تبیان، دستیار زندگی

نماز عید

مأمون ، خلیفه باهوش و با تدبیر عباسی ، پس از آنكه برادرش محمد
امین را شكست داد و از بین برد ، و تمام منطقه وسیع خلافت آن روز تحت‏
سیطره و نفوذش واقع شد ، هنوز در مرو ( كه جزء خراسان آن روز بود ) به‏
سر می‏برد ، كه نامه‏ای به امام رضا ( ع ) در مدینه نوشت ، و آن حضرت را
به مرو احضار كرد . حضرت رضا عذرهایی آورد و به دلایلی از رفتن به مرو
معذرت خواست . مأمون دست بردار نبود . نامه‏هایی پشت سر یكدیگر نوشت‏
، تا آنجا كه بر امام روشن شد كه خلیفه دست بردار نیست .
امام رضا از مدینه حركت كرد و به مرو آمد ، مأمون پیشنهاد كرد كه بیا
و امر خلافت را به عهده بگیر . امام رضا كه ضمیر مأمون را از اول خوانده بود و می‏دانست‏
كه این مطلب صددرصد جنبه سیاسی دارد ، به هیچ نحو زیر بار این پیشنهاد
نرفت .
مدت دو ماه این جریان ادامه پیدا كرد ، از یك طرف اصرار و از طرف‏
دیگر امتناع و انكار .
آخر الامر مأمون كه دید این پیشنهاد پذیرفته نمی‏شود ، موضوع ولایت عهد
را پیشنهاد كرد . این پیشنهاد را امام با این شرط قبول كرد كه صرفا جنبه‏
تشریفاتی داشته باشد ، و امام مسئولیت هیچ كاری را به عهده نگیرد ، و در
هیچ كاری دخالت نكند . مأمون هم پذیرفت .
مأمون از مردم بر این امر بیعت گرفت . به شهرها بخشنامه كرد و دستور
داد به نام امام سكه زدند ، و در منابر به نام امام خطبه خواندند .
روز عیدی رسید ( عید قربان ) مأمون فرستاد پیش امام و خواهش كرد كه :
در این عید شما بروید و نماز عید را با مردم بخوانید ، تا برای مردم‏
اطمینان بیشتری در این كار پیدا شود . امام پیغام داد كه : " پیمان ما
بر این بوده كه در هیچ كار رسمی دخالت نكنم ، بنابراین از این كار معذرت می‏خواهم " .
مأمون جواب فرستاد ، مصلحت در این است كه شما بروید تا موضوع ولایت‏
عهد كاملا تثبیت شود . آن قدر اصرار و تأكید كرد كه آخر الامر امام فرمود
: " مرا معاف بداری بهتر است و اگر حتما باید بروم ، من همان طور این‏
فریضیه را ادا خواهم كرد كه رسول خدا و علی بن ابیطالب ادا می‏كرده‏اند "
.
مأمون گفت : " اختیار با خود تو است ، هر طور می‏خواهی عمل كن " .
بامداد روز عید ، سران سپاه و طبقات اعیان و اشراف و سایر مردم ، طبق‏
معمول و عادتی كه در زمان خلفا پیدا كرده بودند ، لباسهای فاخر پوشیدند و
خود را آراسته براسبهای زین و یراق كرده ، پشت در خانه امام ، برای‏
شركت در نماز عید حاضر شدند . سایر مردم نیز در كوچه‏ها و معابر خود را
آماده كردند ، و منتظر موكب با جلالت مقام ولایت عهد بودند كه ، در
ركابش حركت كرده به مصلی بروند ، حتی عده زیادی مرد و زن در پشت بامها آمده بودند تا عظمت و شوكت موكب امام را از
نزدیك مشاهده كنند . و همه منتظر بودند كه كی در خانه امام باز و موكب‏
همایونی ظاهر می‏شود .
از طرف دیگر ، حضرت رضا ، همان طور كه قبلا از مأمون پیمان گرفته بود
، با این شرط حاضر شده بود در نماز عید شركت كند كه ، آن طور مراسم را
اجرا كند كه رسول خدا و علی مرتضی اجرا می‏كردند ، نه آن طور كه بعدها
خلفا عمل كردند ، لهذا اول صبح غسل كرد ، و دستار سپیدی برسربست ، یك‏
سر دستار را جلو سینه انداخت و یك سر دیگر را میان دو شانه ، پاها را
برهنه كرد ، دامن جامه را بالا زد ، و به كسان خود گفت شما هم این طور
بكنید . عصایی در دست گرفت كه سر آهنین داشت . به اتفاق كسانش از
خانه بیرون آمد ، و طبق سنت اسلامی ، در این روز ، با صدای بلند گفت :
" الله اكبر ، الله اكبر " .
جمعیت با او به گفتن این ذكر هم آواز شدند ، و چنان جمعیت باشور و
هیجان هماهنگ تكبیر گفتند ، كه گویی از زمین و آسمان و در و دیوار ، این جمله به گوش‏
می‏رسید ، لحظه‏ای جلو در خانه توقف كرد و این ذكر را با صدای بلند گفت :
" « الله اكبر ، الله اكبر ، الله اكبر علی ما هدانا ، الله اكبر علی‏
ما رزقنا من بهیمة الانعام ، الحمد لله علی ما ابلانا » " .
تمام مردم با صدای بلند هماهنگ یكدیگر این جمله را تكرار می‏كردند ، در
حالی كه همه به شدت می‏گریستند ، و اشك می‏ریختند ، و احساساتشان به شدت‏
تهییج شده بود . سران سپاه و افسران كه با لباس رسمی آمده براسبها سوار
بودند و چكمه به پا داشتند ، خیال می‏كردند مقام ولایت عهد ، با تشریفات‏
سلطنتی و لباسهای فاخر و سوار بر اسب بیرون خواهد آمد . همین كه امام را
در آن وضع ساده و پیاده و توجه به خدا دیدند ، آن چنان تحت تأثیر
احساسات خود قرار گرفتند كه اشك ریزان صدا را به تكبیر بلند كردند ، و
با شتاب خود را از مركبها به زیر افكندند ، و بیدرنگ چكمه‏ها را از پا
در آوردند . زیرا ممكن است ناراحت بشوید و صدمه بخورید . امام كفش و جامه خود را
خواست و پوشید و مراجعت كرد ، و فرمود : " من كه اول گفتم از این كار معذورم بدارید "