تبیان، دستیار زندگی

سلام دوستان

چند وقت پیش كتابی به دستم رسید كه مضمون و محتوای كتاب نكات مدیریتی بود كه از آیات قرآن استخراج شده بود . با توجه به اینكه الان در ماه رمضان به سر می بریم و بهار قرآنه ؛ با خودم فكر كردم كه این نكات رو اینجا هم بنویسم تا همه با هم ازش استفاده كنیم . خواهش می كنم تا آخر این بحث منو همراهی كنید كه نكات خیلی قشنگی داره .

مشاوره تخصصی (اتاق فكر)
وَ قالَ الْمَلِكُ ائْتُونی بِهِ فَلَمّا جاءَهُ الرَّسُولُ ... (یوسف، 50)
هنگامی كه پادشاه مصر خوابی عجیب دید، خواست كه یوسف را نزد وی آورند تا در مورد خواب سؤال كند.
126.در شرایط بحرانی سازمان، برای حل معضلات و مسائل از مشاوران و نخبگان باید بهره برد. یكی از راهكارهای عملی آن راه‌اندازی اتاق‌های فكر در هر سازمان است.

ویژگی‌های مشاوران
وَ قالَ الْمَلِكُ ائْتُونی بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسی فَلَمّا كَلَّمَهُ قالَ إِنَّكَ الْیوْمَ لَدَینا مَكینٌ أَمینٌ ‏(یوسف، 54)
پادشاه گفت: یوسف را نزد من آورید تا او را مشاور مخصوص خود قرار دهم. پس هنگامی كه با او گفتگو نمود،گفت: تو امروز نزد ما فردی بزرگ و امین هستی.
127.برای اعطای مسؤولیت‌های بسیار مهم، گاه لازم است مدیر عالی خود وارد گزینش شود.
128.برای تصدّی پست‌های مهم و كلیدی، علاوه بر تدبیر و كاردانی، محبوبیت و مقبولیت نیز بسیار مهم است. (یوسف در اثر عفّت، تدبیر، تعبیر خواب و بزرگواری، محبوبیت خاصی پیدا كرد، لذا عزیز مصر گفت: او مشاور خودم باشد.)
129.مشاورین باید اهل تقوی، تدبیر و امانت‌دار باشند. (مكین امین)
130.مدیران در سپردن مسؤولیت‌ها به افراد امین نباید تعلّل كنند.

توجه به مهارت و علاقه شخصی کارکنان
قالَ اجْعَلْنی عَلى‏ خَزائِنِ اْلارْضِ إِنّی حَفیظٌ عَلیمٌ‏ (یوسف، 55)
یوسف گفت: مرا بر خزانه‌داری این سرزمین بگمار، كه من امانت‌دار و دانا هستم.
131.در بكارگیری افراد لایق، علاقة شخصی افراد باید در نظر گرفته شود. (یوسف خود علاقمند بود كه خزانه‌دار گردد.)
132.وقتی در كاری مهارت دارید، با اعتماد به نفس آن را بپذیرید.
133.در هر موقعیتی كه فرد قرار دارد باید به نظرات سایرین و مشاوران امین توجه داشته باشد. (پیشنهاد یوسف پذیرفته شد.)

خلاقیت، ریسک پذیری
وَ قالَ لِفِتْیانِهِ اجْعَلُوا بِضاعَتَهُمْ فی رِحالِهِمْ لَعَلَّهُمْ یعْرِفُونَها إِذَا انْقَلَبُوا إِلى‏ أَهْلِهِمْ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ‏ (یوسف، 62)
حضرت یوسف به غلامان خود گفت: آنچه را به عنوان بهای گندم پرداخته‌اند در بارهایشان بگذارید تا هنگامی كه به خانة خود برمی‌گردند و بارها را می‌گشایند آن را بازشناسند و (بهامید تكرار دوبارة این اتفاق) به مصر بازگردند.
134.مدیران و رهبران باید از طرح‌های ابتكاری استفاده نمایند. در هر موقعیت و شرایطی بكارگیری قوة خلاقیت باعث ایجاد نوآوری و ابتكار در روش می‌گردد.
135.برای اجرایی كردن طرح‌ها، گمان و ظنّ‌ قوی برای رسیدن به مطلوب كافی است و نباید دست روی دست گذاشت تا یقین كامل شود. (ریسك‌پذیری لازم است، چنان كه یوسف گفت: (لعلهم یرجعون) شاید بازگردند.)

توجه به سابقه افراد
قالَ هَلْ آمَنُكُمْ عَلَیهِ الّا کما امنتکم علی اخیه من قبل ... ‏(یوسف، 64)
هنگامی كه پسران یعقوب از پدرشان خواستند برادر یوسف (بنیامین) را همراه خود به مصر ببرند، یعقوب گفت: آیا شما را بر او امین بدانم؟ همان‌گونه که نسبت به برادرش یوسف به شما اطمینان کردم؟!
136.اعتماد سریع به افراد بد سابقه در سپردن مسؤولیت، جایز نیست.

احتمالات در برنامه‌ریزی
لاتدخلوا من باب واحد و ادخلوا من ابواب متفرقه و ما أُغْنی عَنْكُمْ مِنَ اللّهِ مِنْ شَی‏ءٍ ... ‏(یوسف، 67)
یعقوب به پسرانش گفت: از یک در وارد نشوید، بلکه از دروازه‌های مختلف وارد مصر شوید و سپس گفت: با این حال نمی‌توان مقدّرات خدا را تغییر داد.
137.در برنامه‌ریزی، راههای مختلف رسیدن به هدف را بررسی و تجزیه کنید.
138.علاوه بر برنامه‌ریزی، احتساب احتمالات لازم است. (یعقوب علاوه بر چاره‌اندیشی، ذكر می‌كند كه ممكن است هدفم برآورده نشود.)

تكرار تخلفات
وَ قَضَینا إِلى‏ بَنی إِسْرائیلَ فِی الْكِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی اْلارْضِ مَرَّتَینِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبیرًا (اسراء، 4)
در كتاب تورات، به بنی‌اسرائیل هشدار داده شد كه شما دو بار در زمین فساد می‌كنید و برتری‌جویی خواهید كرد.
139.مدیران بایستی توجه داشته باشند كه انحرافات و فسادهایی كه در سازمان تكرار می‌شوند، خطرناك‌تر است، مخصوصاً اگر گروهی قصد جایگزینی منافع خود به جای مصالح سازمان را داشته باشند زیرا که در این راه مكرراً دچار انحراف و فساد خواهند شد.

اقتدار مدیریت
بَعَثْنا عَلَیكُمْ عِبادًا لَنا أُولی بَأْسٍ شَدیدٍ فَجاسُوا خِلالَ الدِّیارِ ... (اسراء، 5)
پس از این كه قوم بنی‌اسرائیل مرتكب اولین فساد ‌شوند، خدای متعال این‌گونه وعده داده است كه گروهی از بندگان توانا و سلحشور را بر‌انگیزد تا با یافتن فتنه‌گران به سركوب آنها بپردازند.
140.مدیران سازمان باید قدرت لازم برای كنار گذاردن كسانی كه علیه اهداف سازمان فساد و فتنه می‌كنند، را داشته باشند تا در موقع لزوم با اعمال قدرت، اهداف سازمان را حفظ نموده و سازمان را از خطر آشوبگران نجات دهند.

سرمایه و نیروی انسانی
وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفیرًا (اسراء، 6)
خداوند خطاب به مؤمنان می‌فرماید: ما شما را با اموال و فرزندان كمك كردیم تا بر دشمنان پیروز شوید.
141.سرمایه و نیروی انسانی دو عامل مهم و تأثیرگذار و قدرت آفرین برای مدیران است كه بكارگیری تركیب مؤثر و كارآمدی از آن دو منبع، موجبات موفقیت را فراهم می‌آورد.

نظریه سیستمی
إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ ِلانْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها ... (اسراء، 7)
اگر نیكی كنید به خود كردهاید و اگر بدی كنید باز هم به خود بدی كردهاید.
142.مدیران در ارتباطات و تعاملات خود با نیروها و زیرمجموعه‌ها، این فرهنگ و باور را در آنان به وجود آورند كه آثار رشد یا پیامدهای شكست تشكیلات، متعلق به خود آنان است.

فرهنگ رحمت
عَسى‏ رَبُّكُمْ أَنْ یرْحَمَكُمْ وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا ... (اسراء، 8)
امید است كه خدا بر شما رحم كند و اگر دوباره نقض پیمان كرده و به فساد برگردید، خدا نیز برخواهد گشت و عذاب می‌فرستد.
143.شایسته است رهبران و مدیران فرهنگ رحمت را به عنوان فرهنگ و باور غالب در سازمان حاكم كنند گرچه هشدار و تهدید به عنوان ابزاری برای تنبیه متخلفانی كه تخلفات خود را تكرار می‌كنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

میانه روی در هزینه
وَ لا تَجْعَلْ یدَكَ مَغْلُولَةً إِلى‏ عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَحْسُورًا (اسراء، 29)
نه آنقدر سخت‌گیر باش كه هیچ انفاقی نكنی و نه آنقدر دست و دلباز كه همه چیز را انفاق كنی و چیزی برای خودت نماند و سرزنش شده و حسرت‌خورده به كنجی نشینی.
144.در جبران خدمات كاركنان و نیروهای تحت امر، باید اعتدال داشت، نه آنقدر که ایشان در مضیقه قرار گیرند و مایوس و ناراضی شوند و نه آنقدر بذل و بخشش كه به ورشكستگی و شرمندگی مدیر و سازمان كشیده شود.

جاذبه تخلفات
وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنى‏ إِنَّهُ كانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلاً (اسراء، 32)
به زنا، حتی نزدیك نشوید كه راه زشت و كار بدی است.
145.جاذبة برخی خلاف‌ها آنقدر زیاد است كه حتی از نزدیك شدن به آنها نهی شده است. لذا باید فرهنگ سازمانی و فضای غالب به گونه‌ای فراهم باشد كه كمترین حدی برای اینگونه جاذبه‌های نامشروع وجود نداشته باشد.

درستکاری
وَ أَوْفُوا الْكَیلَ إِذا كِلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقیمِ ذلِكَ خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً (اسراء، 35)
و چون داد و ستد كنید، پیمانه را كامل دهید و با ترازوی درست وزن كنید، كه این بهتر و سرانجامش نیكوتر است.
146.سازمان‌هایی كه با معاملات تجاری رابطه دارند، باید درستكاری، وفای به قرارداد، امانتداری و دقت در معاملات را از یاد نبرند و این اصل، در سازمان‌ به عنوان ارزش و فرهنگ درآید زیرا موجب جذب مشتری برای كسب سود بلندمدت می‌شود.

شایعه
وَ لا تَقْفُ ما لَیسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً (اسراء، 36)
و از آنچه نسبت به آن علم نداری پیروی مكن، همانا گوش و چشم و دل، همگی مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
147.كاركنان و اعضای سازمان باید از موضوعاتی كه به صورت شایعه در سازمان پخش می‌شود اجتناب كنند.

یادآوری اهداف
وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی هذَا الْقُرْآنِ لِیذَّكَّرُوا ... (اسراء، 41)
ما در این قرآن حقایق را به شکل‌های مختلف بیان كردیم تا پند بگیرند.
148.مدیران باید با بیان جذاب و استفاده از روش‌های مختلف و متنوع، به گونه‌ای كه كاركنان احساس خستگی نكنند، پیوسته اهداف و رسالتها را تذكر دهند.

لغزش مدیران عالی
إِذًا َلاذَقْناكَ ضِعْفَ الْحَیاةِ وَ ضِعْفَ الْمَماتِ ... (اسراء، 75)
خداوند، به رسولش می‌فرماید: اگرگرفتار لغزش می‌شدی، در دنیا و آخرت عذابی دوچندان در انتظارت بود.
149.مدیران و رهبران سازمان هر چه در سطوح بالاتری قرار گیرند، مسؤولیت بیشتری دارند و كمترین لغزش آنان موجب خسارت‌های سنگینی می‌شود. لذا باید ساز و كاری اجرا نمود كه برای تخلفات مسؤولین جریمة سنگین‌تری وضع شود تا هم عبرتی برای دیگران باشد و هم از نفوذ فساد در سطوح بالای سازمان جلوگیری نمود.

فرهنگ سازمانی
قُلْ كُلٌّ یعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ ... (اسراء، 84)
بگو: هر كس بر ساختار و خلق و خوی خویش عمل می‌كند.
150.رفتار سازمانی ریشه در عادات سازمانی دارد، لذا باید از عادات و رسوم نادرستی كه در فرهنگ سازمان و فرهنگ فردی اعضا رخنه می‌كند، جلوگیری كرد تا این فضای نادرست كه به عنوان تهدیدی جدی برای رشد مطرح است، در رفتار عملی كاركنان جلوه گر نشود.
151.برای موفقیت بیشتر، باید روی افراد از كودكی و نوجوانی كار كرد تا خوبیها در آنان نهادینه شود كه در این صورت رفتارهای صحیح طبق خلق و خوی ایشان صورت می‌گیرد.

دفع تهدیدها
قَیمًا لِینْذِرَ بَأْسًا شَدیدًا مِنْ لَدُنْهُ وَ یبَشِّرَ الْمُؤْمِنینَ ... (كهف، 2)
قرآن، كتابی استوار است تا عذاب شدید را هشدار دهد و به مؤمنان بشارت دهد.
152.دفع ضرر، مهم‌تر از جلب منفعت است. لذا سازمان‌ها باید در اولویت‌بندی بین دفع ضررهای احتمالی كه به سازمان وارد می‌شود و منافعی كه ناشی از انجام تصمیم و اقدامی در سازمان است، ابتدا به دفع ضرر بپردازند. (پیشی گرفتن هشدار عذاب بر بشارت، تبیین کننده این معناست.)

كیفیت کار
لِنَبْلُوَهُمْ أَیهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً (كهف، 7)
ما انسانها را می‌آزماییم تا مشخص شود، كه كدامشان بهتر و نیكوتر عمل می‌كنند.
153.آنچه كه باید در سازمان‌، در مورد عملكرد افراد، معیار و اصل باشد، كیفیت و بازدهی کار آنهاست، نه مقدار و كمّیت آن.

دوری از وعده‌دادن
وَ لا تَقُولَنَّ لِشَی‏ءٍ إِنّی فاعِلٌ ذلِكَ غَدًا (كهف، 23)
درباره هیچ چیز و هیچ كار، نگو كه من حتماً آن را فردا انجام می‌دهم.
154.مدیران و رهبران سازمان باید به این نكته توجه كنند كه فراهم كردن امكانات و مقدمات انجام برنامه‌ها، تضمین‌كنندة قطعیت اقدامات نیست، چون عوامل و متغیرهای دیگری وجود دارند كه به راحتی می‌توانند شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم بزنند.

دفع افسد به فاسد
أَمَّا السَّفینَةُ فَكانَتْ لِمَساكینَ یعْمَلُونَ فِی الْبَحْرِ فَأَرَدْتُ أَنْ أَعیبَها وَ كانَ وَراءَهُمْ مَلِكٌ یأْخُذُ كُلَّ سَفینَةٍ غَصْبًا (كهف، 79)
حضرت خضر به حضرت موسی گفت: آن كشتی متعلق به چند یتیم است، آن را معیوب کردم زیرا پادشاهی در كمین بود كه كشتی‌های سالم را غصب می‌کرد.
155.یكی از نکاتی كه مدیران در طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات خود باید لحاظ كنند دفع افسد به فاسد و ترجیح اهم بر مهم است. (داشتن كشتی معیوب بهتر از نداشتن آن است.)

نیازسنجی
فَهَلْ نَجْعَلُ لَكَ خَرْجًا عَلى‏ أَنْ تَجْعَلَ بَینَنا وَ بَینَهُمْ سَدًّا (كهف، 94)
مردم به ذوالقرنین گفتند: آیا حاضری که ما هزینه‌ای (پولی) به تو بدهیم تا بین ما و یأجوج و مأجوج، سدّی ایجاد كنی که در امنیت باشیم؟

156.مردم در جایی سرمایه‌گذاری می‌كنند كه نسبت به آن احساس نیاز كنند، مخصوصاً اگر نیازهای اساسی باشد. لذا سازمان‌ها باید به دنبال كارهایی باشند كه در پی برآوردن نیازهای مردم باشد و از این طریق سرمایه‌های آنها را برای انجام برنامه‌ها به كار گیرند.

نام‌گذاری پروژه‌ها
یا زَكَرِیا إِنّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ اسْمُهُ یحْیى‏ ... (مریم، 7)
ای زكریا! تو را به پسری بشارت می‌دهیم كه نامش یحیی است.
157.مدیران، نامگذاری طرح‌ها، پروژه‌ها و محصولات را ساده نگیرند، زیرا نام نشانة اهداف، رسالت، مأموریت و فرهنگ سازمان است.

مسؤولیت خانوادگی
وَ كانَ یأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ... (مریم، 55)
اسماعیل، همواره خاندان خود را به نماز و زكات امر می‌كرد.
158.مدیران و رهبران سازمان‌ها و كسانی كه مسؤولیت‌های سنگین اجتماعی دارند نباید از خانواده خود غافل شوند، بلکه باید علاوه بر مسؤولیت اجتماعی، به مسؤولیت خود در خانواده نیز بپردازند.

تخلف از فرمان جانشین
فَرَجَعَ مُوسى‏ إِلى‏ قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفًا قالَ یا قَوْمِ أَ لَمْ یعِدْكُمْ رَبُّكُمْ وَعْدًا حَسَنًا... فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدی‏ (طه، 86)
حضرت موسی پس از شنیدن خبر نافرمانی قومش از هارون، به سرعت و با عصبانیت به سوی بنی‌اسراییل بازگشت و فرمود: آیا پروردگارتان به شما وعده جزای نیك نداد؟! پس چرا از وعده ای كه با من داشتید تخلف كردید.
159.تخلف از فرامین جانشین، تخلف از خود مدیر است. (حضرت موسی به كسانی كه از فرمان جانشینش (هارون) تخلف كردند، گفت: شما از من تخلف كردید.)

پیامد تصمیم، انسجام سازمانی
إِنّی خَشیتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَینَ بَنی إِسْرائیلَ ... ‏(طه، 94)
هارون در جواب حضرت موسی كه وی را به كم‌كاری متهم كرده بود، فرمود: من ترسیدم که بگویی: بین بنی‌اسرائیل تفرقه انداخته‌ای، به همین جهت در مقابل انحراف ایشان سكوت كردم.
160.در اتخاذ تصمیمات باید به عوارض و پیامدهای آن توجه كرد و این نكته را مدّ نظر قرار داد كه حفظ وحدت و انسجام سازمان، مهم‌تر از توجه به مسائل دیگر است.

شیوه توبیخ
وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یجادِلُ فِی اللّهِ بِغَیرِ عِلْمٍ وَ لا‌هُدًى وَ لا كِتابٍ مُنیرٍ(حج،8)
بعضی از مردم بدون دانش دربارة خدا خرده می‌گیرند.
161.مدیران نباید به دلیل اشتباه برخی از افراد سازمان، همه را توبیخ كنند. (چنانکه خداوند از لفظ بعضی در آن آیه استفاده نمود.)

درخواست‌های نابجا
یسْتَعْجِلُونَكَ بِالْعَذابِ وَ لَنْ یخْلِفَ اللّهُ وَعْدَهُ ... (حج، 47)
ای پیامبر! كفار تعجیل عذاب را از تو می‌خواهند، در حالی كه خداوند هرگز از وعدة خود تخلّف نمی‌كند. (نه یك لحظه دیرتر و نه زودتر، عذاب واقع نمی‌شود.)
162.تقاضاهای عجولانه و نابجا، گرچه به صورت گروهی و مكرّر باشد، نباید مدیران را وادار به عمل غیرحكیمانه كند. در قرآن بارها از شتابزدگی و درخواست‌های نابجای منحرفان سخن به میان آمده كه خداوند به پیامبرش می‌فرماید: این درخواست‌های نابجا در برنامه‌ریزی‌ حكیمانه الهی تأثیر نمی‌گذارد.

طرح و برنامه
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِی إِلاّ إِذا تَمَنّى ... ‏(حج، 52)
همة پیامبران الهی، برای پیشبرد اهداف خود، آرزوهایی در ذهن داشتند.
163.مدیران باید برای انجام اهداف و پیاده سازی وظایف خود، طرح و برنامه داشته باشند.

شروع اصلاحات
ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى‏ وَ أَخاهُ‌هارُونَ... ‏(45) إِلى‏ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِ...‏(مؤمنون،46)
موسی و برادرش‌ هارون را به سوی فرعون و درباریانش فرستادیم تا او را به دین الهی دعوت كنند.
164.برای آغاز اصلاح در امور، باید به سراغ سرچشمه‌های فساد رفت.

وحدت مدیریت
وَ ما كانَ مَعَهُ مِنْ إِلهٍ ... ‏(مومنون، 91)
هیچ کسی، شریك خدا نیست.
165.وحدت مدیریت و فرماندهی، یكی از نکات اصلی موفقیت در مدیریت اسلامی است. (هر فرد در سازمان باید تنها یك رئیس مستقیم داشته باشد.)

تنبیه و عبرت
وَ لْیشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنینَ ‏(نور، 2)
در هنگام اجرای حدّ بر زن و مردی كه مرتكب گناه اخلاقی شدهاند، عده ای از مردم حضور داشته باشند و کیفر آنها را مشاهده کنند.
166.مجازات متخلفان در سازمان باید به گونه‌ای باشد كه دیگران از آن عبرت گیرند، زیرا مجازات، علاوه بر تنبیه فرد متخلف، هدف تربیتی سازمانی و عمومی را نیز به دنبال دارد.

تنبیه، متناسب با تخلف
وَ الَّذی تَوَلّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذابٌ عَظیمٌ‏ (نور، 11)
كسی كه در انجام گناه نقش اصلی را ایفا كرده است، عذاب بزرگ و مجازات سنگینی در انتظارش است.
167.تنبیه و توبیخ باید متناسب با میزان نقش افراد در تخلف باشد. كسی كه نقش محوری داشته است قطعاً مجازات بیشتری نسبت به دیگران خواهد داشت.

تخریب شخصیت‌ مدیران
إِنَّ الَّذینَ یحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ اْلاخِرَةِ ... ‏(نور، 19)
كسانی‌كه به دنبال بی‌ آبرو کردن مؤمنان هستند، عذابی دردناك خواهند داشت.
168.تخریب اهل ایمان به خصوص مدیران و مسؤولان، امری است كه باید به شدت با آن برخورد شود و عوامل آن، مجازات سختی شوند.

نماز در اداره
رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ ... (نور، 37)
بندگان خوب خدا كسانی هستند كه تجارت و كارهای روزانه آنها را از یاد خدا و برپاداشتن نماز غافل نمی‌كند.
169.مدیران نظام اسلامی باید در هنگام اذان، برای اقامة نماز قیام نمایند و انجام کار اداری مانع اقامه نماز نشود.

اجازه از مافوق
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ ... لَمْ یذْهَبُوا حَتّى یسْتَأْذِنُوهُ ... فَإِذَا اسْتَأْذَنُوكَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ ... ‏(نور، 62)
مؤمنان واقعی كسانی هستندكه ... بدون اجازة او از مجلس بیرون نمی‌روند. پس ای پیامبر، اگر كسی از تو اجازه خواست كه به كارهای شخصی خود بپردازد، هر كه را خواستی اجازه بده.
170.افراد و كاركنان سازمان، برای گرفتن مرخصی (و انجام كارهای شخصی)، باید مقام مافوق را در جریان قرار دهند تا به فرآیند كارهای سازمان لطمه وارد نشود.
171.مدیران می‌توانند با درخواست مرخصی كاركنان موافقت كنند و می‌توانند برای رعایت مصلحتی بالاتر، موافقت نكنند.

آموزش كاركنان
لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً (فرقان، 32)
خداوند در جواب كسانی که می‌گفتند: چرا قرآن یكباره نازل نمی‌شود و آیه به آیه فرود می‌آید، می‌فرماید: قرآن را به تدریج نازل كردیم تا این ارتباط دایمی باعث دلگرمی پیامبر شود.
172.آموزش كاركنان باید مرحله به مرحله و به تدریج پیگیری شود.
173.یكی از وظایف مدیران ارشد، دلگرم كردن و اطمینان بخشیدن به مدیران رده‌های پایین‌تر است.

مدیر و معاون
وَ یضیقُ صَدْری وَ لا ینْطَلِقُ لِسانی فَأَرْسِلْ إِلى‏‌هارُونَ ‏(13) ... فَاذْهَبا بِآیاتِنا إِنّا مَعَكُمْ مُسْتَمِعُونَ‏ ‏(شعرا، 15)
موسی به خداوند گفت: سینه‌ام تنگ می‌گردد و زبانم باز نمی‌شود، پس‌هارون را نیز رسالت بده تا مرا یاری كند. خداوند فرمود: تو و ‌هارون همراه با معجزات حركت كنید و به سراغ فرعون بروید كه ما با شما هستیم و به گفتگوهای شما شنوا و آگاهیم.
174.ظرفیت افراد متفاوت است، جز خداوند همة افراد محدودیت دارند و ممكن است در شرایطی گرفتار فشارهایی شوند. (موسی به خدا گفت: سینه‌ام تنگ شده است.) رهبری و مدیریت به سعة صدر نیاز دارد.
175.به هنگام پذیرش مسؤولیت لازم است مدیر نقاط ضعف خود را بیان كند و صراحت و صداقت به خرج دهد.
176.در بعضی مأموریت‌ها و كارها، فعالیت تیمی لازم است تا هدف محقّق شود.
177.مدیران و رهبران باید ضعف‌هایشان را با بكارگیری دیگران، جبران كنند.
178.مدیران و افراد سازمان باید انسان‌های شایستة دیگر را برای تصدّی مسؤولیت‌ها معرّفی نمایند.
179.برای مبارزه با مشكلات، باید به سراغ سرچشمه‌ها رفت. شناسایی سرچشمه‌ها همیشه كار آسانی نیست و نیاز به دقت و توجه زیاد دارد.
180.آگاهی دقیق و لحظه به لحظة مدیران از مأموریت‌های مهم یك ضرورت است، چنان‌كه حضرت حق به حضرت موسی می‌فرماید: ما گفتگوهای شما را می‌شنویم.

تعهد و تخصص
یأْتُوكَ بِكُلّ‏ِ سَحّارٍ عَلیمٍ ‏(شعرا، 37)
وزرا و مشاورین به فرعون گفتند: ساحران و جادوگران را از سراسر مصر دعوت كن تا با موسی مبارزه كنند.
181.اگر متخصصین، متعهد نباشند در خدمت فرعون‌ها در می‌آیند. یكی از شرایط مهم انتصاب‌ها باید تعهد در كنار تخصص باشد.

ابلاغ دستورات
إِنّی لَكُمْ رَسُولٌ أَمینٌ ‏(شعرا، 107)
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به مردم می‌فرماید: من برای شما پیامبری امین بوده و كلام خدا را بدون كم و زیاد به شما رساندهام.
182.مجرای اطلاع رسانی دستورات و ابلاغ‌ها و آیین نامه‌ها (مدیریت اداری سازمان‌ها) باید امین و امانت دار باشد تا در فرایند ابلاغ دستورات، انحراف و نقصی پیش نیاید و محتوای آن تغییر نکند.
دوری از اسراف
وَ لا تُطیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفینَ ‏(شعرا، 151)
ای مؤمنان، از اسرافكاران فرمان نبرید.
183.كسانی كه اهل اسراف هستند نباید در مناصب مدیریتی قرار بگیرند. حیف و میل كردن منابع سازمان و تجمل‌گرایی، عامل مرگ زودرس در چرخة عمر سازمان‌هاست. به ویژه اگر سازمان دولتی باشد، اسراف بیت المال از گناهان كبیره می‌باشد.

شفاف سازی انتظارات
وَ ما أَهْلَكْنا مِنْ قَرْیةٍ إِلاّ لَها مُنْذِرُونَ ‏(شعرا، 208)
ما مردم هیچ منطقه ای را هلاك نكردیم مگر آنکه آنها را هشدار دادیم.
184.قبل از اعمال سیستم تنبیه، باید تخلفات و مجازات آنها به طور كامل بیان شود.

فروتنی با زیردستان
وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ ‏(شعرا، 215)
ای پیامبر! با مؤمنانی كه از تو پیروی می‌كنند متواضع باش.
185.رفتار مدیران با زیردستان باید متواضعانه باشد، البته تواضع به معنای كنار گذاشتن قاطعیت نیست، بلكه ضمن قاطع بودن در تصمیم گیری، باید برخوردی متواضعانه و مؤدبانه داشت.

نظم، بسیج منابع
وَ حُشِرَ لِسُلَیمانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنّ‏ِ وَ اْلإِنْسِ وَ الطَّیرِ فَهُمْ یوزَعُونَ‏ (نمل، 17)
سپاهیان سلیمان، از جن‌و‌انس و پرنده، همه گرد آمدند، و به دستور سلیمان، به صفّ شدند.
186.مدیریت سازمان باید دارای نظم ساختاری و اجرایی باشد. (هم در تعریف فرآیندها و هم در اجرا باید اصل نظم رعایت شود.)
187.در نیل به اهداف، باید از تمام امكانات و منابع بهره گرفت. (چنان كه سلیمان از جن و انس و پرنده برای اداره حکومت استفاده می‌كرد.)

مأموریت كاركنان، گزارش‌گیری
وَ تَفَقَّدَ الطَّیرَ فَقالَ ما لِی لا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كانَ مِنَ الْغائِبینَ ‏(20) َلاُعَذِّبَنَّهُ عَذابًا شَدیدًا أَوْ َلاذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیأْتِینّی بِسُلْطانٍ مُبینٍ ‏(21) فَمَكَثَ غَیرَ بَعیدٍ فَقالَ أَحَطْتُ بِما لَمْ تُحِطْ بِهِ وَ جِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یقینٍ‏ (نمل، 22)
حضرت سلیمان جویای حال هدهد شد و گفت: چرا هدهد حضور ندارد؟ اگر دلیلی موجه برای غیبتش نداشته باشد، او را كیفری سخت خواهم داد. پس دیری نپایید كه هدهد آمد و گفت: از چیزی آگاهی یافتم كه تو از آن اطلاع نداری، برای تو از منطقة سبا گزارشی مهم و درست آوردهام.
188.تفقد از زیردستان و بازدید از كار آنان در انگیزش سازمانی نقش مهمی را ایفا می‌كند و باعث دلگرمی كاركنان می‌گردد.
189.بازدید حضوری، یكی از روش‌های لازم در نظارت و بازرسی است.
190.تسلط علمی بر وظیفة افراد سازمان از جمله شرایط لازم برای مدیران است. (به خصوص در سطح مدیریت اجرایی و عملیاتی)
191.نظارت دقیق بر حضور و غیاب نیروها و بررسی حضور مؤثر یا غیر مؤثر ایشان در فرآیند انجام كار، از جمله وظایف مدیران است كه باید به افراد مطمئن یا روش‌های كم خطا، تفویض گردد.
192.در بروز تخلفات، باید دلایل و توجیهات فرد متخلف شنیده شود، چرا كه ممکن است دلیل موجهی وجود داشته باشد.
193.در برابر متخلفین كه عذر موجه برای كار خود ندارند باید قاطع برخورد نمود.
194.گزارش باید از منابع امین و مطمئن كسب شود، گزارش درست و به دور از اغراق، می‌تواند تصمیم ساز باشد.
195.گوش دادن به سخنان كاركنان لازم است و ای بسا كه نكات حایز اهمیت برای سازمان، دربرداشته باشد.
196.ماموریت رفتن افراد سازمان باید با دستور مدیر ارشد سازمان باشد و ترك پست به بهانة ماموریت، بدون اجازة مدیر مافوق دلیل موجهی برای آن نیست.

رشوه و ارتشاء
فَلَمّا جاءَ سُلَیمانَ قالَ أَ تُمِدُّونَنِ بِمالٍ ... ‏(نمل، 36)
چون پیك حامل هدایا از طرف ملكة سبا آمد، سلیمان گفت: آیا برای من هدیه می‌آورید تا از انحراف شما چشم بپوشم.
197.مدیران نظام اسلامی باید با هوشیاری از مظاهر نهان و آشکار رشوه بپرهیزند و بدانند كه بسیاری از هدایای افراد، ممكن است به خاطر بهره‌گیری و سوء استفاده در شرایط دیگر باشد.

ایجاد رقابت، سرعت انجام کار
قالَ یا أَیهَا ‌الْمَلَؤُا أَیكُمْ یأْتینی بِعَرْشِها قَبْلَ أَنْ یأْتُونی مُسْلِمینَ (38) قالَ عِفْریتٌ مِنَ‌ الْجِنّ‏ِ أَنَا آتیكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقامِكَ وَ إِنّی عَلَیهِ لَقَوِی أَمینٌ ‏(39) قالَ‌ الَّذی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ أَنَا آتیكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یرْتَدَّ إِلَیكَ طَرْفُكَ...‏(نمل، 40)
سلیمان به نیروهای خود گفت: كدام یك از شما می‌تواند تخت پادشاهی ملكة سبا را قبل از آمدن او، در این مكان حاضر كند؟
یكی از جنّیان پیش آمد و گفت: من این كار را انجام می‌دهم پیش از این كه از جایت بلند شوی و من قطعاً در انجام این كار هم قدرت دارم و هم مورد اعتمادم.
امّا یكی از كسانی كه از علم الهی بهره‌ای داشت گفت: من آن را قبل از آن كه پلك بر هم بزنی می‌آورم. (در یک چشم بر هم زدن)
198.یكی از وظایف مدیران در راستای حفظ نشاط اجتماعی سازمان و زمینه‌سازی برای شكوفایی استعدادهای كاركنان، فراهم‌سازی میدان رقابت سالم بین ایشان است.
199.سرعت در انجام مأموریت، قدرت و توانایی بر انجام كامل مأموریت و امین بودن در بكارگیری روش صحیح و درست در انجام مأموریت، سه شرط اساسی برای واگذاری ماموریت‌ها است.
200.بیان توانایی‌ها، در صورتی كه موجب فخرفروشی نباشد، لازم است تا بهترها از خوب‌ها بازشناخته شوند و كارها به دست اهل آن و متخصصین واگذار گردد.

نفع مخاطبان
هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلى‏ أَهْلِ بَیتٍ یكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُونَ ‏(قصص، 12)
خواهر موسی كه ماموران فرعون را در جستجوی دایه‌ای برای موسی دید، به آنان گفت: آیا می‌خواهید شما را به خانواده‌ای راهنمایی كنم كه سرپرستی او را برای شما بپذیرند و برای او خیرخواه باشند؟

201.در ارائة طرح‌های اصلاحی و پیشنهادها، به گونه‌‌ای عمل شود كه مخاطبان، خود را در زمره ذی‌نفعان آن طرح‌ها بدانند. (یكفلونه لكم)

سوءاستفاده از موقعیت
وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَینِ ... (قصص، 23)
وقتی موسی به چاه آب رسید، مردانی را دید که درحال سیراب كردن چهارپایان خود هستند و دختران حضرت شعیب در كناری منتظرند تا اطراف چاه خلوت شود.
202.سوء استفاده از مقام و موقعیت اجتماعی برای همگان ناشایست است و این نکته به دلیل حساسیت پست‌های کلیدی، مهم‌تر می‌باشد. (دختران شعیب در كناری منتظر بودند و به اسم دختر پیغمبر بودن دیگران را كنار نزدند.)

مشاوره با افراد خبره
وَ قَصَّ عَلَیهِ الْقَصَصَ ... ‏(قصص، 25)
حضرت موسی، سرگذشت خود را به طور کامل برای حضرت شعیب بازگو كرد.
203.مدیران باید مشكلات كاری خود را برای متخصصین و مشاورین اهل فن و اهل تحلیل، بیان كنند تا راه چارة مناسب پیدا نمایند.