خراسان بزرگ كه با مساحتی برابر 295524 كیلومترمربع یك پنجم وسعت كشور ایران را در بر می گرفت وسیعترین استان كشور بود و به تنهایی برابر با 7 كشور اروپایی شامل سوئیس ، اتریش ، دانمارك ، هلن ، بلژیك ، لوكزامبورگ و چك وسعت داشت .
مساحت زیاد این استان از مهمترین عوامل بازدارنده در به ثمر رسیدن تلاشها برای توسعه و عمران این منطقه بشمار می رفت .
پس از پیروزی انقلاب تعداد زیادی از استانهای كشور تقسیم شدند و نتایج خوبی این تقسیمات در محرومیت زدایی و ایجاد تعادل در مناطق مختلف كشور ایجاد نمود .
آرزوی دیرینه مردم خراسان بزرگ در سال 1383 به ثمر نشست و خراسان به سه استان :
الف ) خراسان رضوی به مركزیت شهرستان مشهد
ب ) خراسان شمالی به مركزیت شهرستان بجنورد
ج ) خراسان جنوبی به مركزیت شهرستان بیرجند تقسیم شد .
حدود موقعیت استان خراسان شمالی :
استان خراسان شمالی بین مدارهای 42 / 36 تا 14 / 38 عرض شمالی و نصف النهارهای 3 / 56 تا 3 / 58 طول شرقی قرار گرفته است . این استان از شمال با كشور جمهوری تركمنستان ( با 270 كیلومتر مرز مشترك ) از مشرق و جنوب با استان خراسان رضوی ، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان همسایه می باشد .
خراسان شمالی با 3 / 28347 كیلومترمربع 71/1% از كل مساحت ایران را در بر می گیرد . این استان از نظر مساحت از 14 استان كشور بزرگتر است .
تقسیمات سیاسی :
استان خراسان شمالی به مركزیت شهرستان بجنورد دارای 7 شهرستان بنامهای اسفراین ، بجنورد ، جاجرم ، شیروان ، فاروج ، مانه و سملقان و بام و صفی آباد می باشد .
این استان دارای 15 بخش ، 14 نقطه شهری ، 40 دهستان و بیش از هزار روستا می باشد .
ناهمواریهای استان :
خراسان شمالی از نظر ناهمواری ها به دو قسمت : الف ) نواحی كوهستانی ب ) پست و هموار تقسیم می شود .
مرتفع ترین نقطه أن قله شاه جهان در رشته كوههای آلاداغ 3051 متر و پست ترین نقطه آن در روستای تازه یاب در قسمت خروجی رودخانه اترك با ارتفاع 4000 متر از سطح دریا قرار دارد . ارتفاع متوسط استان 1326 متر از سطح دریا می باشد .
الف ) نواحی كوهستانی : كوههای استان از نظر زمین شناسی حاصل آخرین حركات كوهزایی دوران سوم و از كوههای جوان می باشند . این كوهها به دو بخش عمده : 1- رشته كوه كپه داغ 2- رشته كوه آلاداغ تقسیم می شوند .
رشته كوه كپه داغ : این رشته كوه در شمال استان واقع شده و بوسیله گسل عشق آباد ( گسل كپه داغ ) از دشتهای پست تركمنستان و بوسیله رودخانه اترك و دشتهای مانه و سملقان ، بجنورد ، شیروان و فاروج از رشته كوه جنوبی آلاداغ جدا می شود .
این ارتفاعات شباهت زیادی از نظر ساختار زمین شناسی با زاگرس دارند و وجود گسلهای متعدد ساختار رسوبی ، نامتقارن بودن چینها ، فقدان فعالیتهای آتشفشانی و وجود سنگهای دارای درز و شكاف آن شرایط مساعدی برای ذخایر آب زیرزمینی و منابع نفت و گاز ایجاد می نماید .
رشته كوه آلاداغ : این ارتفاعات توسط دشتهای مانه و سملقان ، بجنورد ، شیروان ، فاروج ، از رشته كوه كپه داغ جدا شده است . آلاداغ در غربی ترین منطقه در حوالی جاجرم بوسیله یكسری كوههای كم ارتفاع به رشته كوهستانی شاه كوه البرز می پیوندد . جبهه شمالی آلاداغ با یكسری پرتگاههای گسلی به رود اترك و جبهه جنوبی آن از طریق گسلهایی با دشت جاجرم ارتباط پیدا كرده است .
آب و هوای استان :
خراسان شمالی عمدتاً از آب و هوای معتدل كوهستانی برخوردار است و انواع آب و هوای آن عبارتند از :
الف ) آب و هوای سرد كوهستانی ( نواحی مرتفع آلاداغ و كپه داغ )
ب ) آب و هوای معتدل كوهستانی
( شهرستان های مانه و سملقان، بجنورد ، شیروان ، فاروج ، اسفراین و شمال شهرستان جاجرم )
ج ) آب و هوای نیمه بیابانی ( كوهپایه ای ) بخشی از شهرستان مانه و سملقان و جنوب استان .
عناصر آب و هوایی یك منطقه شامل : دما ، بارش ، فشار هوا می باشد كه به دو عنصر دما و بارش بدلیل اهمیت زیاد آنها در برنامه ریزی ها اشاره می شود .
الف ) دما : بدلیل شرایط توپوگرافی منطقه دما در نواحی مختلف استان متفاوت است بطوریكه شهرهای جنوبی استان نسبت به شهرهای شمالی استان دمای بالاتری دارند . متوسط دمای استان بین 8 تا 05/13 درجه است . سردترین ماه سال یهمن ماه با میانگین حداقل 36/1 درجه و گرمترین ماه سال تیرماه با میانگین حداكثر 4/24 درجه است .
ب ) بارش : میزان بارندگی منطقه از نظر پراكندگی زمانی و مكانی یكسان نیست . از نظر زمانی بیشترین بارندگی در فصل زمستان می باشد . پربارانترین ماه سال فروردین و كم باران ترین ماه سال مرداد می باشد . از نظر مكانی نیز بارش در تمامی نقاط استان یكسان نیست .
حداكثر بارش در ایستگاه دركش با 5/468 میلیمتر و حداقل بارندگی در ایستگاه جاجرم با 44/124 میلیمتر ثبت شده است .