند امضا می‌كنند و باید متوجه این مساله باشند كه به موجب این قرارداد چه تعهداتی نسبت به طرف مقابل دارند.

وی افزود: متاسفانه در كشور ما بیشتر مردم عادت دارند نخوانده پای قراردادها را امضا كنند، این مساله در ازدواج بیشتر هم اتفاق می افتد و بیشتر اوقات دختر و پسری كه می‌روند برای ازدواج، همان موقع كه سند ازدواج‌شان می‌خواهد امضا شود، سند نكاحیه را كه شرایط در آن نوشته شده برای اولین بار می‌بینند و امضا می‌كنند و در آن موقع هم زیاد از مفاد سند ازدواج سر درنمی‌آورند، چون از طرفی اصطلاحات فنی و حقوقی است و از طرف دیگر آن موقع دو طرف در حال و هوای دیگری هستند.

این وكیل دادگستری با بیان اینكه براساس قوانین مدنی ایران حقوق و تكالیف به صورت برابر بین زن و شوهر تقسیم نمی‌شود، عنوان كرد: زن به موجب عقد ازدواج بسیاری از حقوق مدنی و معنوی خود همچون حق سفر، اشتغال، انتخاب مسكن، ولایت بر فرزندان و جدایی از همسر را از دست می‌دهد و در قبال آن حقوق مادی مانند مهریه و نفقه را به دست می‌آورد كه در بسیاری از موارد دستیابی به این حقوق مادی هم با مشكل همراه است.

ادیب در ادامه افزود: برای رفع نابرابری میان زن و مرد و برای اینكه یك تعادلی بین این حقوق و تكالیف برقرار شود، می‌توانیم از شروط ضمن عقد استفاده كنیم.

وی اظهار داشت: شروط ضمن عقد متاسفانه در جامعه ما رایج نشده است و حتی بسیاری از افراد تحصیلكرده هم از آن استفاده نمی‌كنند چون اولا، همه جامعه از این شروط آگاه نیستند و نمی‌دانند كه چنین شروطی را می‌توانند بگذارند، دوما هم اینكه ما می‌گوییم از این شروط استفاده كنید بسیاری می‌گویند اصلا زندگی كه بخواهد با این شرط و شروط باشد بهتر است كه شروع نشود.

ادیب گفت: هر ۱۲ موردی كه زن و مرد برای عقد امضا می‌كنند. شروطی است كه مرد به زن وكالت می‌دهد با اثبات آن شرایط برای طلاق وكالت داشته باشد، یعنی آن ۱۲ مورد را برای ازدواج امضا نمی‌كنیم، بلكه برای طلاق امضا می‌كنیم.

این وكیل دادگستری عنوان كرد: این شروط شامل حق مسكن، كار، تحصیل، طلاق، تقسیم دارایی‌های مشترك در هنگام جدایی و حضانت فرزندان است، باید در هنگام عقد نكاح در دفتر خانه ثبت اسناد رسمی در قباله ازدواج ثبت شود.

وی با اشاره به اینكه شروط ضمن عقد می‌تواند شامل هر خواسته مشروع و معقول و معینی باشد افزود: با استناد به ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی طرفین می‌توانند تمامی شروطی را كه مخالف مقتضای ذات عقد نباشد برای یكدیگر بگذارند.

ادیب در پایان گفت: البته شروط نباید مخالف مقتضای ذات باشد، بنابراین اگر زنی حین عقد شرط كند كه از همسرش تمكین نكند، هم شرط باطل است و هم عقد را باطل می‌كند.

-----------------------------------------------------------------------

تبیان / محمدرضا زمانی درمزاری -وكیل دادگستری و مشاور حقوقی

جام جم /  رضا استادی

راسخون

میگنا