تبیان، دستیار زندگی

هر چند مطابق علم صرف و نحو اصطلاح (sentiment) از كلمه حس كردن گرفته شده اما به معنی وسیعتری به كار می رود حس كردن یك حالت پیچیده است كه بر پایه احساس یك فرد نسبت به بعضی موقعیتها، اشخاص، عقاید و افكار و نظایر آن ، وجود می آید . یك احساس ،كلی تر و پیچیده تر از یك نگرش یا قضاوت است ، یعنی یك احساس خاص بیش از یك حالت عاطفی است و در آن معنی ضمن عمل نیز وجود دارد برای مثال فردی كه دارای احساسات قوی وطن دوستی است ، احتمال دارد با شدت از وطن خود در مقابل دشمن مهاجم ، دفاع كند.(ساعتچی   ،   1377)

احساس حقارت   Inferiority  feeling

نگرش منفی و انتقاد آمیز نسبت به خود. در واقع این اصطلاح برای كاربرد روزمره مردم عامی در اشاره به هر نوع احساس بی كفایی و حقارت است . و آدلر به وجود چنین احساسهایی در كودك اشاره دارد .  (شولتز  ،  1987)

هذیان ( اختلال در تفكر )  Delusion

داشتن افكار و اندیشه های نادرستی كه به رغم وجود شواهدی حاكی از نادرست بود نشان ، فرد آنها را باور داشته و به درست بودن آنها اصرار می ورزد . مثلاً فكر   می كند كه پادشاه است در حالی كه از فقر و بیچارگی شدید رنج می برد . بی نظمی جریانهای فكری ممكن است به صورت اشتغال در تمركز نا توانی در همخوانی افكار ، احساس از « محصور بودن » در افكاری مخصوص و آسیب شدید  در حل مسئله و تصمیم گیری ظاهر شود . ممكن است بیمار باور داشته باشد كه دشمنان او امواج الكترونیكی پیچیده ای برای دخالت در جریانهای فكری او به كار گرفته یا داخل مغز او كار گذاشته اند . ( آزاد ، 1375 )

هذیان بزرگ پنداری:

این اعتقاد كه شخص یك فرد مشهور ، قدرتمند و مهم است . چنین هذیانی ممكن است به صورت یك هویت خیالی پایدار تبلور پیدا كند كه در آن شخص ادعا می كند كه او یك شخصیت تاریخی مانند ژندارك ، ناپلئون یا عیسی مسیح است .( آزاد ، 1375)

همبستگی    Correlation

وقتی روش آزمایشی ممكن نباشد ، برای تعیین اینكه آیا متغیری ( كه تحت كنترل آزمایشی نیست ) با متغیر دیگری ارتباط دارد یا نه می توان از روش همبستگی استفاده كرد . شاخص آماری كه در روش همبستگی به كار می رود ضریب همبستگی است كه آن را با حرف r نشان می دهند . این شاخص بر آوری از رابطه   بین دو متغیر را نشان می دهد . ضریب همبستگی عددی بین 1- و 1+ است . اگر رابطه ای وجود نداشته باشد مقدار آن صفر است . به همان نسبت كه مقدار r  از صفر به یك میل می كند میزان رابطه افزایش می یابد . اگر مقدار آن برابر با یك باشد رابطه كاملی وجود دارد . در مواردی كه علامت  r   ( + ) باشد می گوییم همبستگی مثبت است و در مواردی كه علامت  r  ( - ) باشد ، همبستگی متغیر ها منفی است .( نظری ، 1381 )
در طبیعت حوادث متعددی اتفاق می افتد كه بین آنها همبستگی یا رابطه وجود دارد . به عنوان مثال ، میزان بارندگی و عمق رودخانه ها ، وضعیت خورشید و درجه حرارت زمین . در علوم انسانی  ، متغیر های زیادی یافت می شود كه بین آنها همبستگی وجود دارد ، از قبیل پیشرفت تحصیلی و هوش ، یادگیری و دقت و نظایر آنها ، ارتباط بین دو یا چند متغیر را همبستگی گویند. همبستگی به دامنه رابطه ای كه بین دو متغیر در جامعه وجود دارد اطلاق می شود .   ( دلاور  ، 1378 )

همبستگی منفی Negative  correlation

چنانچه افزایش در یك متغیر با كاهش در متغیر دیگر همراه باشد ، همبستگی بین دو متغیر منفی و معكوس است . به عنوان مثال ، سن و قدرت حافظه دارای همبستگی منفی و معكوس هستند

( دلاور  ، 1378 )

همبستگی  مثبت   Positive  correlation

هنگامی كه افزایش در یك متغیر با افزایش در متغیر دیگر با كاهش یك متغیر یاكاهش متغیر دیگر همراه باشد ، همبستگی بین دو متغیر مستقیم و مثبت است . مانند همبستگی بین  بهره هوشی و پیشرفت تحصیلی .  ( دلاور ، 1378 )

همكاری ( تعا ون )      Cooperation

یكی از ویژگیهای رفتاری انسان كه از مشخصه های آن مساعدت  و همیاری با افراد دیگر گروه برای دستیابی به هدف یا هدفهای معین است . در بعضی از تحقیقات نشان داده شده است كه این ویژگی رفتاری در بعضی از حیوانات ( مثل میمون ) نیز مشاهده می شود .  ( ساعتچی ، 1374 )

هورمون ها  Hormones

ترشحات داخلی غده های درون ریز كه ا ز طریق جریان خون در بدن پخش می شوند و بر رفتار اثر می گذارد.
 ( هیلگارد و اتكینسون   ،  1983 )

هوش Intelligence

عامه مردم هوش را توانایی یادگیری ، درك موقعیتهای جدید ، و بر خورد صحیح با موقعیتها می دانند . در بیان روزمره ، شخص با هوش با صفتهایی مانند دقیق ،زیرك ، تیز بین ،برجسته مانند اینها توصیف می شود . بر عكس شخص كم هوش ؛ صفتهایی مانند كند ، دیر آموز ، كودن و … مشخص می گردد.
بینه  (Binet) و سیمون (Simon) هوش را به عنوان قضاوت ، عقل سلیم ، شعور عملی ، ابتكار ، استعداد ، انطباق خود با موقعیتهای مختلف ، به خوبی قضاوت كردن ، به خوبی درك كردن و به خوبی استدلال كردن تعریف كرده اند.
اما تعریفی كه خیلی مورد استفاده قرار می گیرد تعریفی است كه وكسلر در 1958 پیشنهاد كرده است . او هوش را به عنوان یك استعداد كلی شخص برای درك جهان خود و برآورده ساختن انتظارات آن تعریف كرده است. بنابراین از نظر وی هوش شامل تواناییهای فرد برای تفكر منطقی ، اقدام هدفمندانه، و برخورد موثر با محیط است . علاوه بر این ، او تاكید كرد كه « هوش كلی را نمیتوان با توانایی رفتار هوشمندانه هر اندازه كه مفهومی گسترده تعریف شود – معادل دانست ، بلكه باید آن را به عنوان جلوه های آشكار شخصیت به طور كلی تلقی كرد». از نظر وكسلر هوش می تواند اجتماعی ، عملی ، یا انتزاعی باشد و نمی توان آن را از ویژگیهایی مانند پشتكار ، علایق و نیاز به پیشرفت دانست .

به نظرها مفریز (Humphreys  )   هوش عبارت است از خزانه مهارتهای ذهنی آدمی .

به نظر بورینگ ( Boring) هوش چیزی است كه به وسیله آزمونهای هوشی اندازه گیری می شود . و به طور كلی این مفاهیم در هوش به گونه آشكار یا به طور ضمنی بیان شده است :

1- تفكر انتزاعی

2- یادگیری از تجربه

3- حل مساله از راه بینش

4- سازگار شدن با موقعیتهای جدید

5- تمركز و تداوم در به كار انداختن تواناییها برای رسیدن به یك هدف مطلوب   (شریفی  ،  1376 )

هوش ( در نظریه پیاژه )   Intelligence

هوش در نظریه پیاژه یك اصطلاح پیچیده است ، اما به طور كلی می توان گفت كه یك عمل هوشمندانه همواره میل به این دارد كه برای بقای ار گانیسم در موقعیتی كه در آن قرار دارد شرایط بهینه را فراهم آورد . هوش همواره به سازگاری ارگانیسم با محیطش مر بوط است .   ( هرگنهان والسون ، 1993 )

هوشبهر    IQ( intelligence  quotient)

در 1904 میلادی ،بینه روان شناس فرانسوی به در خواست دولت فرانسه مأمور شد برای شناسایی كودكان دیر آموز و عقب ماندة ذهنی ابزاری بسازد . او برای انجام دادن این كار ، آزمونی ساخت تا به وسیله آن كودكان بهنجار را از كودكان عقب ماندة ذهنی تفكیك كند . آزمون بینه بر این فرضیه استوار بود كه هر فرد دارای یك (سن زمانی ) یا سن واقعی و یك ( سن عقلی ) است . سن عقلی هر فرد با متوسط تواناییهای هوش افراد یك گروه سنی خاص برابر است . برای مثال اگر كودك 6 ساله ای حداكثر از عمدة پاسخ دادن به پرسشهای آزمونی بر آید كه بیشتر كودكان 5 ساله قادر به گذراندن آن هستند . در این صورت سن عقلی وی 5 سال است او از این روش جایگاه نسبی افراد را مشخص می كرد .
ترمن (Terman ) روان شناسی امریكایی برای تعین هوشبهر ، فرمول دیگری را مطرح كرد كه به این صورت است
هوشبهر =       100
مثال : كودك 3 ساله ای كه یك سال عقب ماندگی دارد هوشبهری برابر 66  خواهد داشت.  

  = 100  =    هوشبهر
برای بر طرف كردن اشكال فرمهای قبلی در فرمهای تجدید نظر شدة آزمون استنفورد بینه كه یكی در 1960 و دیگری در 1984 ( آخرین فرم ) انتشار یافت روش دیگری به كار گرفته شد . در این آزمون اقتباس از وكسلر ، هوشبهر انحرافی مورد استفاده قرار گرفت . بر اساس هوشبهر انحرافی می توان سطح عملكرد هوشی هر فرد را با گروههای سنی مقایسه كرد . هوشبهر انحرافی نمره ای است كه در آن میانگین برابر 100 و انحراف معیار در آزمون و كسلر برابر 15 و در آزمون استنفورد – بینه برابر 16 است . كسانی كه در آزمون هوش بیش از دو انحراف معیار پائین تر از میانگین نمره بگیرند ، به عنوان افراد عقب ماندة ذهنی طبقه بندی می شوند. بر عكس كسانی كه بیش از دو انحراف معیار بالاتر از میانگین نمره بگیرند به عنوان افراد سر آمد طبقه بندی می شوند . مثلاً هوشبهر یك كودك عقب مانده در آزمون و كسلر پائین تر از 70 است .                                                            
همچنین هوشبهر یك كودك سر آمد در آزمون استنفورد – بینه بالاتر از 132 است .                                                                         
(شریفی ، 1376 )

هویت      Ide ntity

1- در مطالعه شخصیت ، خود اساسی و مستمر فرد ، مفهوم درونی و ذهنی از خویش به عنوان یك شخص مثل هویت جنسی ، قومی یا گروهی و   …
2- در منطق – رابطه بین دو یا چند جزء ، به گونه ای كه هر یك می تواند در یك قیاس صوری جانشین دیگری شود ، بی آنكه ارزش واقعی آن تغییر یابد .( پور افكاری ، 1373 )

هویت جنسی   Gender  identity

هویت جنسی مفهومی است كه شخص به عنوان مرد یا زن از خود پیدا می كند و یكی از عناصر مهم خویشتن او را تشكیل می دهد.
- نظریه روانكاوی ، در شكل گیری هویت جنسی كودك ، بر نقش عقده های ادیب و الكترا تاكید دارد .
- نظریه یاد گیری اجتماعی ، در شكل گیری هویت جنسی ،بر نقش تقویت انتخابی و تقلید تاكید دارد .
- طبق نظریه شناختی ، كودك ابتدا خود را به عنوان پسر یا دختر می شناسد  و بعد سعی می كند رفتار های مناسب جنسی خود را یاد بگیرد و بر آنها مسلط شود .(گنجی  ، 1379 )

هیپو تالاموس    Hypothalamus

نا حیة كوچكی است كه نزدیك پایة مغز قرار دارد . این ناحیه ارتباطات گسترده ای با سایر قسمتهای مغز پیشین و مغز میانی دارد . هیپوتالاموس شامل تعدادی از هسته های مجزا ( دسته أی از نرونها ) است كه آسیب به هر یك منجر به ناهنجاریهایی در رفتار های بر انگیخته ( حداقل یك رفتار ) مثل خوردن ، نوشیدن ، تنظیم حرارت ، رفتار جنسی ، مبارزه یا تغییر در سطح فعالیت می شود . هیپوتالاموس با تاثیر گذاری بر غدة هیپوفیز ، ترشح هورمونها را تنظیم می كند . ( كالات ، 1989)

هیپو كا مپوس  Hippocampus    

هیپو كامپ داخلی ترین بخش لوب گیجگاهی در جائی است كه این لوب ابتدا به سطح زیرین مغز و سپس به طرف بالا تا می خورد و به سطح زیرین بطن جانبی می رسد . دو هیپو كامپ برای در مان صرع در تعدادی از بیماران بر داشته شده اند . این عمل اثری بر روی حافظه شخص برای اطلاعات انبار شده در مغز قبل از خارج كردن هیپوكامپها ندارد. اما بعد از خارج كردن آنها ، این افراد توانایی بسیار كمی برای ذخیره انواع زبانی و علامتی حافظه هادر حافظه  دراز مدت یا حتی در حافظه كوتاه مدتی كه بیش از چند دقیقه طول بكشد دارند . لذا این افراد قادر به بر قراری حافظه های دراز مدت جدید برای آن دسته از انواع اطلاعات نیستند كه پایه هوش راتشكیل می دهد . ( گایتون ، 1991)
هیپوكامپ بین تالاموس و كرتكس مغزی یعنی نزدیك قسمت پشتی مغز پیشین قرار دارد . دو دسته تارهای اصلی بنام فور نیكس ( طاق ) ( F  ornix) فیمبر ( حاشیه ) Fimbria هیمپوكامپ را به هیپو تا لا موس و ساختارهای دیگر مرتبط می كنند . ( كالات  ،  1989 )