31- قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ كَذَّبُواْ بِلِقَاَّءِ اللّهِ حَتَّىَّ إِذَا جَاَّءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ یَ حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِیهَا وَهُمْ یَحْمِلُونَ اءَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ اءَلاَ سَآءَ مَا یَزِرُونَ
ترجمه:
قطعاً كسانى كه دیدار خداوند (در قیامت) را تكذیب كردند زیانكار شدند، همین كه ساعت موعود ناگهان به سراغشان آید، در حالى كه بار سنگین گناهان خویش را بر پشتشان مىكشند، گویند: دریغا از آن كوتاهى ها كه در دنیا كرده ایم، آگاه باشید كه چه بد بارى است آنچه به دوش مىكشند.
نكته ها:
* مراد از لقاءاللّه، ملاقات معنوى و شهود باطنى در قیامت است، چون در قیامت همه ى وابستگى هاى انسان به مال و مقام و بستگان قطع مىشود و با روبرو شدن با پاداش و كیفر الهى، حاكمیّت مطلقه ى الهى را درك مىكند.
* حسرت، براى از دست دادن منافع است و ندامت براى پیش آمدن ضررها.(69)
* به قیامت، ساعت مىگویند، چون در ساعتى و لحظه اى برق آسا ایجاد مىشود. (در آیه ى 77 سوره نحل آمده است: وما اءمر الساعة الاّ كلَمح البصر اءو هو اقرب، برپایى قیامت، مانند چشم به هم زدن یا نزدیك تر از آن است).
* در حدیثى از پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله آمده است: اهل آتش، جایگاه خود (آن جایگاهى كه خداوند براى هر شخصى در بهشت قرار داده است،) را در بهشت مىبینند و مىفهمند زیان كرده اند مىگویند: یاحسرتنا.(70)
پیام ها:
1- كسى كه قیامت را نپذیرد، هستى خود را با دنیاى فانى معامله كرده و این بزرگ ترین خسارت است. قد خسر
2- قیامت، ناگهانى فرا مىرسد و كسى از زمان آن آگاه نیست، پس باید همیشه آماده بود. جاءتهم الساعة بغتة
3- روز قیامت، روز حسرت است. یا حسرتنا
4- اعتراف و حسرت، نشانه ى آزادى انسان در عمل است زیرا مىتوانست خوب عمل كند و نكرد. یا حسرتنا
5- قیامت روز حست و افسوس خوردن است، امّا حسرت ها در آن روز بى نتیجه است. قالوا یا حسرتنا... و هم یحملون...
6- گناهان، در قیامت تجسّم یافته و بر انسان بار مىشوند. یحملون اءوزارهم
7- تكذیب یا فراموشى قیامت، سبب ارتكاب گناهانى است كه در قیامت، وزر و وبال انسان مىگردد. كذّبوا اءوزارهم

32- وَمَا الْحَیَوةُ الدُّنْیَآ إِلا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الاَّْخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ اءَفَلاَ تَعْقِلُونَ
ترجمه:
و زندگى دنیا جز بازى و سرگرمى نیست و البتّه خانه ى آخرت، براى تقوا پیشگان بهتر است. آیا نمى اندیشید؟
نكته ها:
* اگر دنیا مزرعه ى آخرت قرار نگیرد، بازیچه مىشود و مردم مانند كودكانى كه سرگرم به اسباب بازى هایى چون مال و مقام و مانند آن شده اند. مثل صحنه ى نمایش كه یكى لباس شاه مىپوشد، دیگرى نقش نوكر را بازى مىكند و سوّمى وزیر مىشود، ولى ساعتى بعد كه همه ى لباسها و نقش ها كنار مىرود، مىفهمند كه همه ى عناوین، خیالى بیش نبود.
* خیر بودن آخرت به خاطر آن است كه هم لذّت هایش آمیخته به رنج نیست و هم زودگذر و موهوم و خیالى نیست.
* با توجّه به آیات دیگر قرآن، نباید این آیه را دعوت به رهبانیّت و ترك دنیا دانست.
* كلمه ى لعب به كارى گفته مىشود كه قصد صحیحى در آن نباشد و كلمه ى لهو به كارى گفته مىشود كه انسان را از كارهاى مهم و اصلى باز دارد.(71)
* شباهت دنیا به لهو و لعب از جهاتى است:
الف: دنیا مثل بازى، مدّتش كوتاه است.
ب: دنیا مثل بازى، تفریح و خستگى دارد و آمیخته اى از تلخى و شیرینى است.
ج: غافلان بى هدف، بازى را شغل خود قرار مىدهند.
د: دنیاگرایى مثل بازى، انسان را از اهداف مهم باز مىدارد.
پیام ها:
1- دنیا محورى، فكرى كودكانه و پوچ است. (لهو ولعب معمولاً كار كودكان است و سرگرم شدن به دنیا انسان را از آخرت باز مىدارد) لهو ولعب
2- راه نجات از حسرت آخرت، فكر و تعقّل است. یا حسرتنا... اءفلا تعقلون
3-خردمند، فریب دنیا را نمى خورد. و للدّار الاخرة خیر... اءفلا تعقلون
4- بكار نگرفتن اندیشه، زمینه توجّه به دنیا وغفلت از آخرت است. اءفلاتعقلون
5- غفلت از آخرت، سبب توبیخ است. اءفلا تعقلون
6- تعقّل و تقوا، ملازم یكدیگرند. یتّقون اءفلاتعقلون

33- قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُكَ الَّذِى یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاَیُكَذِّبُونَكَ وَلَكِنَّ الظَّلِمِینَ بَاَیَتِ اللّهِ یَجْحَدُونَ
ترجمه:
البتّه ما مىدانیم كه آنچه مىگویند، تو را اندوهناك مىكند، (ولى غم مخور و بدان كه) آنان (در واقع) تو را تكذیب نمى كنند، بلكه (این) ستمگران آیات خدا را انكار مىكنند.
نكته ها:
* در شاءن نزول آیه آمده است كه: دشمنان پیامبر صلّى الله علیه وآله آن حضرت را امین و صادق مىدانستند، ولى مىگفتند: اگر او را تصدیق كنیم، قبیله و موقعیّت ما تحقیر مىشود. گاهى هم مىگفتند: او صادق است ولى خیال مىكند به او وحى شده، از این روى، این گونه آیات الهى را تكذیب مىكردند.
* امام صادق علیه السلام درباره ى لا یكذّبونك فرمود: یعنى آنان نمى توانند گفتار و مدّعاى تو را ابطال كنند.(72)
پیام ها:
1- رهبر نباید از تكذیب مخالفان محزون شود. به همین دلیل، خداوند پیامبرش را دلدارى مىدهد و حمایت مىكند. قد نعلم انّه لیحزنك
2- خداوند به حالات درونى انسان آگاه است. قد نعلم انّه لیحزنك
3- تكذیب پیامبر، تكذیب خداست، همان گونه كه بیعت با پیامبر، بیعت با خداوند است. لایكذّبونك ولكن الظالمین بایات اللّه یجحدون
4- با توجّه به مشكلات و تكذیب و جسارت هاى بزرگتر به دیگران، مشكل خود را آسان بدانیم. لایكذّبونك... بآیات اللّه یجحدون
5- مخالفان رسول خدا، با مكتب طرفند، نه با شخص. لایكذّبونك... بآیات اللّه یجحدون
6- تكذیب آیات الهى، هم ظلم به خود است، هم ظلم به رسول اللّه، هم ظلم به مكتب و هم ظلم به نسل هاى بعد. ولكنّ الظالمین بآیات اللّه یجحدون

34- وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّنْ قَبْلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا كُذِّبُواْ وَاءُوذُواْ حَتَّى اءَتَهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِكَلِمَتِ اللّهِ وَلَقَدْ جَآءَكَ مِن نَبَإِىْ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه:
و همانا پیش از تو نیز پیامبرانى تكذیب شدند، لیكن در برابر آنچه تكذیب شدند و آزار دیدند صبر كردند، تا یارى ما به آنان رسید. (تو نیز چنین باش زیرا) براى كلمات (و سنّت هاى) خداوند، تغییر دهنده اى نیست. قطعاً از اخبار پیامبران براى تو آمده است (و با تاریخ آنان آشنایى).
نكته ها:
* كلمات، به معناى سنّت هاى الهى است: ولقد سبقت كلمتنا لعبادنا المرسلین انّهم لهم المنصورون وانّ جُندنا لهم الغالبون (73)
* تاریخ، سرچشمه ومنبعى پذیرفته شده براى شناخت حوادث است. از صبر انبیاى پیشین و نابودى اقوامى چون قوم هود وصالح ولوط و... كه تكذیب كردند، باید عبرت گرفت، سنّت و برنامه الهى، فرستادن رسولان وآزادى مردم در انتخاب است. كافران را به كیفر مىرساند و رسولان را در راه دعوت، امداد مىكند.
* در آیات متعدّدى از قرآن خداوند یارى و پیروزى رهبران و مؤمنان صابر را بر خود لازم دانسته است از جمله:
كتب اللّه لاغلبنّ اءنا و رسلى (74)
وكان حقّا علینا نصر المؤمنین (75)
انّا لننصر رسلنا(76)
ولینصرنّ اللَّه من ینصره (77)
پیام ها:
1- راه حقّ، هیچگاه هموار نبوده و تحققّ آرمان انبیا همراه با تحمّل مشكلات بوده است. فصبروا على ما كذّبوا
2- یكى از بهترین اهرم هاى مقاومت در برابر شداید، بیان امدادهاى الهى است. فصبروا... حتّى اتاهم نصرنا
3- رهبران، انتظار اطاعت همه را نداشته باشند. كُذّبوا
4- شرط اصلى پیروزى، صبر است. فصبروا... حتّى اتاهم نصرنا (خداوند به صابران، نوید پیروزى مىدهد)
5- دشمنان از هیچ تلاشى علیه حق، كوتاهى نمى كنند، خواه تكذیب باشد و خواه آزار. كذّبوا، اوذوا
6- صبر مستمر، زمینه ساز نزول نصرت و رحمت الهى است. فصبروا... حتّى اءتاهم نصرنا
7- حقّ، پیروز است. اتاهم نصرنا
8- سنّت هاى الهى تغییر ناپذیر است و خداوند خلف وعده نمى كند. لامبدّل لكلمات اللّه
9- هر كس باید نمونه هاى مشابه خود را در تاریخ بشناسد. خداوند خطاب به پیامبر مىفرماید: و لقد جاءك من نباء المرسلین
10- از زحمات و رنج هاى پیشینیان باید یاد و قدردانى كرد. و لقد جاءك من نباء المرسلین

35- وَإِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَیْكَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ اءَن تَبْتَغِىَ نَفَقاً فِى الاَْرْضِ اءَوْ سُلَّماً فِى السَّمَاَّءِ فَتَاءْتِیَهُم بِاَیَةٍ وَ لَوْ شَآءَ اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْجهِلِینَ
ترجمه:
و اگر اعراض و بى اعتنایى آنان (كافران) بر تو سنگین است (و مىخواهى به هر وسیله آنان را به راه آورى، ببین) اگر بتوانى سوراخى در زمین یا نردبانى در آسمان بجویى، تا آیه اى (دیگر) برایشان بیاورى (پس بیاور ولى بدان كه باز هم ایمان نخواهند آورد) و اگر خدا خواسته بود همه ى آنان را بر هدایت گرد مىآورد (ولى سنّت الهى بر هدایت اجبارى نیست)پس هرگز از جاهلان مباش.
نكته ها:
* در شاءن نزول آیه آمده است: كفّار به رسول خدا صلّى الله علیه وآله مىگفتند: ما هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد، مگر آنكه زمین را شكافته برایمان چشمه اى جارى سازى: لن نؤمن لك حتّى تَفجر لنا مِن الارض یَنبوعا(78)، یا به آسمان روى: اءو ترقى فى السماء(79) شاید آیه اشاره به نوع درخواست هاى نابجاى آنان باشد كه اگر زمین را بكاوى یا نردبان به آسمان بگذارى و خود را به آب و آتش بزنى سودى ندارد. در دعوت تو نقصى نیست، اینان لجوجند، پس براى ارشادشان این همه دلسوزى نكن.
پیام ها:
1- پیامبر، براى هدایت مردم، دلسوز و نسبت به از اعراضشان غمگین بود. و ان كان كبر علیك اعراضهم
2- پیامبر باید روحیّات مخاطبان خود را بشناسد و بداند كه گروهى از هر معجزه اى كه برایشان آورده شود روى گردانند. اعراضهم
3- پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله مىخواست به هر طریق مردم هدایت شوند، امّا اشكال در روحیّه ى لجوج كفّار است كه خداوند هشدار مىدهد. تبتغى نفقاً فى الارض او سلّماً فى السماء
4- خداوند مىتواند همه را هدایت كند، ولى حكمت او اقتضا مىكند كه انسان آزاد باشد. و لو شاء اللّه لجمعهم على الهدى
5- ارضاى خواسته هاى بهانه جویان و بى صبرى مبلّغان، جهل است. فلا تكونن من الجاهلین (ریشه ى بسیارى از توقّعات نابجا، جهل است)

36- إِنَّمَا یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَالْمَوْتَى یَبْعَثُهُمُ اللّهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ
ترجمه:
تنها كسانى (دعوت تو را) مىپذیرند كه گوش شنوا دارند و (كافران كه نمى گروند،) مردگانى هستند كه روز قیامت خداوند آنان را برمى انگیزد و سپس همه به سوى او بازگردانده مىشوند.
نكته ها:
* قرآن، بارها با تعبیر مرده و كر، از ناباوران یاد كرده است. در آیه ى 80 سوره ى نمل و 52 سوره ى روم مىخوانیم: فانّك لاتسمع الموتى و لا تسمع الصمّ الدعاء اذا وَلّوا مُدبرین
پیام ها:
1- انسان در انتخاب راه، آزاد است. انّما یستجیب...
2- شنیدن و پذیرفتن حقّ، نشانه ى حیات معنوى و زنده دلى است.
(آرى كسى كه حیات معنوى ندارد و حقّ پذیر نیست، مرده است. چون حیات به معناى خوردن و خوابیدن را حیوانات هم دارند.) والموتى...
3- دل هاى حقّجو به عهده ى تو و كفّار به عهده ى من، تا پس از رستاخیز به حسابشان برسیم. والموتى یبعثهم اللّه

37- وَقَالُواْ لَوْلاَ نُزِّلَ عَلَیْهِ ءَایَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ قَادِرٌ عَلَىَّ اءن یُنَزِّلَ ءَایَةً وَلَ كِنَّ اءَكْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه:
و گفتند: چرا بر او (محمّد) معجزه اى (كه ما مىخواهیم) از سوى پروردگارش نازل نشده؟ بگو: بى تردید خداوند قادر است كه نشانه و معجزه اى (كه مىخواهید) بیاورد، ولى بیشتر (این بهانه جویان) نمى دانند.
نكته ها:
* در شاءن نزول آیه گفته اند: برخى از رؤساى قریش، دست به تبلیغات سوء و جوسازى زده و از روى بهانه جویى به پیامبر اسلام مىگفتند كه تنها قرآن به عنوان معجزه كافى نیست بلكه باید معجزاتى چون معجزات عیسى و موسى و صالح و... بیاورد.(80)
البتّه پیامبرى كه یادآور معجزات انبیاى پیشین است، حتما خودش هم مىتواند نظیر آنها را بیاورد، وگرنه مردم را به یاد آن معجزات نمى اندازد تا تقاضاى امثال آن را داشته باشند. به علاوه، طبق روایات شیعه وسنّى، پیامبر صلّى الله علیه وآله معجزات دیگرى غیر از قرآن هم داشته است.
* هدف از آوردن معجزه، اعلام رابطه خاص میان خدا و رسول، و نشان قدرت بى انتهاى الهى است، نه برآوردن تمایلات بى پایان مردم لجوج. البتّه گاهى براى اتمام حجّت، معجزه ى درخواستى مردم را مىآورده اند.
* به شهادت تاریخ، معجزات پیاپى، سبب هدایت لجوجان نشده، بلكه موجب قهر و عقاب الهى گشته است. قرآن مىفرماید: اگر ما فرشتگان را بر مردم نازل كنیم، یا مردگان با آنان سخن بگویند، باز گروهى از لجوجان ایمان نمى آوردند.(81)
پیام ها:
1- به بهانه جویى هاى مخالفان پاسخ دهید. قالوا... قل
2- خداوند قادر است، ولى حكیم هم مىباشد و قدرتش آنگاه جلوه مىكند كه كار و تقاضا حكیمانه باشد. انّ اللّه قادر... اكثرهم لا یعلمون

38- وَمَا مِنْ دَآبَّةٍ فِى الاَْرْضِ وَلاَ طَئِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلا اءُمَمٌ اءَمْثَالُكُم مَّا فَرَّطْنَا فِى الْكِتَبِ مِن شَىْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ
ترجمه:
و هیچ جنبنده اى در زمین و هیچ پرنده اى كه با دو بال خود پرواز مىكند، نیست مگر اینكه آنها هم اُمّت هایى چون شمایند. ما در این كتاب (قرآن یا لوح محفوظ) هیچ چیز را فرو گذار نكردیم، سپس همه نزد پروردگارشان گرد مىآیند.
نكته ها:
* قرآن توجّه خاصّى به زندگى حیوانات دارد و از یادآورى خلقت، شعور و صفات آنها در راه هدایت مردم استفاده مىكند. و فى خلقكم و ما یبثّ من دابّة آیات لقوم یوقنون (82) در روایات وتجارب انسانى هم نمونه هاى فراوانى درباره ى شعور و درك حیوانات به چشم مىخورد و براى یافتن شباهت ها و آشنایى با زندگى حیوانات، باید اندیشه و دقّت داشت.(83) امم اءمثالكم
* مراد از كتاب در آیه، یا قرآن است یا لوح محفوظ كه در واقع كتاب خلقت است.
* در آیات دیگر هم تعبیراتى چون: تبیانا لكلّ شى ء(84)، كلُّ فى كتاب مبین (85) آمده كه نشانه ى كامل بودن قرآن است.
امام باقر علیه السلام فرمود: نشان كمال قرآن این است كه ریشه و سرچشمه ى همه سخنان رسول اللّه و ائمّه علیهم السلام است، پس هر گاه حدیثى گفتیم، سند قرآنى آن را از ما بخواهید.
در حدیثى پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله از قیل و قال و فساد مال و سؤالات پى در پى، نهى مىكند. از امام باقر علیه السلام سند قرآنى آن را پرسیدند، فرمود: سند نهى از قیل و قال، آیه لا خیرَ فى كَثیر مِن نَجواهم الاّ مَن اءمَرَ بِصدقةٍ اءو مَعروفٍ اءو اصلاح بَینَ النّاس (86) است. سند فساد مال، آیه و لاتؤتوا السفهاء اءموالكم الّتى جعل اللَّه لكم قیاما(87) و سند سؤال نابجا این آیه است: لاتساءلوا عن اءشیاء اِن تبد لكم تسؤكم (88)

شعور حیوانات
* از آیات و روایات و تجارب برمى آید كه شعور، ویژه انسان نیست. به نمونه هایى توجّه كنید:
1- حضرت سلیما همراه با سپاهیانش از منطقه اى عبور مىكردند، مورچه اى به سایر مورچگان گفت: فورى به خانه هایتان بروید، تا زیر پاى ارتش سلیمان له نشوید.(89) شناخت دشمن، جزو غریزه ى مورچه است، ولى اینكه نامش سلیمان و همراهانش ارتش اویند، این بالاتر از غریزه است.
2- هدهد در آسمان از شرك مردم زمینى مطلع شده و نزد سلیمان گزارش مىدهد كه مردم منطقه ى سباء، خداپرست نیستند. آنگاه ماءموریّت ویژه اى مىیابد. شناخت توحید و شرك و زشتى شرك و ضرورت گزارش به سلیمان پیامبر و ماءموریّت ویژه ى پیام رسانى، مساءله اى بالاتر از غریزه است.(90)
3- این كه هدهد در جواب بازخواست حضرت سلیمان از علّت غایب بودنش، عذرى موجّه و دلیلى مقبول مىآورد، نشانه شعورى بالاتر از غریزه است.(91)
4- اینكه قرآن مىگوید: همه موجودات، تسبیح گوى خدایند ولى شما نمى فهمید،(92) تسبیح تكوینى نیست، زیرا آن را ما مىفهمیم، پس قرآن تسبیح دیگرى را مىگوید.
5- در آیات قرآن، سجده براى خدا، به همه موجودات نسبت داده شده است. وللّه یسجد ما فى السموات و ما فى الارض...(93)
6- پرندگان در مانور حضرت سلیمان شركت داشتند. وحشر لسلیمان جنوده من الجن و الانس والطیر(94)
7- حرف زدن پرندگان با یكدیگر و افتخار سلیمان به اینكه خداوند، زبان پرندگان را به او آموخته است. علّمنا منطق الطیر(95)
8- آیه ى واذا الوُحوشُ حُشِرَت (96)، محشور شدن حیوانات را در قیامت مطرح مىكند.
9- آیه ى والطّیر صافّات كلُّ قد عَلِم صلاته و تسبیحه (97)، نشانه ى شعور و عباد آگاهانه ى حیوانات است.
10- وجود وفا در برخى حیوانات، از جمله سگ نسبت به صاحبخانه وفرزندانش.
11- تعلیم سگ شكارى و سگ پلیس براى كشف قاچاق، یا خرید جنس، نشانه ى آگاهى خاصّ آن حیوان است.
12- اسلام از ذبح حیوان در برابر چشم حیوان دیگر، نهى كرده است كه این نشانه ى شعور حیوان نسبت به ذبح و كشتن است.
پیام ها:
1- قدرت الهى در آفرینش و هدف دارى خلقت، نسبت به همه ى موجودات یكسان است. من دابّة... ولا طائر...
2- نظم و زندگى اجتماعى، مخصوص انسان ها نیست، بلكه در زندگى حیوانات هم مشاهده مىشود. اُمم اءمثالكم
3- انسان ها و حیوانات، همه نیاز به تدبیر الهى دارند. خداوند، طبق مصلحت به آنها شعور مىدهد، و همه داراى نظم و نظامى هستند. اُمم اءمثالكم
4- قرآن كریم، جامع ترین و كامل ترین كتاب آسمانى است. ما فرّطنا فى الكتاب من شى ء
5- آنچه سبب هدایت، تربیت ورشد انسان هاست، در قرآن آمده است. (قرآن در اثبات حقانیّت پیامبراسلام و هدایت مردم هیچ گونه كاستى ندارد) ما فرّطنا فى الكتاب
6- در حقّ حیوانات هم ظلم یا كوتاهى نكنیم، آنها هم مثل ما حقّ حیات دارند.(98) اُمم اءمثالكم
7- معاد و حشر، تنها مخصوص انسان ها نیست. و ما من دابّة... ثمّ الى ربّهم یحشرون
8- حركت همه موجودات به سوى خداوند یك حركت تكاملى و جلوه اى از ربوبیّت الهى است. الى ربّهم یحشرون

39- وَالَّذِینَ كَذَّبُواْ بَِایَتِنَا صُمُّ وَبُكْمٌ فِى الظُّلُمَتِ مَن یَشَإِ اللّهُ یُضْلِلْهُ وَمَن یَشَاءْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِراطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه:
و كسانى كه آیات مارا تكذیب كردند، كر و لال هایى هستند در تاریكى ها. خداوند، هركه را بخواهد (و مستحق باشد) گمراهش كند و هر كه را بخواهد (و شایسته بداند) بر راه راست قرارش مىدهد.
نكته ها:
* گرچه هدایت و ضلالت به دست خداست، ولى خداوند براى انسان نیز اراده و اختیار قرار داده است و كار خدا بر اساس حكمت است. مثلاً جهادِ انسان در راه خدا، زمینه ى هدایت الهى نسبت به او است: و الّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سُبلنا(99) همان گونه كه ستم به انسان ها سبب گمراهى است: یضلّ اللّه الظالمین (100) تكذیب آیات الهى سبب اراده خداوند به گمراه كردن انسان مىشود. كذّبوا... یضلله
پیام ها:
1- كفر و عناد، تاریكى و ظلمتى است كه سبب محروم شدن انسان از بهره گیرى از ابزار شناخت مىشود. كذّبوا... صمّ و بكمٌ فى الظلمات
2- تكذیب و كتمانِ حقّ، گنگى و نشنیدن حقّ، كرى است. و الّذین كذّبوا...صمٌ و بكمٌ
3- نتیجه ى تكذیب آیات الهى، اضلال و قهر الهى است. كذّبوا... یضلله
4- حركت در راه مستقیم، گوش شنوا و زبان حقگو و روشنایى درون مىخواهد. یجعله على صراط مستقیم