تبیان، دستیار زندگی

از جایگاه والاى نهاد خانواده و اهمیت ازدواج و پذیرفتن مسؤ ولیت سخن گفتیم . سلامت خانواده از آتش اختلاف و نزاع ، محور دیگر بحث بود كه به آن پرداختیم و براى حل اختلافات خانوادگى از داور خانوادگى بهره گرفتیم . چون مسایل مالى و اقتصادى خانواده مى توانست مایه بروز تشنج در رفتار زوجین شود، در بحث موازنه دخل و خرج به برنامه ریزى درست در این مقوله اشاره كردیم . اینك ماییم و شناخت وظایف دو جانبه و حقوق طرفین و تقسیم كار، كه مى تواند تعادلى در نظام خانواده پدید آورد.

شناخت حقوق

در بسیارى مواقع ، نشناختن حق و وظیفه ، ریشه عدم انجام وظیفه است و این تقصیر به آن جهل باز مى گردد و اگر آگاهى از وظیفه وجود داشته باشد، تا حدى جلوى كوتاهیها و تخلفات گرفته مى شود.
پس در یك مجموعه - كه از آحاد تشكیل مى شود و هر كدام از افراد، وظایفى بر دوش دارند، - گام نخست آن است كه وظیفه را بشناسند، سپس به آن عمل كنند. بروز اختلال در امور، گاهى ریشه در مشخص نبودن حد و حریم تكالیف و وظایف اشخاص و هر كس كار را به دیگرى محول مى كند، یا انتظار انجام كارهایى را از دیگران دارد كه شرعا و قانونا بر عهده آنان نیست و توقع اینان نابجا و غیر منطقى است . اگر در جامعه اى هم بخواهد حق عمل و اجرا شود و تیغ عدالت ، تخطى كنندگان از آن را ادب كند، لازم است اشخاص ، هم حق را بشناسند و هم محدوده وظایف خویش را در قبال آن .

وظایف دو جانبه
در یك خانواده ، دو طرفى كه زندگى مشترك دارند، حقوق متقابل نیز دارند. وقتى زن و شوهر، همچنین اولیا و فرزندان هر كدام وظیفه اى نسبت به طرف مقابل دارند، اگر آن را بشناسند و به آن عمل كنند، على القاعده نباید در خانه مشكل و اختلافى پدید آید.
در سامان یافتن مساله حقوق و وظایف در خانواده سه مرحله وجود دارد:
اول : شناخت این حقوق و وظایف
دوم : عمل به آن وظیفه و تكلیف
مراعات دو جانبه این حقوق
اگر این سه با هم در رفتار و معاشرت خانوادگى وجود داشته باشد، كار به بروز مشاجره و دعوا و شكایت و دادگاه و زندان و جدایى و... كشیده نمى شود و محلى براى نزاع نخواهد بود.
باید هم زن در برابر شوهرش مطیع ، صبور، متحمل ، قدردان و وفادار باشد، هم شوهر نسبت به همسرش بردبار، نیكوكار، قدر شناس ، احترام گذار و تامین كننده نیازهاى معیشتى و آسایش باشد.
اگر صبورى و قناعت و پرهیز از پرخاش و بددهنى و بى احترامى خوب است ، باید از هر دو سو باشد، نه آنكه یكى به خود حق بدهد هر چه خواست بگوید و هر چه خواست انجام دهد، ولى از طرف مقابل انتظار داشته باشد كه جز تسلیم و سكوت و تحمل و ادب ، برخوردى نداشته باشد و در مقابل هتاكیها و بى حرمتیهاى او حتى پاسخى معمولى هم ندهد! نكته مهم ، پذیرش در سویه این حقوق و مراعات آنها از دو طرف است . این حقوق ، در كتابهاى تربیتى و اخلاقى و حدیثى فراوان و متعدد است . در احادیث آمده است كه : زن از شوهر خویش ، فرمانبردارى داشته باشد، بى رضایت او كارى نكند و جایى نرود، نسبت به او حالت تمكین داشته باشد، شوهر را نیازارد، او را اندوهگین نسازد، در خانه خدمت كند، شوهر دارى نماید، رضایت او را از هر جهت جلب كند، چراغ روشن كند، غذا بپزد، خانه را مرتب كند، وقتى شوهر مى آید از او استقبال كند و آنگاه كه از خانه بیرون مى رود بدرقه اش كند، خود را براى غیر شوهرش نیاراید، بى اجازه و رضایت او در اموالش دخل و تصرف نكند و... (34) از سوى دیگر بر عهده مرد است كه لوازم زندگى و خوراك و پوشاك و مسكن را تهیه كند، در حد توان بر خانواده اش وسعت و گشایش دهد، احترام زن را نگه دارد و از آزار و ضرب و شتم او بپرهیزد، خود را براى همسرش آراسته و مرتب سازد، بخشى از وقت خود را صرف رسیدگى به كارهاى خانه و انس با خانواده كند، با مدارا و خوش زبانى برخورد كند و... طبیعى است كه اگر زن و شوهر، هر دو به این وظایف عمل كنند، خانه و خانواده اى خواهند داشت با صفا، آرام ، گرم و با محبت كه زمینه رشد اخلاقى و تعالى فرهنگى خود و فرزندانشان نیز فراهم خواهد بود.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) فرمود:خیركم ، خیركم لاهله و انا خیركم لاهلى (35)؛ بهترین شما كسى است كه نسبت به خانواده اش بهتر باشد و من بهترین شمایم نسبت به خانواده ام .
از سوى دیگر آن حضرت فرموده است :لا تودى المراة حق الله عزوجل حتى تودى حق زوجها(36)؛ زن هرگز حق خدا را ادا نمى كند مگر آنكه حق همسرش را ادا كرده باشد. یعنى حقگزارى نسبت به خداوند نیز وابسته به رعایت حقوق شوهر است و اگر در این زمینه قصور و خلاف باشد، نمازها و عبادتها و حقوق الهى هم چندان ارزش و اعتبارى ندارد.
اگر در روایات است كه : زن ، محبت خویش را نسبت به شوهر ابراز كند و خویش را براى او بیاراید و سخنان دلپسند بگوید تا در چشم و دل شوهرش جاى بگیرد، این را هم گفته اند كه شوهر، در بیرون از خانه حریم نگاهها و ارتباطهایش را نگه دارد و به نوامیس ‍ دیگران چشم ندوزد و چون از سفر باز مى گردد براى همسرش سوغاتى بیاورد و هدیه بدهد و نیازهاى عاطفى و جنسى او را بر آورد و...
اگر همسران پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله ) به سفارش قرآن كریم ، به زندگى با قناعت و زاهدانه آن حضرت مى ساختند، آن حضرت نیز در كارهاى خانه كمك مى كرد، از هر چه مى خوردند مى خورد و هرگز از هیچ غذایى بد نمى گفت . این است مفهوم عدل و انصاف در زندگى مشترك و خانوادگى . مراعات دو جانبه نسبت به حقوق متقابل زن و شوهر، رمز دوام و استحكام بنیان خانواده و تقویت انس و الفت در میان همسران است .

تقسیم كار

از نمونه هاى بارز مراعات حقوق طرفین ، تقسیم كارهاى خانه و زندگى میان زن و شوهر است .
وقتى بار سنگین خانواده بر دوش دو انسانى است كه با هم زندگى مشترك دارند، چاره اى جز تقسیم این بار و كار نیست ، تانه كارى بر زمین بماند و نه بارها بر دوش یكى سنگینى كند.
اساس حرمت گزارى به حقوق انسان ، شناخت و مراعات حقوق و وظایف است ، نه صرفا شعار به سود حقوق بشر! همین كه اسلام براى زن ، حق مالكیت و استقلال اقتصادى و انتخاب و... قرار داده است ، نشانه حرمت نهادن به اوست . اینكه شوهر در مقابل همسرش وظایف و تعهداتى دارد، نشانه دیگرى از این حق و احترام است .
خانواده اى كه بر شالوده محبت استوار شده باشد، هر یك از زن و شوهر، بیش از آنچه كه وظیفه شان است ، كار و تلاش مى كنند، آن هم عاشقانه و از روى مهر و احساس رضایت و خرسندى .
در حالات و سیره رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) نقل شده است كه آن حضرت حتى در كارهاى خانه ، به همسرانش كمك مى كرد: و یخدم فى مهنة اهله (37) كه این بالاتر از تقسیم كار است .
وقتى به داورى حضرت رسول (صلى الله علیه و آله )، كارهاى بیرون خانه و درون خانه ، در زندگى مشترك میان حضرت على (علیه السلام ) و فاطمه زهرا علیها السلام ، تقسیم شد، دختر بزرگوار پیامبر (صلى الله علیه و آله ) از این تقسیم كار بسیار خردسند گردید. بخصوص كه مى دید با تخصیص كارهاى داخل خانه به وى ، از برخورد با مردان و نامحرمان در بیرون از خانه و هم صحبت شدن با آنان دور مى ماند و این براى حیا و عفاف زن مناسب تر است . (38)
آنچه مانع بروز تشنج و تنش در رفتار همسران است ، وجود حد و حریم براى كارها و وظایف هر یك و انتظار و توقع از یكدیگر در محدوده همان حد و حریم و مراعات آن حدود و حقوق است .
بار كارها را باید هر دو به دوش بكشند. كارهاى سنگین و خستگى آور و گوناگون خانه ، اگر به دوش یكى بیفتد و دیگرى بى خیال و راحت طلبانه و آسوده خاطر به خواب و تفریح و استراحت و مسافرتهاى خود برسد و غم خانه و فكر مشكلات را نداشته باشد، ظلمى در حق دیگرى است ، چه زن باشد، چه شوهر. البته در این گونه موارد، این زنان هستند كه مظلوم خانواده مى شوند و حقشان تباه مى گردد.
این سخن زیباى پیامبر (صلى الله علیه و آله ) كه من بهترین شما نسبت به همسران خودم هستم . اگر جلوه هاى متعددى داشته باشد، یكى هم رافت و عطوفت و كمك و تفقد و حق گزارى و قدرشناسى نسبت به زنان است كه حضرت رسول (صلى الله علیه و آله ) هم عملا چنان بوده ، هم به چنین رفتار متعالى و بزرگوارانه اى سفارش مى فرمود و از ستم و اجحاف در حق زنان نهى مى كرد.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) فرمود: ملعون ملعون من ضیع من یعول ؛ (39)
ملعون است ، ملعون است كسى كه فرد مورد تكفل خویش را تباه سازد.
تباه ساختن حق افراد زیر دست و تحت تكفل ، كه همسرم هم یكى از آنان است ، موجب استحقاق لعنت الهى مى شود.
تقسیم كار و مسؤ ولیتها نیز باید با مراعات توان جسمى و ظرفیت وجودى و طاقت فردى باشد و از تحمیل تكلیفى فوق طاعت بر هر یك از آن دو پرهیز شود.
پایان این بخش را حدیثى از پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله ) و سخنى از امام صادق (علیه السلام ) قرار مى دهیم .
مردى خدمت پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله ) آمد و در ستایش از اخلاق همسر خود چنین گفت : من زنى دارم كه هرگاه وارد خانه مى شوم از من استقبال مى كند و به پیشوازم مى آید و هرگاه كه از خانه بیرون مى روم ، مرا بدرقه و مشایعت مى كند. هر گاه مرا اندوهگین و ناراحت مى بیند، از علت غم و اندوهم مى پرسد. پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله ) فرمود: این زن را به بهشت بشارت بده و به او بگو كه تو یكى از كاركنان و كارگزاران خدا هستى و براى هر روز تو، اجر و پاداش هفتاد شهید است . (40)
در سخنى ارزشمند، امام صادق (علیه السلام ) فرموده است :
مرد در زندگى با همسر خود، بى نیاز از سه چیز نیست :
1- همراهى و هماهنگى با او، تا به این وسیله ، موافقت و محبت و دوستى او را جلب كند.
2- رفتار نیك و حسن خلق با همسر و به دست آوردن دل او و با آراستگى و حسن ظاهر و جلوه زیبا در چشم او.
3- توسعه و گشایش در مسایل معیشتى .
زن نیز در زندگى با شوهرش بى نیاز از سه چیز نیست ، تا توافق كامل با او پدید آید:
1- نگهداشتن خود از هر گونه آلودگى و ناپاكى ، تا بدترین وسیله دل شوهر به او اطمینان پیدا كند و در حالات خوشایند و ناپسند و خوب و بد، اطمینانش محفوظ بماند.
2- نگهدارى شایسته از شوهر و مراقبت از او، تا عواطف او را نسبت به خویش جلب كند و هنگام لغزش از سوى خود، آن عاطفه او را كمك كند.
3- اظهار عشق و محبت به شوهر و خویش را آراستن و به هیاءتى زیبا در آمدن تا در چشم شوهر، زیبا جلوه كند و محبت افزون گردد. (41)
رعایت این نكات ، از نظر عاطفى و تحولات روحى در خانواده ، شرایط مناسب ترى را براى برپایى خیمه عفاف پدید مى آورد و ضامن استحكام بنیان خانواده در سایه تعالیم مكتبى است .

مشاور پیر یا جوان ؟
البته در مشورت ، سن و سال چندان مهم نیست . آنچه رایزنیها را اعتبار مى بخشد و مشورت را ارزشمند و قابل اعتماد مى سازد، عقل ، تجربه و ایمان و صداقت است . مشاوره با خردمندان مجرب و مؤ منان صادق ، مانع آسیب در تصمیم و عمل مى شود و چون على القاعده ، پیران كارآزموده و سالمندان جهان دیده ، با تجربه ترند و تجربه بالاتر از علم است ، توصیه شده كه با سالمندان مجرب مشورت كنند. در خانه ، دیدگاه بزرگ خانواده و خاندان مى تواند طرف مشورت خوبى به شمار آید. حضرت امیر (علیه السلام ) مى فرماید: افضل من شاورت ذوى التجارب ؛ (42)
برترین كسى كه با آنان مشورت مى كنى ، صاحبان تجربه هایند.
در سخنى از حضرت رسول (صلى الله علیه و آله ) مساءله عقل ملاك قرار گرفته است . مى فرماید:استرشدوا العاقل و لا تعصوه فتندموا(43).
با خردمند مشورت كنید و راه رشد را جویا شوید و نافرمانى او نكنید كه پشیمان مى شوید.
هرچند تصمیم نهایى در خانواده ، با بزرگ خانه است ، ولى چرا باید خود را از اندیشه و فكرى بقیه افراد، محروم ساخت ؟ اگر در خانه ، بزرگترى باشد كه دانش و تجربه افزونترى دارد، چه بهتر كه از نظرات پخته او هم استفاده شود. و اگر جوانان تیز هوش ‍ و با استعداد و آگاه هم باشند، مشورت با آنان به خاطر تیزهوشى و فراست و جولان ذهنى و سرعت انتقالى كه دارند، مى تواند بسیار كارساز باشد.
حضرت امیر (علیه السلام ) در سخنى حكیمانه فرموده است :
هرگاه در كارى نیازمند مشورت بودى ، آن را ابتدا با جوانان در میان بگذار، چرا كه ذهن و فكر آنان تیزتر است و سرعت انتقالشان بیشتر. سپس آن را با سالمندان با تجربه هم در میان بگذار و بر آنان عرضه كن ، تا نیك و بد و قوت و ضعف آن را پى جویى كنند و بهترین را انتخاب كنند، چون تجربه آنان بیشتر است .(44)
در این كلام علوى ، هم ذهن باز و فكر تیز معیار به شمار آمده است ، هم تجربه كه اغلب در پیران جهان دیده است . هر كس به خاطر برخوردارى از مواهبى مى تواند طرف مشورت قرار گیرد و ما را در تصمیم گیرى درست تر، یارى كند. در روایت است كه جمعى از اصحاب نزد امام رضا (علیه السلام ) بودند. از پدر بزرگوارش امام موسى بن جعفر (علیه السلام ) یاد شد. حضرت فرمود: عقل و خرد او قابل مقایسه با عقل دیگران نبود، ولى در حال گاهى با غلامان سیاه خود مشورت مى كرد. وقتى مى گفتند: آیا با چنین شخصى مشورت مى كنى ؟ مى فرمود: خداى متعال چه بسا فتح و گشایش را بر زبان این شخص قرار داده است !(45)

حرمت بزرگان
پدر و مادر، به معناى واقعى كلمه چراغ خانه اند. بخصوص اگر به سن بالایى رسیده باشند، محور وحدت و رمز همبستگى و كانون الفت در افراد خانواده اند. هم احترامشان لازمتر است ، هم حقوقى اخلاقى و معاشرتى شان بیشتر است .
در فرهنگ دینى و آداب تربیتى ما، بزرگداشت و حرمت نهادن به بزرگ ، یك وظیفه است . توصیه حضرت امیر (علیه السلام ) این است كه دانشمند را به خاطر عملش و بزرگسال را به خاطر سن و سالش باید احترام كردیكرم العالم لعلمه و الكبیر لسنه (46).
كانون خانواده ، بشدت محتاج این تكریمها و حرمت نهادنها به بزرگان است ، تا از اراده و تدبیر و كار آرایى بزرگان در حل مشكلات و ایجاد صفا و صمیمیت و رفع منازعات بهترین بهره گرفته شود. وقتى بزرگ خانواده مى تواند به عنوان مشاور عالى نظر بدهد و نظرش حرف آخر و فیصله دهنده برخى كشمكشها باشد كه جایگاه والا و ممتاز و مورد اعتماد و حرمت را داشته باشد.
امام صادق (علیه السلام ) فرمود: هر كس كه به بزرگ ما احترام نگذارد و به كوچك ما ترحم نكند، از ما نیست . (47)
اگر ما امروز، زیر بال و پدر و مادر سالخورده خود را نگیریم و اگر به بزرگترها و صاحبان تجربه در خانواده احترام نگذاریم ، از كجا كه فردا، فرزندان ما هنگام نیازمان ، به كمك بشتابند، یا هنگام نیازشان از اندیشه و تجربه و رهنمود ما بهره گیرند؟ وقتى ما به آنان با رفتار خودمان شیوه محبت و احترام به بزرگترها را نیاموزیم ، در كدام مكتب و از رفتار چه كس بیاموزند كه با بزرگان و سالخوردگان و اهل خرد و تجربه ، برخوردى انسانى ، احترام آمیز، حق شناسانه و تجربه آموزانه داشته باشند؟
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) فرمود: البركة مع اءكابركم . (48)
بركت و خیر ماندگار، با بزرگان شماست . آیا بهره مندى از اندیشه و تجربه و نظر مشورتى ، بركت نیست ؟ یك پیرمرد در میان خاندانش ، همچون پیامبرى است در میان امت خویش . این كلام حضرت رسول (صلى الله علیه و آله ) است . یعنى همان بركت و هدایت و روشنگرى و حمایت و محوریت براى وحدت و عاملیت در انسجام و همبستگى كه یك پیامبر در میان مردم دارد، پیرمرد با ایمان و تجربه هم همان جایگاه و نقش را در خاندانش دارد.
چه بسیار اختلافهاى خانوادگى كه پس از فوت بزرگ خاندان به وجود مى آید و افراد از هم جدا مى شوند و رابطه ها و رفت و آمدها كمتر مى شود. این از نشانه هاى همان بركت وجودى آنان است كه اثر آن را در فقدانشان بهتر مى توان دریافت . پس تا وقتى هستند، چرا قدرشان ندانیم و بر صدرشان ننشانیم و از آنچه كه آنان در خشت خام مى بینند و جوانان در آینه كم كمتر مى بینند، فیض و بهره نبریم ؟
حرمت نهادن هم در ظاهر و گفتار و برخورد است ، هم در ارج نهادن به افكار و رهنمودها و هدایتهاى آنان كه برخاسته از ایمان و نشاءت گرفته از تجاربشان است .
پدر و مادر وقتى مى توانند محور حدیث در یك خانواده باشند كه افراد خانواده و اعضاى فامیل ، شاءن آنان را بشناسند و مطابق آن شاءن و جایگاه ، احترام و اطاعت و تواضع كنند. این گونه زندگیها گرمتر و رابطه ها صمیمى تر و مستحكم تر است . خطاها و مشكلاتى هم كه اغلب نتیجه خامى و بى تجربگى است ، كمتر پیش خواهد آمد.

صداقت در نظریه مشورتى
گاهى كسانى در موردى خاص ، تجربه یا دانش كافى ندارند. وقتى طرف مشورت قرار مى گیرند، باید صادقانه به ناتوانى یا كم اطلاعى خویش اعتراف كنند، تا از این رهگذر، دیگران به خطا دچار نشوند.
مشاور (چه در خانه چه بیرون ) باید صداقت و امانت داشته باشد و در محدوده دانایى و آگاهى خود نظر بدهد.
در رسالة الحقوق امام سجاد (علیه السلام ) چنین آمده است :
حق مشورت كننده با تو، این است كه اگر در مورد مشورت ، راءى و فكرى دارى ، در خیر خواهى نهایت تلاش را بكنى و آنچه را مى دانى به او برسانى ، به نحوى كه اگر تو به جاى او بودى همان كارى را مى كردى كه به او مى گویى . این را هم همراه با نرمش و ملاطفت انجام بده . و اگر در آن مورد، راءیى نداشتى ولى كسى را مى شناسى كه مورد اطمینان توست و به راءى او راضى هستى و مطمئن و او را به عنوان مشاور خودت مى پسندى ، پس او را نزد او راهنمایى كن ، تا نه خیرى را از او مضایقه كرده باشى و نه خیر خواهى را از او باز داشته باشى . (49)
در این كلام ، چند محور مهم دیده مى شود:
اول : اینكه انسان خود را براى اظهار نظر درباره هر چیزى صالح و شایسته نداند و در حیطه علم و كارشناسى خود، نظر مشورتى بدهد.
دوم : اینكه انسان به درستى و صدق و استحكام نظر مشورتى خود اطمینان داشته باشد، در حدى كه خودش هم بتواند به آن عمل كند.
سوم : اینكه صلاح طرف را مراعات كند، نه موقعیت شخصى خویش را.
چهارم : اینكه اگر خود، نظر و تجربه خاصى ندارد، او را به مراكز و اشخاص صالح و خبره راهنمایى كند و نقش وساطت در خیر رسانى ایفا كند.
امام صادق (علیه السلام ) مى فرماید:من استشار اءخاه فلم ینصحه محض الراءى سلبه الله عزوجل راءیه (50)؛
هر كس با برادر دینى اش مشورت كند و او راءى خالص و بى شائبه اى به او ارائه ندهد (خیانت در نظریه مشورتى ) خداوند عقل و تدبیرش را مى گیرد.
این سخن ، در مشورتهاى خانوادگى نیز صادق است .
وقتى افراد خانواده به مشاوره در امرى مى نشینند، باید صلاح جمع و مصلحت عمومى را مورد نظر قرار دهند، نه آنكه هر كس از زاویه نفع شخصى به مساءله بنگرد و نظرى هم كه مى دهد، با در نظر گرفتن منافع خودش باشد!
امید است كه با تشكیل گهگاه شوراى خانوادگى ، از معضلات خانه كاسته شود و كانون خانواده ، با استحكام بیشترى بر پاى بماند و پناهگاهى مطمئن براى افراد خانواده باشد.

حفظ جایگاه
علاقه به محبوبیت در وجود همه هست . هر كس دوست دارد مورد توجه و عنایت قرار گیرد و به جایگاه او در مجموعه هایى كه به سر مى برد، احترام شود، چه در خانه ، یا مدرسه ، یا اداره و جامعه و...
بخصوص كسانى كه نسبت به دیگران خوبى كرده و زحمت كشیده اند، انتظار دارند زحماتشان مورد توجه و تقدیر قرار گیرد و اگر كسانى بر سر سفره آنان نشسته اند و نمك خورده اند، نمكدان نشكنند و بى مهرى و بى اعتنایى به صاحب حق و صاحب نعمت نكنند.
پدران و مادران و بزرگان فامیل و سالخوردگان یك خانه و خانواده ، از همین رو توقع دارند كه كوچكترها، فرزندان و نوه ها قدر آنان را بشناسند و در مراعات و اداى حقشان كوتاهى نكنند.
حرمت نهادن به سالمندان ، نشانه قدرشناسى است .
وقتى پدر و مادر، یا یكى از افراد فامیل به سن كهولت و پیرى مى رسند، هم مراقبت بیشترى لازم دارند، هم متوقعند كه در آن سنین از احترام بیشترى برخوردار باشند و جایگاه آنان در خانواده محفوظ بماند.
به همان اندازه كه یك كودك ، وقتى احساس كند در یك خانواده مورد بى مهرى است و جاى خوبى ندارد و به او اعتنایى نمى شود، گرفتار عقده حقارت مى شود، سالمندانى هم كه احساس كنند اهل خانه ، وجود آنان را براى خود مایه زحمت مى دانند و او را اضافى مى شمارند، دچار افسردگى و اندوه زندگانى تلخ و ماءیوسانه مى سازد.
پیران گاهى حساسیتهاى بیش از حد و زود رنجى هاى سریع دارند. در این سن و سال ، باید بیشتر به آنان محبت نشان داد، تا احساس زیادى بودن یا سربار بودن نكنند.

حیات عاطفى
ارج نهادن به والدین و بزرگترها، نشانه حیات عاطفى و رشد عقلى و وظیفه شناسى در قبال یك عمر، زحمت و جانفشانى و رنج كشیدنهاى بى توقع و بدون چشمداشت است .
بى مهرى و بى اعتنایى ، آنان را دل شكسته مى سازد و آدمى را عاق والدین مى سازد. عقوق و دل آزرده كردن پدر و مادر، آثار منفى و جبران ناپذیر براى فرزندان دارد و موجب سلب توفیق و نیك فرجامى آنان مى شود. از سوى دیگر نیز شكستن پر و بال عواطف و احساس شادابى سالمندان و اندوهگین و رنجیده ساختن آنان است و این از انصاف و اخلاق انسانى دور است .
امام على (علیه السلام ) فرمود:
من احزن والدیه فقد عقهما؛ (51)
هر كس پدر و مادر خویش را اندوهگین و آزرده سازد، نسبت به آنان عاق شده است .
حتى نگاه به آنان ، باید همراه با مهر و عاطفه باشد. نگاههاى مهرآمیز، همه را از جمله بزرگسالان را خوشحال مى كند و از زندگى در كنار این گونه فرزندان احساس لذت و خوشبختى مى كنند. امام صادق (علیه السلام ) در مورد نوع رفتار با والدین مى فرماید:
لا تملاء عینك من النظر الیها الا برحمة و رقة ، و لا ترفع صوتك فوق اصواتهما، و لا یدك فوق ایدیهما، و لا تتقدم قدامهما(52)؛
به پدر و مادرتان نگاه پر مهر داشته باشید و صدایتان را بر سرشان بلند نكنید و بر سرشان داد نزنید، دست روى آنان بلند نكنید و در راه رفتن از آنان جلو نیفتید.
اینها تعلیمات مكتب است كه خیمه عفاف را بر سر پا و چراغ خانواده را روشن نگه مى دارد.
رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) نیز فرموده است :
النظر الى الوالدین براءفة و رحمة عبادة (53)
نگاه فرزند به چهره پدر و مادر از روى محبت و شفقت نسبت به آنان ، عبادت است .
آرى ، عبادت ! نگاه هم گاهى عبادت خدا مى شود، تا با چه انگیزه و براى چه هدفى باشد و چه دلهایى را شاد سازد و آثار خوبى در پى داشته باشد. شیوه زندگى غربى ، ترك پدر و مادر سالخورده و رها كردن سالمندان ناتوان و سپردن آنان به مراكز ویژه نگهدارى سالمندان است ، تا چیزى مانع و مزاحم رفاه و لذت و آزادى آنان نشود، هر چند در این راه ، عواطف بشرى و ارزشهاى انسانى قربانى شود.
اما آیین محمدى ، به نگهدارى ، احترام ، محبت ، مراقبت ، خدمت ، پرستارى ، بر و احسان نسبت به والدین و سالمندان دستور مى دهد.
جایگاه سالمندان را در خانواده ها از یاد نبریم و قدر این چراغهاى خانه را بدانیم .