تبیان، دستیار زندگی

قرآن مجید كلام خداوند و كتاب دینی مسلمانان، بی گمان سنگ زیرین و محور بنیادین فرهنگ و تمدّن برجسته و با شكوه اسلامی است، و آثار مبارك و خجستهٔ آن در همهٔ ابعاد و اضلاع این فرهنگ فرخنده آشكار است. و نیز احادیث که جان مایه زندگی ما مسلمانان است نیز تاثیری شگرف بر شاعران بزرگ داشته که با یاری خدای بزرگ، و همت شما کاربران بزرگوار بتوانیم گوشه‌هایی از اثر گذاری‌های این كتاب عظیم آسمانی و احادیث معتبر را بر شعر و ادب پارسی بازنماییم.

جان موسی صفات او روشن                  به تجلی و شخص او سینا

  این بیت تلمیح دارد به آیه‌ی:

ولمّا جآء موسی لِمیقاتِنا وَ كَلّمه رَبّه قالَ رَبِّ أرِنی أنْظر إلیكَ قالَ لَنْ تَرانی وَ لكِن انْظُر ْاِلی الجَبلِ فَاِنْ اسْتَقَرّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَرانی فَلَمّا تَجَلّی رَبّه لِلْجَبلِ جَعَلَهُ دَكّاً وَ خَرّ موسی صَعِقاً فَلَمّا أفاقَ قالَ سُبْحانَكَ تَبْتُ إلَیْكَ وَ أناَ أول الْمؤمِنینَ.

 و چون قوم دیدن خدا را  درخواست كردند، موسی با هفتاد نفر از بزرگان قومش كه انتخاب شده بودند، در زمان معین  به وعده گاه ما آمد و خدا با وی سخن گفت. موسی [به درخوست جاهلانه‌ی قوم خود] عرض كرد:خدایا! خود را به من بنما تا [بی حجاب]جمال تو را ببینم.خدا در پاسخ او فرمود:تا ابد مرا نخواهی دید، ولی  در كوه بنگر. اگر كوه طور  بر جای خود برقرار تواند ماند، تو نیز مرا خواهی دید؛‌پس آن گاه كه خدا بر كوه تابش كرد،كوه را متلاشی ساخت و موسی بی هوش افتاد.آن‌گاه‌ كه به هوش آمد، عرض كرد: خدایا!تو منزه و برتری (از رؤیت و چنین اندیشه)؛ به درگاه تو توبه كردم. من (از قوم خود) اول كسی هستم كه ( به تو و پاكی ذات تو از هر آلایش جسمانی) ایمان دارم.(اعراف،143).

برو جان پدر تن در مشیت ده كه دیر افتد          ز یأجوج تمنّا رخنه در سد «ولوشینا»

  در این بیت، آرزوها به قوم یأجوج و مأجوج تشبیه شده اند؛زیرا براساس روایات، آن‌ها می‌كوشند سد اسكندر را از میان بردارند و همیشه كارشان ناتمام می‌ماند و آن سد هم‌چنان باقی است. خواست و اراده‌ی الهی  (و لوشینا) را به آن سد تشبیه كرده است كه تلمیح دارد به آیه‌ی:

ءاتونی زُبَرَ الحَدیدِ حَتی إِذا ساوی بَیْنَ الصَّدَفَیْن قالَ النْفُخُوا حَتّی إذا جَعَلَهُ نارًا قالَ ءاتوُنی اُفْرِغْ عَلَیْهِ قِطْراً . فَما اسْتَطعوا أَْ نیَظْهُروهُ و ما اَسْتَطعُوا لَهُ نَقْباً .

 و گفت: قطعه‌های آهن بیاورید. آن گاه دستور داد كه زمین را تا به آب بكََنند و از عمق زمین تا مساوی دو كوه از سنگ و آهن، دیواری بسازند.سپس آتش افروختند تا آهن گداخته شود، آن‌گاه مس گداخته بر (خلل و فرج) آن آهن و سنگ ریختند . از آن پس، آن قوم  برشكستن آن سد،بالا رفتن از آن  و رخنه‌كردن در آن،هرگز توانایی نیافتند.(كهف،96و 97).

 هم‌چنین عبارت «ولوشینا»، كه صورت دیگری از «ولوشئنا» و به معنی «و اگرمی‌خواستیم» است، در چندین آیه‌ی قرآن آمده است؛ از جمله :( 176 انعام، 86 اسراء،51 فرقان ، 13 سجده و 28 انسان). 

آن كه دشتی جادویی را در عصایی گم كند     یك شبان از ملك او بی تهمت مستنكری

  این بیت تلمیح دارد به جریان اژدها شدن عصای حضرت موسی و شكست و رسوایی ساحران كه در آیات سوره اعراف آمده است :

‌فَالْقی عَصاه فَإذا هِیَ ثُعْبان مُبین… فَغَلَبوا هنالِكَ وَ انْقَلَبوا صاغِرینَ.

موسی هم عصای خود را افكند؛ به ناگاه آن عصا،به صورت اژدهایی عظیم پدیدار گردید … سرانجام،ساحران با وجود آن سحر بزرگ از آن جا مغلوب و خوار بازگشتند.(اعراف،117و 119).

آن‌كه چون خلوت‌سرای خلوتش خالی كند         شعله ریحانی نجانه اخگر اخگری

  مصراع اول، تلمیح دارد به آیه‌ی

 … واتّخَذَ اللهُ إبراهیمَ خَلیلاً.

… خدا ابراهیم را به مقام خاص دوستی خود برگزید.(نساء،125).

مصراع دوم نیز تلمیح دارد به داستان به آتش افكندن حضرت ابراهیم و گلستان شدن آتش بر او كه در این آیه آمده است :

قُلْنَا یا نارُ كُونیِ بَرْداً وَ سَلاماً عَلی إبراهیمَ.

 پس آن قوم، آتشی سخت افروختند و ابراهیم را در آن افكندند. ما خطاب كردیم كه‌ای آتش!  برای ابراهیم سرد و سالم باش.(انبیاء،69)

آن كـه قــوم نــوح را از تـنـد بــاد لاتـذر       در دو دم كرد از زمین آسیب قهرش اسپری

 بیت تلمیح دارد به داستان حضرت نوح و نفرینی كه درحق قوم خود نمود. این مطلب در آیه  وَ‌قالَ نوحَُ رَبِّ لاَتذَرْ عَلَی الأرْضِ مِنَ الكافِرینَ دیّاراً ؛« و نوح عرض كرد: پروردگارا [اینك كه قوم از كفر و عناد دست نمی‌كشند] تو هم این كافران را هلاك كن و از آن‌ها دیاری بر روی زمین باقی مگذار.» (نوح، آیهٔ 26) آمده‌است.

آن‌كه آدم را «عصی آدم» ز پا افكنده بود         گر نه‌از «ثم اجتباه» اوش دادی یـاوری

 مصراع اول تلمیح دارد به آیهٔ… وَعَصی آدَم ربَّه فَغوَی؛« و آدم نافرمانی خدای كرد و گمراه شد.» ( طه، آیهٔ 121)

آن‌كه ترك یك ادب بر پیشگاه حضرتش        وقـف كـرد ابلیس را بـر آستـان مدبـری

  بیت تلمیح دارد به داستان رانده شدن شیطان از درگاه الهی به خاطر سجده نكردن بر حضرت آدم كه درچند جای قرآن آمده‌است؛‌از جمله در آیه وَإذْ قُلْنا لِلْمَلاِئكَةِ اسْجُدوا لآدَم فَسَجَدُوا إلاّ اِبْلیسَ أبی وَ اسْتَكْبَرَ وكانَ مِنَ الكافِرینَ ؛« و چون فرشتگان را فرمان دادیم كه بر آدم سجده كنند، همه سجده كردند؛ مگر شیطان كه ابا و تكبر ورزید و از فرقهٔ كافران گردید.» (بقره، آیهٔ 34)

آن كه قهرش داد انجم را شیـاطین افكنی        وآن كه لطفش داد آتش را سمندر پروری

  بیت تلیمح دارد به آیهٔ وَ لَقَدْ زیّنَا السَّماءَ الدّنیا بِمَصابیحَ وَ جَعلْناها رجوماً لِلشَّیاطین وَ اَعْتَدْنا لَهمْ عَذابَ السَّعیر؛« و ما آسمان دنیا را به چراغ‌های (انجم) رخشان زیب و زیور دادیم و به تیر شهاب آن ستارگان، شیاطین را راندیم وعذاب آتش فروزان را بر آن‌ها مهیّا ساختیم.» (مُلك، آیهٔ 5)

آن‌كه اندر كارگاه «كن فكـان» ابداع او       بی اساس مایه‌ای از مایه‌های عنصری

  ترجمه تحت اللفظی «كن فكان»، «باش و شد» است كه خدای، هر چیز را كه ‌گوید:‌«باش»، آن چیز به وجود می‌آید و «شد» تحقق می‌گیرد. شبیه «كن فیكون» «باش و باشد». این تعبیر قرآنی در این آیه آمده‌است : إنّما أمْرهَُ إذا أرادَ شَیْئاً أنْ یَقولَ لَه كنْ فَیكونَ؛« فرمان نافذ خدا (در عالم) چون ارادهٔ خلقتِ چیزی كند، به محض این‌كه گوید موجود باش، بلافاصله موجود خواهد شد.»

(یس، آیهٔ 82)

در تفسیر این آیهٔ مباركه، حضرت امیر«ع» فرموده: امر خدای متعال فعل و ایجاد اوست و الا از خدا امری كه صدا و ندایی بگوش رسد، نبوده و ممكنات در حال عدم و نیستی،گوشی كه ندای خدا را بشنوند، ندارند.

نسیم باد در اعجاز زنده كردن خاك        ببـرد آب همـه معجـزات عیسـی را

  در این بیت به معجزهٔ حضرت عیسی (زنده كردن مرده) اشاره شده‌است كه در آیهٔ  وَ اُحْیِ الْمَوتی بِاذْنِ الله…؛«… و مردگان را به‌امر خدا زنده كنم… » (آل عمران، آیهٔ 49) آمده‌است.