130-لاِْنسِ اءَلَمْ یَاءْتِكُمْ رُسُلٌ مِنكُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْكُمْ ءَایَتِى وَیُنذِرُونَكُمْ لِقَاءَ یَوْمِكُمْ هَذَا قَالُواْ شَهِدْنَا عَلَى اءَنفُسِنَا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیَوةُ الدُّنْیَا وَشَهِدُواْ عَلَى اءَنْفُسِهِمْ اءَنَّهُمْ كَانُواْ كَفِرِینَ
ترجمه:
در قیامت به آنان گفته مىشود:) اى گروه جنّ و انس! آیا پیامبرانى از خودتان به سویتان نیامدند تا آیات مرا بر شما بخوانند و شما را از دیدار این روز بیمتان دهند؟ گویند: ما علیه خودمان گواهى مىدهیم و زندگى دنیا آنان را فریب داد و بر علیه خود شهادت دادند كه كافر بوده اند.
نكته ها:
* از آیات قرآن استفاده مىشود كه حضرت محمّد صلّى الله علیه وآله، براى جنّ نیز فرستاده شده و آنان نیز قرآن را مىفهمند، گروهى هم ایمان مىآورند.(250) به گفته ى برخى مفسّران (مثل آلوسى، قرطبى، طبرسى و سیّد قطب) رسولان جنّ، وحى را از طریق رسولان انس دریافت كرده و به نژاد خود مىرساندند. زیرا كلمه ى رسول به غیر انسان هم گفته مىشود، مثل: اللّه یصطفى من الملائكة رسلاً(251)
* در این آیه، دو اقرار از سوى كافران آمده است، یكى گواهى به آمدن پیامبران، دوّم اعتراف به كفر خویش.
* مواقف در قیامت مختلف است؛ گاهى در موقفى كفّار ابتدا انحراف خود را انكار مىكنند، مثل آیه 23 همین سوره: واللّه ربّنا ما كنّا مشركین، آنگاه كه فهمیدند قیامت جاى انكار نیست، به گناه خود اعتراف مىكنند.
پیام ها:
1- جنّ و انس هر دو مكلف به پذیرش دعوت انبیایند و رسولان براى هر دو نژاد آمده اند. الجنّ والانس
2- انذار، قوى ترین اهرم تربیت و وظیفه ى مهم پیامبران است. و ینذرونكم
3- قوى ترین ضامن اجراى احكام الهى براى اصلاح فرد وجامعه، ایمان به معاد است. ینذرونكم لقاء یومكم هذا
4- قیامت، جاى كتمان وانكار نیست، لذا انسان ها علیه خود اقرار مىكنند. شهدوا على انفسهم
5- دنیاخواهى، عامل بى اعتنایى به دعوت هاى انبیاست. غرّتهم الحیاة... (فریفته شدن به دنیا، موجب فراموشى آخرت است.)
6- علاقه ى افراطى به دنیا، انسان را به كفر مىكشاند. غرّتهم الحیاة الدنیا... انهم كانوا كافرین

131- ذَلِكَ اءَن لَمْ یَكُن رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَاءَهْلُهَا غَفِلُونَ
ترجمه:
این (اتمام حجّت و هشدار) براى آنست كه پروردگارت هرگز از روى ستم، آبادى هایى را كه اهلش (از شناخت حقّ) غافلند نابود نمى كند. (خداوند ابتدا مردم را از غفلت و جهل بیرون مىآورد و با پیامبرانش به آنان هشدار مىدهد و سپس اگر قبول نكردند هلاكشان مىكند).
نكته ها:
* سنّت خداوند آن است كه راه حقّ را با فرستادن انبیا و هشدارهاى مختلف به مردم نشان مىدهد و حقایق را بیان كرده، اتمام حجّت مىكند. در آن صورت اگر بى اعتنایى كردند، كیفر مىدهد. این قانون و سنّت كلّى در آیات متعدّدى مطرح شده است، از جمله: و ما اءهلكنا من قریة الاّ لها منذرون (252) ما هیچ قریه اى را هلاك نكردیم مگر آنكه مردم آنجا بیم دهندگانى داشتند. و ما كنّا معذّبین حتّى نبعث رسولاً(253) ما تا پیامبرى نفرستیم، عذاب نمى كنیم.
پیام ها:
1- كیفردادن گناهكار، از شئون ربوبیّت خداوند است. ربّك مهلك القرى
2- عقاب بدون بیان وهشدار، ظلم و قبیح است. مهلك القُرى بظلمٍ و اهلها غافلون

132- وَلِكُلٍّ دَرَجتٌ مِمَّا عَمِلُواْ وَمَا رَبُّكَ بِغَفِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ
ترجمه:
و براى هر كس بر اساس آنچه انجام داده اند درجاتى است، و پروردگار تو از آنچه مىكنند غافل نیست.
نكته ها:
* مراد از درجات در این آیه، درجاتِ رشد نیست، بلكه شامل دركاتِ سقوط نیز مىشود.
پیام ها:
1- خداوند، عادل است و مرتبه ى هر كس را طبق عملكرد خود او قرار مىدهد. درجاتٌ ممّا عملوا
2- سعادت و شقاوت انسان، بسته به اعمال اوست. ممّا عملوا
3- انسان باید بهوش باشد، زیرا تحت نظر خداست. و ما ربّك بغافل عمّا یعملون

133- وَرَبُّكَ الْغَنِىُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْكُمْ وَیَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا یَشَاءُ كَمَا اءَنْشَاءَكُم مِن ذُرِیَّةِ قَوْمٍ ءَاخَرِینَ
ترجمه:
و پروردگار تو بى نیاز و صاحبِ رحمت است. اگر بخواهد، شما را مىبرد و پس از شما هر كه را بخواهد جایگزین مىكند، همان گونه كه شما را از نسل قوم دیگرى پدید آورد.

134- إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لاََتٍ وَمَا اءَنْتُمْ بِمُعْجِزِینَ
به راستى آنچه وعده داده مىشوید، آمدنى است و شما نمى توانید (خدا را) ناتوان سازید (و از كیفر و عدل او بگریزید).
پیام ها:
1- تنها خداوند بى نیاز مطلق است، پس هرگز خود را بى نیاز نبینیم. ربّك الغنى در جاى دیگر مىفرماید: یا اءیّها النّاس اءنتم الفقراء الى اللّه واللّه هو الغنىّ الحمید(254) اى مردم! همه شما نیازمند خدایید و تنها اوست كه بى نیاز وستوده است.
2- گناهكاران، باید در همین دنیا هم بترسند، زیرا محو آنان توسط قدرت الهى بسیار ساده است. یذهبكم
3- ریشه ى ظلم (كه در دو آیه قبل آمده بود)، یا نیاز است، یا سنگدلى و هیچ یك از این دو در خدا وجود ندارد. الغنىّ ذوالرّحمة
4- شرط مربّى خوب، بى نیازى و عطوفت است. ربّك الغنىّ ذو الرّحمة
5- بقاى اجتماعات بشرى، به مشیّت الهى بستگى دارد. اِن یشاء یذهبكم
6- بود و نبود انسان ها، نفع و زیانى براى خداوند ندارد. الغنىّ... اِن یشاء یذهبكم
7- خداوند از عبادات ما بى نیاز است، دستورهاى عبادى، عامل رشد خودماست. الغنىّ
8- رحمت خداوند، فراگیر است، ولى گاهى بشر كار را به جایى مىرساند كه خداوند همه را نابود مىكند. ذوالرّحمة... یذهبكم
9- وعده هاى الهى قطعى است، نه شوخى. انّ ما توعدون لآت
10- مجرم در قیامت نمى تواند با قدرت الهى در افتد. و ما انتم بمعجزین

135- قُلْ یَقَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَكَانَتِكُمْ إِنِّى عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن تَكُونُ لَهُ عَقِبَةُ الْدَّارِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّلِمُونَ
ترجمه:
بگو: اى قوم من! بر جایگاه و سیرت خویش عمل كنید كه من نیز (بر اساس سیرت خویش) عمل مىكنم و به زودى خواهید دانست كه سرانجام آن سراى از كیست، همانا ستمكاران رستگار نمى شوند.
پیام ها:
1- پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله، چون به راه خود یقین دارد، ماءمور است در برخوردهاى خود، ثبات و قاطعیّت خود را به دیگران اعلام كند. قل یا قوم اعملوا على مكانتكم انّى عامل...
2- سرپیچى مردم، وظیفه ى پیامبران را عوض نمى كند. انّى عامل
3- سرنوشت مردم، وابسته به عملكرد خودشان است. اعملوا... فسوف تعلمون
4- ملاك موفقیّت، حسن عاقبت و سرانجام كار است، نه جلوه ها و تلاشهاى زودگذر. عاقبة الدّار
5- ظالم، رستگار نمى شود. انّه لا یفلح الظالمون
6- سرپیچى از راه خدا و انبیا ظلم است. الظالمون

136-لِلَّهِ مِمّا ذَرَاءَ مِنَ الْحَرْثِ وَالاَْنْعَمِ نَصِیباً فَقَالُواْ هَذَا لِلَّهِ بِزَعْمِهِمْ وَهَذَا لِشُرَكَائِنَا فَمَا كَانَ لِشُرَكَائِهِمْ فَلاَ یَصِلُ إِلَى اللّهِ وَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلَى شُرَكَائِهِمْ سَاءَ مَا یَحْكُمُونَ
ترجمه:
و (بت پرستان) از آنچه خداوند از كشت و چهارپایان آفریده است، سهمى را براى خدا قرار دادند و به پندار خودشان گفتند: این قسمت براى خداست و این قسمت براى (بت هایى كه هم) شریكان (خدایند، هم شریك اموال) ما پس آنچه سهم شركا و بت ها بود به خدا نمى رسید، ولى هرچه سهم خدابود به شركا مىرسید، چه بد است آنچه داورى مىكنند!
نكته ها:
* آنان كه از مدار تربیت انبیا بیرون رفته و به وادى خیال مىروند، حرف ها و تصمیم هایشان نیز خیالى و بى منطق است و خود را مالك همه چیز مىدانند و تقسیم بندى مىكنند. یكبار پسران را سهم خود و دختران را سهم خدا مىدانند. الكم الذكر و له الانثى (255) یكبار هم غلات و حیوانات را بین خدا و بت ها تقسیم مىكنند. مشركان مىپنداشتند سهم بت ها غیر قابل تغییر است و آن را خرج بتكده ها و خدمه آنها مىكردند، و سهم خدا را نیز به این بهانه كه خداى آسمان ها بى نیاز است، هنگام كم و كسر آمدن ها خرج بتخانه ها مىكردند. نه خرج كودكان، فقرا و مهمانان.
پیام ها:
1- در كشاورزى و دامدارى، گرچه انسان نقش دارد، امّا زارع و خالق اصلى خداست. للّه ممّا ذراء در آیه اى دیگر مىفرماید: ءانتم تزرعونه اءم نحن الزّارعون (256)
2- قانون زكات و تقسیم درآمد و منافع، در عقائد انسان هاى قبلى نیز بوده است، هر چند به صورت خرافى. هذا للّه... هذا لشركائنا
3- مشركان با آنكه بت ها را شریك خدا مىپنداشتند، ولى براى خداوند موقعیّت ویژه اى از عزّت و غنا قائل بودند و تلفات را از سهم خدا كم مىكردند و مىگفتند: او نیازى ندارد. ما كان للّه فهو یصل الى شركائهم
4- رسالت انبیا، مبارزه با خرافات است. ساء ما یحكمون

137- وَكَذَلِكَ زَیَّنَ لِكَثِیرٍ مِنَ الْمُشْرِكِینَ قَتْلَ اءَوْلَدِهِمْ شُرَكَاؤُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاءَ اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ مَا یَفْتَرُونَ
ترجمه:
و بدین سان (بت ها و خادمان بت ها كه) شریكان آنها (در اموالشان محسوب مىشدند،) كشتن فرزند را براى بسیارى از مشركان (به عنوان قربانى براى بت ها) زیبا جلوه دادند تا آنان را به هلاكت كشیده و آیین آنان را مشتبه سازند. و اگر خداوند مىخواست چنین نمى كردند (و به اجبار جلو آنان را مىگرفت)، پس آنان را با دروغ هایى كه مىبافند واگذار.
نكته ها:
* همان گونه كه تقسیم كشت و دام، میان خدا و شریكان، در نظر مشركان جلوه داشت، عشق به بت و فرزندكشى در پاى بت را هم وسوسه هاى شیطانى در نظرشان آراسته بود.
* یُردُوهُم: از ارداء به معناى هلاك كردن است.
* مشركان یا مىگویند: دختر ننگ است و زنده به گورش مىكنند، اءیمسكه على هون (257) یا مىگویند: خرجى ندارم و باید نابود شود، خشیة املاق (258) یا آن را نوعى قرب به بت ها مىدانند، كه همه ى اینها نوعى تزیین است.
پیام ها:
1- بینش غلط و خرافى، سبب مىشود كه انسان، فرزند خود را پاى بت سنگى و چوبى قربانى كرده و به آن افتخار نماید. زَیَّن... قتل اءودلاهم
2- مجرمان، حتّى براى فرزندكشى هم توجیه درست مىكنند تا روان و وجدان خود را آرام كنند. زَیَّن
3- در انتقاد، انصاف را مراعات كنیم. لكثیر من المشركین نه آنكه همه چنین اند.
4- توجیه گناه و آراستن زشتى ها، عامل هلاكت و سقوط است. زَیَّن... لیُردُوهم
5- خرافه گرایى، سبب التقاط و آمیختگى دین با شبهات است. ولیلبسوا
6- پیامبر، مسئول ابلاغ است نه اجبار، اگر مردم گوش نكردند، آنان را رها كرده و به سراغ دل هاى آماده مىرود. فذرهم
7- افكار و رفتار منحرفان، نباید حقّجویان را دلسرد كند. فذرهم و ما یفترون
8- شریك پنداشتن براى خداوند، افترا به اوست. فذرهم و ما یفترون

138- وَقَالُواْ هَذِهِ اءَنْعَمٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لا یَطْعَمُهَا إِلا مَن نَشَاءُ بِزَعْمِهِمْ وَاءَنْعَمٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَاءَنْعَمٌ لاَ یَذْكُرُونَ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهَا افْتِرَاءً عَلَیْهِ سَیَجْزِیِهم بِمَا كَانُواْ یَفْتَرُونَ
ترجمه:
و مشركان (به پندار خویش) گفتند: اینها، دام ها و كشت هایى ممنوع است، كسى نخورد مگر آن (خادمین بتكده ها) كه ما بخواهیم. و چهارپایانى است كه (سوار شدن بر) پشت آنها حرام است و چهارپایانى كه نام خدا را (هنگام ذبح) بر آن نمى برند (این احكام را) به دروغ به خدا نسبت مىدادند. خداوند به زودى آنان را به كیفر آنچه به او افترا مىبستند جزا خواهد داد.
نكته ها:
* حِجْر به معناى منع است و تحجیر یعنى منطقه اى را سنگ چین كردن و مانع شدن از ورود دیگران براى تصاحب آن. حِجر اسماعیل نیز جایى است كه با دیوار سنگى جدا شده است. عقل را هم حِجر گویند، چون انسان را از زشتى ها باز مىدارد. هل فى ذلك قسم لِذى حِجر(259)
* در دو آیه ى قبل، عقائد خرافى مشركان درباره ى سهم خدا و بت ها از كشاورزى و چهارپایان مطرح بود. در این آیه چگونگى مصرف سهم بت ها بیان شده كه احدى حقّ استفاده ندارد، مگر خادمین بت ها و بتكده ها.
* با توجّه به این آیه، مشركان چهار انحراف داشتند: 1 ممنوع شمردن بعضى از چهارپایان. 2 ممنوع شمردن بعضى از محصولات كشاورزى. 3 ممنوع كردن سوارى برخى از چهارپایان. 4 نبردن نام خدا به هنگام ذبح حیوانات.
* قرآن، هدف آفرینش چهار پایان را سوار شدن بر آنها و مصرف از گوشت آنها مىداند: جعل لكم الانعام لتركبوا منها و منها تاءكلون (260) و تحریم بهره بردارى از چهارپایان را، از بدعت هاى جاهلى مىشمرد كه در آیه 103 سوره ى مائده نیز بیان شده است.
* اسلام، آیین جامعى است كه حتّى انحراف در بهره گیرى از حیوانات را هم تحمّل نمى كند. وقتى قرآن، از بى مصرف ماندن حیوان وتحریم سوارشدن بر آن نكوهش مىكند، به طریق اولى از بى مصرف ماندن انسان ها، منابع، سرمایه ها واستعدادها بیشتر نكوهش مىكند.
پیام ها:
1- احكام دین باید منسوب به خدا باشد، نه بر پایه ى گمان، خیال، قیاس و استحسان. قالوا... بزعمهم... افتراءً علیه
2- مبارزه با خرافات، یكى از وظایف اصلى پیامبران است. افتراء علیه سیجزیهم
3- تحریم حلال ها و تحلیل حرام ها، افترا بر خداست. هذه انعام و حرث حجر... افتراء
4- بدعت گذاران، در انتظار كیفر قوانین موهوم خود باشند. سیجزیهم

139- وَقَالُواْ مَا فِى بُطُونِ هذِهِ الاَْنْعَمِ خَالِصَةً لِذُكُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَى اءَزْوَجِنَا وَإِن یَكُن مَیْتَةً فَهُمْ فِیهِ شُرَكَاءُ سَیَجْزِیِهمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حَكِیمٌ عَلِیمٌ
ترجمه:
و (از دیگر عقائد خرافى مشركان، این بود كه مى)گفتند: آنچه در شكم این چهارپایان (نذر شده براى بت ها) است، (اگر زنده به دنیا آید) مخصوص مردان ماست و بر زنان ما حرام است و اگر مرده به دنیا آید، پس همه (زن و مرد) در آن شریكند، خداوند به زودى آنان را به سزاى این گونه توصیف هاى باطل كیفر خواهد داد. همانا او حكیم و داناست.
نكته ها:
* آشنایى با خرافات دوران جاهلیّت، انسان را با زحمات رسول خدا براى هدایت آنان آشنا ساخته، روح قدرشناسى را در انسان، زنده و شكوفا مىكند.
پیام ها:
1- تبعیض بى جا میان زن و مرد، عملى جاهلى و مطرود است. خالصة لذكورنا و محرّم على ازواجنا
2- در جاهلیّت، تحقیر زن تا آن حد بود كه در برخى موارد از حیوان سالم بهره اى نداشت و فقط در گوشت حیوان مرده شریك بود. شركاء
3- جزا و كیفر الهى، بر اساس علم و حكمت اوست. سیجزیهم... حكیم علیم