تبیان، دستیار زندگی

سورة الفاتحة

 

نام سوره      فاتحه         شمارۀسوره       1          محل نزول      مکه

 

تعداد آیه      7         تعداد کلمه       29         تعداد حروف     142

 

معنی : گشاینده

 

علت نامگذاری سوره:

 

چون آغازگر قرآن است به این نام نامیده شده و این سوره در زمان خود پیامبر ^(ص) نیز همین نام را

 

داشته است و به خاطر حمد و ستایشی كه از خداوند^(ج) به عمل آمده نام دیگر سوره( حمد ) است.«آیه ⁽¹⁾ حمد»

 

نام های دیگرسوره :

 

حمد،وافیه,شكر,سبع الثانی,ام الكتاب,اساس,كافیه,الكنز، ام القرآن، مناجات، شفا، دعا، صلوة

 

محتوی سوره :

 

نعمتها و تربیت همه موجودات از ذات مقدس خدا^(ج) سرچشمه می گیرد. اساس خلقت و تربیت و

 

حاكمیت خدا^(ج) بر پایه رحمت و رحمانیت است. توجه به معاد و سرای پاداش اعمال و حاكمیت خدا^(ج) بر

 

آن دادگاه. بیانگر توحید در عبادت و تكیه گاه انسان به خدا^(ج) . بیان نیاز و عشق بندگان به هدایت

 

الهی. توضیح صراط مستقیم كه از راه مغضوبین و گمراهان جداست. اوّلش ستایش، وسطش اخلاص و

 

آخرش نیایش است. 

 

ترتیب سوره :

 

به ترتیب جمع آوری، اولین سوره است كه در قرآن آمده است. به ترتیب نزول، یك بار در مكه و یك

 

بار در مدینه نازل شده است .

 

داستانهای سوره :  ندارد.

 

آیۀ اول سوره :

 

الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ 

 ( ستایش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانیان است.)

 

 

آیۀ آخر سوره :

 

صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ

 

 ( راه كسانى كه آنان را مشمول نعمت خود ساختى، نه كسانى كه بر آنان غضب كرده‏اى، و نه گمراهان.)

 

فضیلت سوره :

 

پیامبر اسلام ^(ص) فرمودند: «هر مسلمانی سوره حمد را بخواند, پاداش او به اندازه كسی است كه دو سوم

 

قرآن را خوانده است ». نقل شده كه پیامبر^(ص) فرمودند: «خداوند ^(ج) به خاطر دادن سوره حمد بر من

 

منت نهاده و آنرا در برابر قرآن عظیم قرار داده و سوره حمد با ارزشترین ذخایر عرش خدا^(ج) است.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

آشنایی باسوره های قرآنکریم

سورة المائدة

نام سوره      مائدة          شمارۀسوره         5        محل نزول      مدینه

تعداد آیه      120          تعداد کلمه      2804       تعداد حروف     11931

معنی : سفرۀ غذا

علت نامگذاری :

این سوره به خاطر دعای حضرت عیسی^(ع) برای نزول مائده آسمانی كه در آیه ¹¹⁴ آمده و به این نام نامیده شده است

نام های دیگر سوره : عقود- المنقذة

محتوی سوره :

یك سلسله معارف و عقاید اسلامی. بحثی از احكام و وظایف دینی. مسأله ولایت و رهبری بعد از رسول خدا(ص). مسأله تثلیث مسیحیان و ردّ آن. مسایل مربوط به قیامت و رستاخیز وبازخواست از انبیاء در مورد امّتهایشان. وفای به عهد و پیمان. عدالت اجتماعی. شهادت به عدل. تحریم قتل نفس. داستان فرزندان آدم و قتل هابیل به وسیله قابیل. توضیح قسمتهایی از غذاهای حلال و حرام و احكام خوردنیها.

 قسمتی از احكام وضو و تیّمم. مطالب مربوط به غدیر خم در آیات ^{3و 67}. مبارزه با خرافات و شركها. حرمت شراب و قمار در آیه ^90.

ترتیب سوره :

از نظر جمع آوری، پنجمین سوره و به ترتیب نزول صدودوازدهمین سوره است كه بعداز سوره«فتح» و قبل از سوره«توبه»در مدینه نازل شده است. 

داستانهای سوره :

فرزندان آدم: 26، سرزمین تیه و سرگردانی بنی اسرائیل:20، مائده آسمانی:116، حضرت موسی(ع)  20 تا 26، حضرت عیسی(ع):110 تا119.

 آیۀ اول سوره :

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَكُم بَهِیمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا یُتْلَى عَلَیْكُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ یَحْكُمُ مَا یُرِیدُ

اى كسانى كه ایمان آورده اید ، به تمام پیمان ها و قراردادهاى خود وفا كنید . چهارپایان دامى ( شتر ، گاو ، گوسفند و بز ) ـ جز آنچه بر شما خوانده مى شود ـ براى شما حلال گردیده است . این در حالى است كه شكار را آن گاه كه مُحرمید حلال نمى شمارید . بى تردید ، خداوند(ج) هر حكمى بخواهد مقرر مى دارد .⁽¹⁾

آیۀ آخر سوره :

لِلّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِیهِنَّ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ

 فرمانروایى آسمان ها و زمین و آنچه در آنهاست از آنِ خدا(ج)است ، و او بر هر كارى تواناست .⁽¹²⁰⁾

فضیلت سوره:

پیامبر اسلام(ص) فرمودند:«كسی كه سوره مائده را بخواند به عدد یهودی ها و نصرانی ها كه نفس می كشند ده حسنه به او داده می شود وده سیّئه از او محو میشود و ده درجه به او افزوده میشود.»

سورة الأنعام

نام سوره      انعام              شمارۀسوره         6        محل نزول      مکه

تعداد آیه     165         تعداد کلمه      3860       تعداد حروف     12254

معنی : چهارپایان

علت نامگذاری سوره :

درباره حكم حلال و حرام بودن بعضی حیوانات مطلبی مطرح شده و علّت نامگذاری آیه 136 این سوره می باشد. و از انواع مهم چهارپایان از جمله شتر و گاو و گوسفند و بز یاد كرده است.

نام های دیگر سوره : ندارد

محتوی سوره :

دعوت به اصول سه گانه:توحید، نبوّت و معاد(اصول اعتقادات). یگانه پرستی و مبارزه با شرك و بت پرستی.

بیان اعمال و كردار و بدعت های مشركان. ذكر 70 مورد نام خدا^(ج). برخی وظایف شرعی.

ذكر عقاید و رسوم و سنت های جاهلی درباره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانی وگوشت آن درآیات ¹³⁶ تا ^144.

اصلاح عقاید انحرافی آنان در مورد این حیوانات. 

ترتیب سوره :

به ترتیب جمع آوری، ششمین سوره و به ترتیب نزول پنجاه و چهارمین سوره است كه بعد از سوره«حجر» و قبل از سوره«صافات» نازل شده است. 

داستانهای سوره : حضرت ابراهیم: 75تا83. 

آیۀ اول سوره :

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِم یَعْدِلُونَ

ستایش براى خداوندى است كه آسمانها و زمین را آفرید، و ظلمتها و نور را پدید آورد; اما كافران براى پروردگار خود، شریك و شبیه قرارمى‏دهند (با اینكه دلایل توحید و یگانگى او، در آفرینش جهان آشكار است)! ⁽¹⁾

آیۀ آخر سوره:

وَهُوَ الَّذِی جَعَلَكُمْ خَلاَئِفَ الأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّیَبْلُوَكُمْ فِی مَا آتَاكُمْ إِنَّ رَبَّكَ سَرِیعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ

و او كسى است كه شما را جانشینان (و نمایندگان) خود در زمین ساخت، و درجات بعضى از شما را بالاتر از بعضى دیگر قرار داد، تا شما را به وسیله آنچه در اختیارتان قرار داده بیازماید; به یقین پروردگار تو سریع العقاب و آمرزنده مهربان است. (كیفر كسانى را كه از بوته امتحان نادرست درآیند، زود مى‏دهد; و نسبت به حق پویان مهربان است.) (165) 

 فضیلت سوره :

روایت شده است : «هر كسی چهار ركعت نماز(با دو سلام) بخواند، آنگاه این سوره و سپس دعایی را قرائت كند حاجاتش برآورده می شود.»

سورة الأعراف

نام سوره      اعراف        شمارۀسوره         7        محل نزول      مکه

تعداد آیه        206          تعداد کلمه    3825        تعداد حروف     13877

معنی : جای میان بهشت وجهنّم

 علت نامگذاری :

آیه 45 سوره اعراف می باشد، چون از اصحاب اعراف سخن رفته است. آنجا كه مردمی به سر خواهند برد كه، حسنات و سیئات و اعمال نیك و بد آنها با هم برابر است.

نام های دیگر سوره : المص

محتوی سوره :

اشاره كوتاه و محكم به مسأله مبدأ و معاد. شرح داستان با اهمیت آدم برای احیای شخصیت انسان. موضوع عرش.

 میزان. عالم ذرّ. اعراف و محّلی كه اصحاب اعراف با اهل بهشت گفتگو دارند( آیات 45 تا 48).

بر شمردن پیمانهای خدا(ج) با فرزندان آدم در مسیر هدایت و صلاح.

سرگذشت بسیاری از اقوام و پیامبران پیشین مانند: نوح، لوط، موسی، هود، صالح، شعیب، بنی اسرائیل و مبارزه موسی با فرعون برای نشان دادن شكست ناكامی اقوامی كه از مسیر توحید و عدالت و پرهیزكاری منحرف شوند و هم برای نشان دادن پیروزی مؤمنان راستین. خطاب بنی آدم در این سوره 5بار با لحن هشدار دهنده .

داستان روی آوردن قوم موسی به سوی گوساله پرستی(آیه 148 به بعد)

ترتیب سوره :

به ترتیب جمع آوری، هفتمین سوره و به ترتیب نزول، سی وهشتمین سوره قرآن است كه بعد از سوره«صاد» و قبل از سوره«جنّ» نازل شده است. 

داستانهای سوره :

آدم: 11 تا 24، نوح:59 تا 64، لوط و قومش: 80،هود 65  تا 72، صالح: 73 تا 84، شعیب:85 تا 93، اصحاب سبت:163 تا 164، قوم ثمود: 73، قوم عاد: 65، قوم فرعون : 109، و موسی:103 تا 168.

آیۀ اوی سوره : المص

آیۀ پایانی سوره : إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّكَ لاَ یَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ

 آنها كه (در مقام قرب) نزد پروردگار تو هستند، (هیچ‏گاه) از عبادتش تكبر نمى‏ورزند، و او را تسبیح مى‏گویند، و برایش سجده مى‏كنند. (206)

فضیلت سوره :

روایت شده است : «هر كسی سوره اعراف را در هر ماه بخواند در روز قیامت از كسانی خواهد بود كه نه ترسی بر آنهاست و نه غمی دارند و اگر در هر جمعه بخواند، در روز قیامت از كسانی می باشد كه بدون حساب به بهشت میروند.»

سورة الأنفال

نام سوره      انفال        شمارۀسوره         8        محل نزول      مدینه

تعداد آیه      75         تعداد کلمه    1095        تعداد حروف     5080

معنی : ثروتها و منابع عمومی طبیعت

علّت نامگذاری سوره :

اولین آیه این سوره كه از غنایم و كیفیت توزیع آن سخن گفته است و حكم ثروت های عمومی و اینكه از آنِ كیست و در چه راهی مصرف می شود.

نام های دیگرسوره : بدر

محتوی سوره :

مسایل مالی اسلام از جمله انفال و غنایم كه پشتوانه بیت المال هستند. صفات و امتیازات مؤمنان واقعی. داستان جنگ بدر

نخستین برخورد مسلمانان با دشمنان و حوادث عبرت انگیز این جنگ. احكام جهاد و وظایف مسلمانان در برابر حملات پی گیر دشمن.

جریان شب تاریخی هجرت پیامبر(ص) از مكه به مدینه(بیت امبیت). وضع مشركان و خرافات آنها قبل از اسلام.

چگونگی ضعف و ناتوانی مسلمانان در آغاز كار و سپس تقویت آنان در پرتو اسلام. حكم خمس و چگونگی تقسیم آن.

لزوم آمادگی رزمی و سیاسی و اجتماعی برای جهاد در هر زمان و مكان. برتری نیروهای معنوی مسلمانان بر دشمن علیرغم كمبودهای ظاهری نفرات آنان. حكم اسیران جنگی و طرز رفتار با آنها. هجرت كنندگان و آنها كه هجرت نكرده اند. مبارزه و درگیری با

منافقان وراه شناخت آنها. بیان یك سلسله مسایل اخلاقی و اجتماعی سازنده. درسهایی از تاریخ پیامبران و پیروان آنها. 

ترتیب سوره :

به ترتیب جمع آوری، هشتمین سوره و به ترتیب نزول هشتاد و هشتمین سوره «بقره» و قبل از سوره «آل عمران» در مدینه نازل شده است.

 داستانهای سوره : هجرت پیامبراکرم (ص): 31، جنگ بدر: 5 

آیۀ اول سوره :

یَسْأَلُونَكَ عَنِ الأَنفَالِ قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِیْنِكُمْ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِینَ 

(از تو درباره انفال ( غنایم، و هرگونه مال بدون مالك مشخص) سؤال مى‏كنند ; بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است; پس، از (مخالفت فرمان) خدا(ج) بپرهیزید! و خصومتهایى را كه در میان شماست، آشتى دهید! و خدا(ج) و پیامبرش را اطاعت كنید اگر ایمان دارید! (1) )

آیۀ پایانی سوره :

وَالَّذِینَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَكُمْ فَأُوْلَـئِكَ مِنكُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِی كِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ 

(و كسانى كه بعدا ایمان آوردند و هجرت كردند و با شما جهاد نمودند، از شما هستند; و خویشاوندان نسبت به یكدیگر، در احكامى كه خدا(ج) مقرر داشته، (از دیگران) سزاوارترند; خداوند(ج) به همه چیز داناست. (75))

فضیلت سوره :

روایت فرمودند:« كسی كه سوره انفال و برائت را در هر ماه بخواند، هرگز روح نفاق در وجود او وارد نخواهد شد .

سورة التوبة

نام سوره       توبه        شمارۀسوره        9       محل نزول      مدینه

تعداد آیه      129       تعداد کلمه     4098       تعداد حروف     10488

معنی : بازگشت

علّت نامگذاری سوره :

شرح توبه متخلفین از جنگ تبوك در آیه 118 ذكر شده و به این نام نامیده شده است و هم در آیه 117 جریان پذیرفته شدن توبه یاران رسول خدا بیان شده است. ضمناً در این سوره 16 آیه توبه وجود دارد.

نام های دیگرسوره : برائت-فاضحه-العذاب-حافرة-سیف-مخزیة-المنقرة-المشقشقة

محتوی سوره :

مشركان و بت پرستان و قطع رابطه با آنان و الغای پیمان آنها با مسلمانان به خاطر نقض مكرّر پیمانها. منافقان و سرنوشت آنان - نشانه های آنان. هشدار به مسلمانان نسبت به توطئه منافقان، ماجرای مسجد ضرار آیه(107).

اهمیّت جهاد در راه خداy. انحراف اهل كتاب( یهود و نصاری) از حقیقت توحید و انحراف دانشمندانشان از وظیفه رهبری و روشنفكری. دعوت مسلمانان به اتّحاد و فشردگی صفوف آنها. سرزنش و ملامت متخلفین و افراد سست و تنبلی كه به بهانه های مختلف به جهاد نمی روند. مدح و ستایش از مؤمنین راستین و مهاجرین نخستین.

منافقین را رسوا كرده و به این علت نام دیگرش «فاضحه» یعنی رسوا كننده است. دستور به دادن زكات و پرهیز از تراكم و كنز ثروت. بیان لزوم تحصیل علم و وجوب تعلیم افراد نادان. داستان هجرت پیامبر(ص). مسأله ماههای حرام كه جنگ كردن در آن ممنوع است. گرفتن جزیه از اقلیّت ها. ترسیم خط مشی حكومت اسلامی با قبایل و گروههاو جناحهای مخالف.

ترتیب سوره :

از نظر جمع آوری نهمین سوره و از نظر نزول صدوسیزدهمین سوره است كه بعد از سوره «مائده» نازل شده است. 

داستانهای سوره :

اصحاب المؤتفكات: 70، اصحاب مدین: 70،قوم ابراهیم: 70، انصار:100، عزیز 30، جنگ حنین: 25، تبوك:41، مسجد ضرار:107.

 آیۀ اول سوره :

بَرَاءةٌ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِكِینَ 

(سوره توبه از سوى خدا و پیامبرش به مشركانى كه با آنان پیمان بسته اید اعلام مى شود كه پیمان میان شما و آنان ملغى و بى اعتبار است .(1) )

آیۀ پایانی سوره :

فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِیَ اللّهُ لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ 

(پس اگر روى برتافتند و رسالت تو را نپذیرفتند بگو : خدا مرا بس است ، زیرا معبودى شایسته پرستش جز او نیست ، فقط بر او توكّل كرده ام ، و اوست خداوندگار آن عرش بزرگ .(129))

فضیلت سوره :

روایت فرمودند: « هر كسی سوره برائت و انفال را در هر ماه بخواند روح نفاق در او داخل نمی شود.»

سورة یونس

نام سوره       یونس        شمارۀسوره        10         محل نزول    مکه 

تعداد آیه      109         تعداد کلمه        1832        تعداد حروف     7567

معنی : نام یكی از پیامبران

علّت نامگذاری سوره :

چون آیه 98 این سوره از یونس و ایمان همگی مردم قریه و آبادیی كه یونس در آن به سر می برد سخن گفته است.

نام های دیگرسوره : ندارد

محتوی سوره :

مسأله وحی و مقام پیامبر اسلام(ص). نشانه هایی از عظمت آفرینش كه نشانه عظمت خدا^(ج) است.

توجه دادن مردم به ناپایداری زندگی مادی و لزوم توجه به سرای آخرت. آماده كردن مردم برای جهان آخرت از طریق ایمان و عمل صالح. شرح زندگی بعضی پیامبران بزرگ مثل نوح(ع) و موسی(ع) و یونس(ع).

سرگذشت هلاكت بار فرعون و سپاه او و غرق شدن آنها. بیان لجاجت و سرسختی بت پرستان.

  حضور خدا^(ج) در همه جا و مسأله فطرت و یاد خدا^(ج) در مشكلات. بشارت به نعمتهای بی پایان الهی برای صالحان. انذار و بیم دادن طاغیان و گردنكشان. 

ترتیب سوره :

از نظر جمع آوری قرآنی، دهمین سوره و از نظر ترتیب نزول، پنجاهمین سوره ای است كه بعد از سوره «اسراء» و قبل از سوره «هود»نازل شده است. 

داستانهای سوره :

نوح: 70تا 73، موسی: 74 تا 94، یونس: 98،فرعون و غرق شدن او و سپاهش: 74 تا 94. 

آیۀ اول سوره :

 الر تِلْكَ آیَاتُ الْكِتَابِ الْحَكِیمِ 

(الر، این آیات كتاب استوار و حكمت آمیز است! ⁽¹⁾)

آیۀ پایانی سوره :

 وَاتَّبِعْ مَا یُوحَى إِلَیْكَ وَاصْبِرْ حَتَّىَ یَحْكُمَ اللّهُ وَهُوَ خَیْرُ الْحَاكِمِینَ 

و از آنچه بر تو وحى مى‏شود پیروى كن، و شكیبا باش (و استقامت نما)، تا خداوند فرمان (پیروزى) را صادر كند; و او بهترین حاكمان است! ⁽¹⁰⁹⁾

فضیلت سوره :

روایت فرمودند:« كسی كه سوره یونس را در هر ماه یا سه ماه بخواند بیم آن نمی رود كه از جاهلان و بی خبران باشد، و در روز قیامت از مقرّبان خواهد بود.»