تبیان، دستیار زندگی

نكته اول
تاثیر نماز بر بهداشت خواب
هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تاثیر خواب برروان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشكی است. بطوریكه امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماریها، به حساب می آید.
به عنوان مثال، در اشخاص مبتلا به افسردگی، میزان خواب به نحو چشمگیری، افزایش و یا به ندرت، كاهش پیدا می كند. تغییرات خواب انسان در بیماریهای جسمی نیز بسیار چشمگیر است، بخصوص اگر تاثیر ناراحتی های روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشیم و به یاد آوریم كه بیش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بیمارستانهای عمومی، در واقع از یك مشكل روانی رنج می برند.
به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب، در واقع یك ركن مهم بهداشت روانی و جسمی به حساب می آید و هر عاملی كه در تنظیم بهداشت خواب مؤثر باشد، پیشگیری كننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی است.
امروزه نخستین اصلی كه در ایجاد بهداشت خواب، توسط جدیدترین منابع علمی دنیا توصیه می شود «بیدار شدن هر صبح یك موقع مشخص از خواب است» 
یك نگاه كلی به جدول اوقات شرعی، نشان می دهد، كه وقت نماز صبح، در تمام طول سال، با در نظر گرفتن، تغییرات ناشی از حركات وضعی و انتقالی زمین، زمان ثابتی است و اقامه كننده نماز صبح، با برخاستن پس از اذان، در واقع اساسی ترین گام را در جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن، سلامت بدنی و تعادل روانی برداشته است.

نكته دوازدهم
تاثیر نماز بر بیماریهای اپیدمیك (همه گیر)
آنتونی بارنت  می نویسد: عادت به استحمام كه در عصر جدید در مغرب زمین متداول شده است شاید در پیشگیری از بیماریها همان اندازه موثر بوده است كه مراقبت از منابع آب اثر داشته است. در سال 1842 وقتی كه یك كارگر معدن در «لانكاشایر» می پرسند، كارگران زغال كش هر چند وقت یكبار بدن خود را می شویند؟ او جواب می دهد: آنها هیچوقت بدن خود را نمی شویند!؟! من هم هیچوقت بدن خود را نمی شویم، پیراهن من چرك بدنم را پاك می كند...!؟
و از آن گویاتر، یادداشتهای روزانه دریاسالار «ساموئل پپیز» است كه با شادبی دربارۀ پیدا كردن بیست شپش در یك شب، در موهای سر خود نوشته است: «روزهای روز بود كه این اندازه نداشتم، بنابراین امشب با رضای خاطر فراوان به رختخواب رفتم!؟!
گفته های این نویسنده آمریكایی نشانگر این موضوع است كه غرب به ظاهر متمدن، تا گذشته نه چندان دور، به اهمیت استحمام و دوری از كثافات در پیشگیری از بیماریها ناآگاه بوده است و شاهد این مدعا نیز بروز اپیدمی های بزرگ بیماریهایی مانند «تیفوس» است كه در قرن اخیر به علت عدم رعایت نظافت شخصی به مرگ و میرهای وحشتناك و نابودی انسانهای بسیاری منتهی شده است. در حالیكه تاریخ مسلمانان بندرت شاهد اپیدمی های اینچنین مرگبار حتی در قرنهای دور بوده است. اما «حدث اكبر» در مبانی فقهی شیعه به مواردی مانند جنابت و حیض و... اطلاق می شود كه مانعی برای اقامه نماز صحیح به حساب می آیند و «غسل» بعنوان برطرف كننده حدث اكبر از واجبات نماز در این قبیل موارد به حساب می آید.
علاوه بر غسل های واجب در مكتب شیعه موارد متعددی از غسل های مستحب می توان سراغ گرفت  كه در مجموع مثلاً د طول یك هفته، غسل های متوالی (اعم از واجب یا مستحب) توسط یك مسلمان معتقد نمازگزار بوقوع می پیوندد.
به این ترتیب روشن است كه سرنهادن به فرمان غسل، كه عمدتاً برای اقامه صحیح نماز صورت می پذیرد، در بعد نظافت شخصی از اپیدمی شدن برخی بیماریها «مانند گال و تیفوس» و در بعد نظافت عمومی (یعنی اطاعت همۀ اعضای جامعه اسلامی از آن) از اپیدمی شدن برخی بیماریهای دیگر مانند "طاعون" جلوگیری می كند.

نكته سیزدهم
تاثیر نماز بر بیماریهای اضطرابی
الا بذكر الله تطمئن القلوب  (قرآن مجید)
«اضطراب» بیماری شایع قرن اتم و كهكشان است، پیشرفت سریع و پیچیدۀ تمدن و در عین حال بی توجهی به ارزش های مذهبی و خانوادگی هر روز بیش از پیش برای افراد و اجتماع اضطراب های جدید بوجود می آورد.
از نظر روانپزشكان، اضطراب با یك احساس منتشر و مبهم دلواپسی كه اغلب ناخوشایند و بدون دلیل است مشخص می شود كه معمولاً با یك یا چند مشكل جسمی همراه می گردد. از جمله شخص ممكن است علامتهای جسمی چون احساس طپش قلب، تنگی نفس و درد سینه، خالی شدن سردل، تعریق، سردرد، تكرار ادرار، اسهال، گزگز دست و پاها، لرزش و... را نیز به همراه داشته باشد.
اضطراب، گاهی به شكل طبیعی در اشخاص سالم بروز می كند و گاهی به صورت بیمارگونه و دائمی در می آید كه نیاز به درمان  و مراقبت پزشكی دارد. با اینكه دلایل علمی مختلفی از دیدگاههای مختلف بعنوان دلایل بروز اضطراب و تشدید آن ارائه شده است اما همچنان دور شدن از ایمان مذهبی بعنوان یك عامل عمیق در بروز اضطراب نقش غیر قابل انكاری دارد  و به این ترتیب نقش پیشگیری كننده و حتی درمانگر مذهب در مورد اضطراب قابل بررسی است.
آرامش حاكم بر روح و روان در نتیجه آن جسم اشخاص مذهبی، در مقایسه با آشفتگی روانی و جسمی و اضطراب لامذهب ها از دیرباز مورد توجه پزشكان بوده است.
به این ترتیب در بعد پیشگیری از اضطراب و برای آرامش دائمی جسم و روان «نماز» نقش خارق العاده ای را ایفا می كند. از طرفی در بعد درمان بیماران مبتلا به اضطراب، امروزه بر درمانهای دارویی، ار روش های چون آموزش انبساط و آرامش عضلانی و همچنین تلقین بوسیلۀ هیپنوتیزم نیز استفاده می شود  كه ما در مورد انبساط عضلانی ناشی از نماز در نكتۀ چهارم از این مجموعه مقالات، سخن گفته ایم و دربارۀ تلقین های سازنده ناشی از نماز نیز در آینده سخن خواهیم گفت.
تنها در مورد اضطراب، بد نیست به این نكته اشاره كنیم كه شخص نمازگزار با ایمان به قدرت لایتناهی پروردگاری كه در مقابلش كرنش می كند، خود را در مقابل هر عاملی كه قصد به خطر انداختن و ترساندن (و در نتیجه مضطرب ساختن) او را داشته باشد ایمن می یابد و ضمن تكرار باور اعتقادی خود طی نمازهای پنجگانه یومیه این ایمنی همه جانبه را، به روان خود تلقین می كند و سرانجام آرامش عمیق را در وجود خود ملكه می سازد.
در راستای این موضوع تحقیقات علمی در برخی كشورهای مسلمان نشان می دهد كه بیماران مضطربی كه در كنار درمانهای رایج ضد اضطراب، به خواندن نماز و قرآن و حتی احادیث نبوی تحریك شده اند  از درجۀ درمان به مراتب بالاتری نسبت به سایرین برخوردار بوده اند.

نكته چهاردهم
تاثیر نماز بر افزایش طول عمر
در سالهای نخستین كه این حقیر نگارندۀ سطور، تحصیل طب را در تهران آغاز كرده بودم، در برخورد با استاد بزرگ پاتولوژی ایران، جناب آقای «دكتر كمال الدین آرمین» همواره این سوال را در ذهنم نقش می بست كه چه نیروی عظیم و خارق العاده ای وجود دارد كه سبب می شود این مرد در اوج كهولت مقتدرانه بر كرسی تحقیق و پژوهش و تدریس همچنان تكّیه بزند و درآستانۀ هشتمین دهۀ عمر خود اینچنین شاداب و دل زنده باقی بماند!
تا این كه روزی سر كلاس درس استاد این راز بر ما دانشجویان او آشكار شد. بدین سان كه، استاد هنگامی كه مشغول تدریس اسلایدهای پیچیده و متنوع علمی مربوط به تشخیص های پاتولوژی بود، ناگهان به اسلایدی رسید كه به كلی با همۀ چیزهایی كه در دانشكدۀ پزشكی دیده بودیم فرق داشت!؟!
بر روی آن اسلاید تنها یك بیت از حافظ شیرازی نگاشته شده بود كه
تكیه بر تقوی و دانش در طریقت كافریست   
راهرو گر صد هنر دارد «توكل» بایدش
آن گاه استاد مدتی دربارۀ توكل سخن گفت و به ما آموخت كه والاترین و بالاترین قدرت پزشك برای تشخیص و درمان بیماریها تنها توكل به باریتعالی است و دیگر هیچ.
ایمان متعالی و توكل بدون قید و شرط را یكبار دیگر من در ملاقات با پیر تاریخ ایران و پدر تاریخ كرمان، استاد باستانی پاریزی دیدم. مرد جاودانه ای كه هنوز حتی در دوران كهولت، استوار و با عظمتی شگرف و ستودنی و بی آلایشی و بی ریایی بی نهایت خود، زندگیش را وقف ایران عزیز نموده است. مشاهدۀ بزرگانی چون آرمین و باستانی پاریزی و ... و توجه به این نكتۀ ظریف كه بسیاری از مراجع تقلید بزرگ و مشایخ صوفیه كه ایمان و ذكر خدا در جزء جزء زندگیشان جاریست، عمرهای طولانی و پربركت می كنند، آشكاركنندۀ این مطلب است كه میان «ذكر خدا» و فزونی طول عمر رابطۀ تنگاتنگی وجود دارد.
توجیه علمی این موضوع نیز با توج به فواید پزشكی مختلف نماز، كه ما در این مجموعه مقالات تنها به فرازهای كوچكی از آن اشاره كرده ایم، روشن می شود. در این مورد حتی برخی از نویسندگان علت علمی طولانی شدن بی سابقۀ عمر، حضرت صاحب الزمان (عج) را برای قرنها، تسلط همه جانبه و كامل ایشان بر مسایل جسمی و روانی بشر، به حساب می آورند.
و حضرت قائم (عج) همان بزرگ مردی است كه والاترین حد نماز را به جای می آورد، نمازی كه پیوسته سزاوار ستایش و سلام ابدی است
«السلام علیك حین تقوم، السلام علیك حین تقعد، السلام علیك حین تقراء، السلام علیك حین تصلی، السلام علیك حین تقنت، السلام علیك حین تركع و تسجد، السلام علیك حین تحلل و تكبرالسلام علیك حین تحمد  و تستغفر، السلام علیك حین تصبح و تمسی، السلام علیك فی اللیل اذایغشی و النهار اذا تجلی»

نكته پانزدهم
تاثیر نماز بر بیماریهای مقاربتی
باین كه همواره نام«زیگموندفروید» بعنوان پزشكی نابغه و اندیشمندی بی نظیر كه با كاوش در عمیق ترین ابعاد روان انسانی، بانی بزرگترین انقلاب در علم روانپزشكی شد، بر پیشانی دانش بشری درخشش می كند، اما برخی خطاهای او و همچنین تعبیرهای نادرستی كه متاخرین او از نظریاتش به عمل آوردند، منجر به فجایعی جبران ناپذیر در عرصه جوامع گوناگون شد.
فروید می گفت: عقده های جنسی بشر مسبب ركود و عقب ماندگی انسانها در زمینه های مختلف علمی، اقتصادی، صنعتی، فرهنگی و... است و غربیان با قبول نظریه او از حدود 5 دهه پیش، و آزادگذاشتن بی قید و شرط روابط گسترده جنسی، بناگاه به رشدی باورنكردنی و جهشی سرسام آور، در زمینه های گوناگون دست یافتند!؟!
اما در عوض آزادی بی حد و حصر جنسی، ارمغانهای مرگبار گوناگون نیز برای آنها به همراه داشت كه از آن جمله بیماریهای مختلف مقاربتی از جمله سوزاك و سیفلیس و... كه در طب امروز با عنوان بیماریهای Veneral  (S.T.D) شناخته می شوند و بخش عمده ای از مراقبت های پزشكی را به خود اختصاص می دهند.
از طرفی بیماری مهلك و مرموز Aids (ایدز) را نیز می توان بنوعی جزو این گروه بیماریها به حساب آورد. در بروز همۀ این بیماریها، روابط متعدد و نامشروع جنسی با شریك های جنسی گوناگون نقش اصلی را ایفا می كنند. اما اسلام و شكل حقیقی آن یعنی تشیع با این كه با رهبانیت و تجرد به شدت مخالفت می كند (برخلاف مسیحیت كاتولیكی و متعصّب) و نسبت به ارضای غریزۀ جنسی در حد نیاز و در چارچوب مشروع نظر بسیار مساعدی دارد تا جائیكه قانون درخشان «ازدواج موقت» را برای بهره وری از این نعمت بزرگ الهی وضع می نماید - اما آنجا كه كار این غریزه به فساد كشیده شود و به صورت فحشا  بروز نماید، اسلام برخورد و مقابله قاطع با موارد فتنه را پیشنهاد می نماید و مجازاتهای سخت برای افراد خاطی در نظر می گیرد. از طرفی بسیاری از قوانین اسلامی از جمله «نماز» به گونه ای خود بخود و شاید ناخودآگاه (آن طور كه خدای بزرگ در سورۀ عنكبوت فرموده است) انسانهای مؤمن را از نزدیك شدن به فحشاء برحذر می دارد كه مثلاً ضمن مقایسه اجمالی آمار بیماریهای مقاربتی در غرب یا جوامع مسلمان، می توان به این نكته مهم دست یافت. توجیه علمی این قضیه نیز با توجه به تغییر و تحولاتی كه بر اثر نمازهای پنجگانه در ناقلهای عصبی محرك جنسی بوقوع می پیوندد و منجر به مهار شهوت در موارد نامشروع می شود، قابل بررسی است كه ما در بحث تعادل ناقل های عصبی بدان توجه خاص خواهیم داشت. هر چند كه در این مورد تلقین نیز بعنوان یك توجیه علمی خوب، مطرح است.
به قول حضرت آیت ا... خزعلی: «پسر و دختر جوان كه انگیزۀ شهوت دارد وقتی كه به نماز شروع كرد و پنج نوبت «الحمد ا... رب العالمین» گفت، یعنی تمام سپاس و ثنای من مال آن كسی است كه مالك بدن و جسم عواطف و احساس، سلسله اعصاب و قلب و گردش خون من و تمام امكانات و ارزشهای من است، یك انگیزۀ قوی در او پیدا می شود. انگیزه ای كه توان مقابله او را در مقابل انگیزۀ جنسی فزونی می بخشد»
و به این ترتیب نماز حقیقی، خودبخود و فعالانه ریشۀ فساد جنسی و فحشاء را می خشكاند و متعاقب آن آمار بیماریهای مقاربتی را به شدت كاهش می دهد.

نكته شانزدهم
تأثیر نماز بر اعتیاد
حدیث از امام صادق (ع): ای انسان، تو طبیب خویشتن هستی، هم دردها برای تو بیان شده است و هم به دوای آن دردها راهنمایی شده ای
«اعتیاد بلای سیاه و خانمان سوز. بشری در عصر بیگانگی از خود است. دامنه ابتلاء به اعتیاد از وابستگی به مشروبات مرگبار الكلی در كشورهای غربی (الكلیسم) گرفته تا اعتیاد به مواد افیونی كه بدبختانه هنوز گریبانگیر جامعۀ مسلمانان ماست گسترده است.
گویی، انسان امروزی برای گم كردن خود و فرار از اضطراب ها و افسردگیهای خویش راهی جز وابستگی به صدها نوع ماده روانگردان پیدا نكرده است. حال آن كه اگر به مجموع تعداد معتادان به الكل و مواد مخدر در سراسر جهان، شمار كسانی كه به لهو و لعب های دیگر از جمله قمار و انحرافات جنسی و... اعتیاد دارند را اضافه كنیم، به آمار تكان دهنده و وحشتناكی خواهیم رسید كه خبر از افول دردناك ستاره انسانیت می دهد.
با این كه فجایع ناشی از اعتیاد از جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... قابل بررسی است. اما تنها در بعد پزشكی قضیه می توان به این نكته اشاره كرد كه هر سال بخش عظیمی از توان پزشكی و روانپزشكی كشورها، مصروف درمان عوارض جسمی و روانی متعدد معتادان و تأثیرات شومی كه خواه ناخواه بر اعضای خانوادۀ شخص معتاد وارد میشود، می گردد.
هر چند علتهای مختلفی در ابتلای به اعتیاد مطرح شده است، اما بیشتر تخدیر روان و تجربۀ تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است كه سبب گرایش به اعتیاد می شود و به این ترتیب، شخص معتاد از خود می گریزد و دچار خود فراموشی می شود و این درست برعكس جریان مقتدر خوشناسی و معرفت النفس موجود در تعالیم نماز است. نمازگزاران با تكرار دایم آیات هفتگانه سورۀ حمد (سبع المثانی) كه «چون حلقه های به هم متصل، هر كدام راهگشای بعدی می باشد» پیوسته سرنوشت خود را مرور می كنند و در مسیر خودشناسی و خودباوری گام بر می دارند و با اعتقاد به «ایاك نعبد و ایاك نستعین»  از هیچ چیز جز خدا برای التیام دردهای خویش یاری نمی جویند.
و این گونه است كه نماز حقیقی تیشه بر ریشۀ اعتیاد می زند. به قول اندیشمند شهید و استاد بزرگ مطهری (ره)
«راز این كه اكثر جانی های دنیا معتاد به یك سلسله سرگرمیهای خیلی شدید از قبیل مصرف تریاك و هروئین و مشروبات الكلی و قمار هستند، این است كه می خواهند از خودشان فرار كنند. مثل این كه درونشان پر از مار و پر از عقرب است و دایم او را می گزند و این اعتیادها مانند مرفینی است كه به انسانی كه از شدت درد می نالد تزریق می كنند، تا درد را احساس نكند، این بدبختی بزرگی است كه انسان نتواند خودش را آنچنان بسازد كه بتواند با خودش خلوت كند.
برعكس بیشتر اهل صلاح و تقوی و اخلاق (نمازگزاران) و آنهایی كه ندای وجدانشان را همیشه می شنوند، معتاد به اینها نیستند و از هر چه كه آنها را از خودشان منصرف می كند، فرار می كنند، دلشان می خواهد، خودشان باشند و در خودشان فكر كنند. چون عالم دورنشان از عالم بیرونشان واقعاً سالم تر است»

نكتۀ هفدهم
تأثیر نماز بر وسواس های فكری
حدیث از امام صادق (ع): شیطان، به وسیلۀ وسواس نمی تواند بر ضرر بندۀ خدا كاری بكند، مگر آن كه بنده از یاد خدا اعراض كرده باشد. 
«وسواس (Obsession) از قدیمی ترین اختلالات شناخته شدۀ روانی است كه بین مردم از شیوع نسبتاً بالائی (حدود دو درصد جامعه) برخوردار است  وسواس را امروزه در دو عنوان كلی «وسواس فكری» (مانند احتیاط یا تنفر مربوط به ترشحات و مواد دفعی بدن، ترس از وقوع اتفاقات وحشتناك مثل آتش سوزی و مرگ و...) و «وسواس عملی » (مانند شست وشوی دست، استحمام، آرایش مفرط، امتحان درها و قفلها، مرتب و منظم كردن، احتكار و جمع آوری و...) طبقه بندی می كنند. 
موضوع سخن امروز ما «وسواس فكری است» كه می تواند مشكلات متعدد و مسایل آزاردهندۀ بسیاری را برای شخص مبتلا و اطرافیانش به همراه داشته باشد. در این حالت شخص مبتلا ممكن است تصاویری ذهنی به شكل صحنه های وحشتناك و ناراحت كنندۀ بسیاری داشته باشد كه هرچه بیمار سعی در مقاومت در مقابل آنها دارد، نمی تواند از آنها خلاص شود این وسوسۀ فكری از موضوعات بسیار كلی مانند سوال ذهنی درباره اینكه: چه كسی خدا را آفریده؟ هدف از زندگی چیست؟ و... گرفته تا افكار گناه آلودۀ جنسی و ترسهای مرضی و ... متفاوت است و تقریبا همه این افكار بیمار را در وضعیت وحشتناكی قرار می دهند.
اما درست برخلاف آنچه كه در مورد شخصیتهایی مثل «جان بانی یان» (خطیب و مؤلف انگلیسی در قرن هفدهم) كه به شدت از افكار وسواسی در ارتباط با خدا و مذهب رنج می برد، به نظر می رسد، مذهب و شكوهمندترین جلوۀ آن یعنی «نماز» می توانند در زدودن وسواس فكری نقش بسیار مهمی بازی كنند.
گواه این موضوع نیز یادآوری این مساله است كه در منابع اسلامی وسواس پدیده شناخته شده ایست و به آن به عنوان «وسواسه ای از سوی شیطان» اشاره می شود. به عنوان مثال در كتاب اصول كافی (باب عقل و جهل) آمده است: «درنزد امام صادق (ع) شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمود: چگونه عاقل است كه شیطان را اطاعت می كند؟
در این مورد حتی منابع اسلامی از قول معصومین (ع) روشهای متعددی را برای پیشگیری و درمان وسواس پیشنهاد كرده اند، كه از آن جمله بهره از ادعیه و اذكار خاصی از جمله (لا اله الا ا...) و (لا حول ولا قوة الا با...) می باشد كه در حقیقت ماحصل همۀ ان روشها را می توان در "ذكر خدا" خلاصه كرد.
در منابع علمی جدید، برای متوقف كردن افكار وسواسی، علاوه بر درمانهای دارویی و حتی قبل از آن درمانها، از روشهای خاصی استفاده می شود كه مهمترین آنها روش "توقیف فكر" نام دارد و بدین ترتیب است كه از بیمار خواسته می شود كه به طور عمد افكار وسواسی خود را آزاد بگذارد و در این بین ناگهان درمانگر با صدای بلند و بیزار كننده، فریاد می زند: ایست!؟! به نظر می رسد این عمل جریان فكر وسواسی را متوقف می كند. 
با این وصف برخی از اذكار و توجهات حین نماز نه تنها به این قبیل روشها قابل مقایسه نیست، بلكه بسیار مؤثرتر به نظر می رسد.
استفاده زبان و ذهن از ذكر "غیرالمغضوب علیهم و الضالین" كه جدائی راه مؤمن را از ابلیس و شیطان نشان می دهد دست كم ده بار، طی نمازهای یومیه و فیض بردن از سورۀ مباركۀ "ناس" بعد از حمد، بخصوص توجه آیات شریفه "من شر وسواس الخنّاس" "الذی یوسوس فی الصدور الناس" به عنوان عواملی قدرتمند در توقف افكار وسواسی مطرحند.
همان طور كه اشاره شده ائمه معصوم (ع) كه پزشكان حقیقی بشرند، برای دوری از وسواس "ذكر خدا" را پیشنهاد كرده اند و این فرمان الهی است كه "برای ذكر من نماز را به پا دارید" (اُقم الصلوة لذكری)

نكتۀ هیجدهم
تأثیر نماز بر وسواس های عملی
در شماره گذشته از تأثیر نماز بر وسواس فكری سخن گفتیم و اینك به نكته ای پیرامون وسواس عملی می پردازیم كه نمونه های آشنای زیادی ازآن را می توان در جامعۀ اطراف پیدا كرد. از جمله این نمونه ها می توان به افرادی اشاره كرد كه گرایش به انجام مكرّر فعالیتهایی معین مثل شستشو و نظافت دارند و حتی پس از بارها شستشو و آب كشیدن همچنان نسبت به پاك شدن شی مورد نظافت شك دارند! یا كسانی كه هیچوقت از مؤثر بودن استحمام یا صحت غسلهایشان مطمئن نیستند،  و یا خانمهاییكه به شكل مبالغه امیز آرایش می كنند یا لباسی را بارها می پوشند و در می آوردند. اما سرانجام باز هم نسبت به زیبا شدن خود شك دارند! یا افرادی كه میل نامعقول و اجباری نسبت به شمارش یا جمع آوری اشیاء یا مرتب و منظم بودن افراطی و غیرمنتظره دارند یا كسانی كه در مورد این كه آیا فلان كار را انجام داده اند (مثلاً كلید برق را خاموش كرده اند؟ یا شیر آب و گاز را بسته اند؟) دائماً دو دل هستند و...
با این كه نقل سرگذشت های بامزه این قبیل افراد نمونه های برجسته ای از ادبیات طنز دنیا را به خود اختصاص می دهد و یا حتی عدّه ای از شخصیتهای علمی جهان را مبتلا به این بیماری دانسته اند امّا روشن است كه زندگی این قبیل افراد برای خود و اطرافیانشان گاهی تا حد غیر قابل تحمل و ناراحت كننده می شود. و بدین ترتیب لزوم توجه خاص به منظور رفع این عارضه و مقابله با آن از مباحث ویژۀ روانشناسی و روانپزشكی امروز به شمار می آید.
بخصوص كه وسواس (فكری و عملی) در ارتباط نزدیك با بیماریهای دیگر روانی نیز می باشد. بعنوان مثال: معلوم شده است كه یك پنجم از موارد حالتهای وسواسی نشانه های افسردگی و یك هشتم نشانه های اضطرابی دارند. 
علیرغم این كه اسلام، آیین نظم و ترتیب و مسلك پاكیزگی و طهارت است، اما آنچه كه كار به افراط و مبالغه می كشد و پدیده ای از "عدل" دور می گردد، اسلام (بخصوص تشیّع) آن پدیده را مذموم تلقی می نماید و برای نزدیك نمودن آن به تعادل راه حل عملی پیشنهاد می كند. از جمله این افراط ها "وسواس" است.  كه گفتیم به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان در تعالیم اسلامی نام برده می شود و بخش قابل توجهی از تعالیم اسلامی و بخصوص نمود برجستۀ آن یعنی "نماز" به زدودن و وسواس از زندگی انسانها اختصاص دارد.
چنانچه مروری بر آداب طهارت در رساله های فقهی علماء، شیعه داشته باشیم، متوجه می شویم، كه بسیاری از دستورات توجه به شك های وسواس آمیز در مورد طهارت جسم یا لباس را باطل اعلام كرده اند، مثلاً اگر شخصی شك كند كه وضویش باطل شده یا نشده است، باید بنا را بر باطل نشدن آن بگذارد، یا آن كه اگر شك كند لباسش نجس یا پاك است بنا را بر پاك بودن لباس می گذارد.
این دستورات در آداب نماز نیز به همین گونه است، بعنوان مثال از جمله شكیاتی كه هرگز نباید بدان اعتنا نمود، شك كثیرالشك (كسی كه زیاد شك می كند) است. یا این كه در بسیاری از سایر شكیات نماز (مثلاً شك بین 3 و 4 ركعت) باید برای پرهیز از وسواس بنا را به یك طرف شك گذاشت و بدان عمل نمود.
بدین ترتیب آموزشهای نماز، بسی قدرتمندتر از روشهای معمول در علم غرب (مثل روش حساسیت زدایی تدریجی) در زدودن وسواس مطرحند، چرا كه انسان نمازگزاری كه در شبانه روز بارها به تعالیم ضد وسواس توأم با نماز گردن می نهد، در زندگی روزمرۀ خود، قطعاًَ دور از وسواس خواهد زیست.

نكتۀ نوزدهم
تأثیر نماز بر شیوع خودكشی
(وَ استعینُوا بالصَّبرِ و الصّلوة...) سورۀ مباركۀ بقره آیات شریف 45 و 153
قدمت "خودكشی" به اندازۀ قدمت خود انسان است. در سراسر تاریخ مكتوب بشر، به اقدام انسان برای از میان بردن خود اشاره شده است  كه از آن جمله می توان به داستان خودكشی "آژاكس" در ایلیارد هومر اشاره كرد.
تقریباً هیچ جامعه ای را نمی توان یافت كه اقدام به خودكشی در آن بوقوع نپیوندد. توجه كنید كه "اقدام به خودكشی" با "خودكشی موفق" تا حدودی متفاوت است، بعنوان مثال ثابت شده است كه خودكشی های جدی و مصمم كه معمولا از روشهای جدی و خشونت آمیز (مثل پرت كردن خود از ساختمانهای مرتفع، پریدن زیر قطار، حل آویز كردن، بریدن رگ یا استفاده از گلوله و...) صورت می گیرد، عمدتاً در مردها و در سنین بالا و با موفقیت بوقوع می پیوندد.
در عوض "اقدام به خودكشی" به شیوۀ تهدیدآمیز یا نمایشی و با استفاده از روشهای كم خطر تر مثل مصرف دارو، بیشتر در خانمها و در سنین جوانی شایع است و كمتر به موفقیت می انجامد. هر چند كه در موارد تهدید و اقدام نمایشی به خودكشی نیز باید مسأله را كاملا جدی گرفت. چرا كه 70 تا 80 درصد كسانی كه خودكشی موفق می كنند، قبلا نیت خود را با كسی در میان گذاشته اند كه البته مورد توجه قرار نگرفته است. 
در هر صورت آن چه كه برای ما مهم است، دلایل اقدام به خودكشی  یا خودكشی موفق است كه عمدتا به سه گروه تقسیم می شوند
زمینه های روانی 2- زمینه های اجتماعی 3- بحرانهای شخصی و اتفاقاتی كه ایجاد فشار روانی می كنند.
دربارۀ زمینۀ روانی، یك بررسی آماری در آمریكا پیرامون خودكشی نشان داده است كه: 72 درصد خودكشی های موفق به علت بیماری افسردگی، 13 درصد به علت می بارگی (الكلیسم)، 8 درصد به علت سایر بیماریهای روانی و 7 درصد بدون هیچ زمینۀ قبلی یا بیماری روانی خاص بوقوع پیوسته اند. بررسیهای مشابه وجود اختلالات شخصیت توأم با اعتیاد به الكل و یا مواد مخدر را در اقدام كنندگان به خودكشی و كسانی كه موفق به خودكشی می شوند نشان می دهد.
اما از جملۀ زمینه های اجتماعی مؤثر در خودكشی، به انزوای اجتماعی (ناشی از پیری، بازنشستگی، تغییر منزل و گسستن پیوند از خانواده و...) اشاره شده است. بعنوان مثال آسیب پذیرترین گروه مردان پیری شناخته شده اند كه بر اثر بازنشستگی ار كار و تقلیل روابط اجتماعی و كم شدن یا از دست دادن درآمد در آنها باعث ایجاد احساس از دست دادن موقعیت در جامعه و فقدان هدف در زندگی فردی شده اتس كه ممكن است منجر به احساس بی ارزشی و افسردگی گردد و در نهایت به خودكشی منجر شود.
در میان بحرانهای شخصی (سومین گروه) نیز فشارهای روانی ناشی از داغدیدگی، فشار مالی و قانونی و وجود بیماری در خانواده حائز اهمیت بیشتری شناخته شده اند. 
با مرور كلی و گذرایی كه بر عوامل ایجاد خودكشی انجام دادیم، نقش "نماز" در تخفیف یا از بین بردن كامل هر یك از عوامل قابل بررسی است. دربارۀ تأثیر ایمان و "نماز" بر زمینه های روانی، می توانیم به تأثیر عمدۀ نماز در زدودن افسردگی و ایجاد امید و انگیزه زندگی در افراد اشاره نمود و این غیر از عوامل درونی و ناقل های عصبی شیمیایی ضد افسردگی است كه توسط نماز فعال می شود و ما در نكتۀ دوم از این مجموعه مقالات بدان اشاره نموده ایم.
بعلاوه واضح است كه نمازگزار واقعی را با "می و افیون" (كه عوامل محرك دیگری در تحریك به خودكشی هستند)، میانه ای نیست. در مورد تأثیر نماز بر رفع اختلالات شخصیت نیز در آینده طی چند نكته سخن خواهیم گفت.
اما در زمینه های اجتماعی از جمله انزوای سالخوردگان نیز تأثیر نماز نمود بارزی دارد، دیدگاه معنوی و آخرت گرای نمازگزار سبب می شود، كه به دوران پیری خویش، بعنوان فرصتی از آخرین فرصتها برای تجدید میثاق با پروردگار خویش و توبه و رهایی از گناهان بنگرد و درست به همین دلیل است كه پای ثابت مسجدهای ما را پیران و خردمندان تشكیل می دهند.
گو این كه جامعۀ اسلامی و نمازگزار روابط توأم با احترام و ارزش را با این گروه افراد بواسطۀ سابقۀ اسلامشان از ضروریات می داند.
اما در بُعد بحرانهای شخصی، مثلاً در مورد داغدیدگی، باز هم دیدگاه معادنگر و تكرار "مالك یوم الدین" توسط نمازگزار او را به طور كلی، حتی از فكر خودكشی نیز دور می سازد. چرا كه دیدگاه معادنگر نمازگزار سخن مولای متقیان جهان حضرت علی (ع) را به یاد می آورد كه فرمودند: "گمان كنید این شخصی كه مرده است، به مسافرتی دور و دراز رفته است و اگر روزی او از سفر باز نگردد، شما برای دیدارش به همان سفر دور و دراز خواهید رفت"
به این ترتیب واكنش نشان دادن در مقابل داغدیدگی و سایر بحرانهای شخصی، آن هم به شكل خودكشی در مورد مسلمان نمازگزار به كلی بعید به نظر می رسد. بخصوص كه "صبر و صلوة" قدرتمندترین دستاویزهای انسان در بحرانهای زندگی، به حساب می آیند. به قول رهبر عظیم الشأن انقلاب: انسان در هر شرایطی به نماز محتاج است و در عرصه های خطر محتاج تر".

نكتۀ بیستم
تأثیر نماز بر انحرافات جنسی
ان الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنكر سورۀ مباركه عنكبوت آیه 45
انحرافات جنسی از دردناك ترین مشكلات بشر در آستانۀ قرن بیست و یكم است. بررسیهای كینزی در سال 1948 نشان داد كه از هر 100 مرد آمریكایی 4 مرد منحصراً همجنس خواه هستند، یعنی كوچكترین تمامی به جنس مخالف ندارند!؟! این در حالیست كه گروههای پر تعداد دیگری از این 100 نفر، همجنس را بر غیر همجنس ترجیح می دهند یا تفاوتی بین همجنس و غیر همجنس برایشان نیست و یا با این كه به غیر همجنس متمایلند، بطور اتفاقی یا بیش از اتفاقی همجنس بازی نیز می كنند. بدین ترتیب این آمار نشان می دهد، بیش از 3/1 مردان آمریكایی بعد از سالهای بلوغ خود همجنس بازی كرده اند و حدّاقل نصف این آمار در مورد زنان آمریكایی نیز، صادق است. 
تازه این آمار مربوط به زمانی است كه تفسیر غلط از نظریات فروید و انحراف از آن، گسترش چندانی پیدا نكرده بود. بدیهی است پس از گذشت چند دهه باید هم همجنس بازها به جایی رسیده باشند كه در پارلمان آمریكا برای خود نماینده ها داشته باشند و كمیسیون ها تشكیل دهند.
جالب اینجاست كه برخی منابع علمی روانپزشكی، حتی این تمایل را در برخی كاملاً بهنجار و در افراد طبیعی با شخصیت پایدار و عاری از هر گونه نشانه روانی و با انطباق خوب از نظر اجتماعی توصیف كرده اند!  با این اوصاف اگر همجنس بازی و لواط انحراف جنسی نیست، می توان حدس زد، كه انحرافات جنسی در قاموس غرب دیگر چه واویلایی است!؟!
بچه بازی، نمایش اعضای جنسی، سادیسم و مازوحیسم جنسی، مبدل پوشی، خودارضایی، نظر بازی، حیوان دوستی، مرده دوستی و نمونه های بسیار متعدد دیگری كه قداست قلم مانع از توصیف آنهاست، همگی نمونه هایی از مهار گسیختگی و سقوط فاجعه آمیز غرب در قهقرای فساد جنسی و فحشاء به شمار می آیند.
بدین ترتیب انحرافات جنسی صرفنظر از مشكلات اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی و... كه ایجاد می كنند تنها در بعد پزشكی و آن هم جدای از نتایجی كه در بروز بیماریهای جسمی مانند بیماریهای مقاربتی بر جای می گذارند، به خودی خود، از بزرگترین مشكلات پزشكی بشر امروز به حساب می آیند.
این در حالیست كه در جوامع اسلامی، قرنهاست كه نماز فعالانه و مقتدرانه بسان یك منجی از هر حیث قابل اطمینان، دامان مدد جویندگان از خویش را از هر گونه فحشاء و انحراف جنسی پاك و مصون داشته است.
آیین اسلام با ترغیب هایی متعدد به امر ازدواج و بخصوص با وضع قانون مقدس و درخشان ازدواج موقت (كه با وجود آنكه از موارد اساسی اختلاف شیعه و سنی است، در كشور شیعه مذهب ما نیز بسان ممالك اهل سنت به فراموشی محض سپرده است) از هر جهت انسان را برای ارضای غریزۀ نیرومند جنسی، از طریق مشروع راهنمائی می كند. آیات متعدد سوره های نور، احزاب، بقره، نساء و... بهترین گواه برای این موضوع است.
اما علاوه بر تحریك همه جانبه اسلام برای ازدواج و حتی سهل نمودن آن مثلاً با وضع قانون متعه (برای ریشه كردن موانع اقتصادی ازدواج) و علاوه بر مجازاتهای سختی كه برای منحرفین جنسی در نظر گرفته شده است، سایر قانونهای اسلامی به گونه ای ارایه شده اند كه چنانچه حتی شخصی بدلایلی از ازدواج باز ماند، هرگز به فساد و انحراف آلوده نشود و در رأس این قانونها، فریضۀ نورانی "نماز" است.  نمازگزار با مدد از "نماز" توانایی كنترل غرایز خود را افزونی می بخشد و آتش سوزاننده و پر لهیب فحشاء كه چه بسا ممكن است به انحراف جنسی بیانجامد را به آب عفاف، سرچشمه گرفته از "نماز" خاموش می كند.

نكتۀ بیست و یكم
تأثیر نماز بر احساس امنیت روانی
پس كدامیك از دوسته مردم سزوار به امنیت اند (بگویید) اگر می دانید! (بگو): كسانی كه ایمان آورده اند و ایمان خود را به ستم نیامیخته اند. (سورۀ مباركۀ انعام - آیۀ شریفۀ 82)
هرچند كه در پزشكی و زیست شناسی امروزی واژۀ استرس به معنی های متفاوتی به كار می رود، اما براساس تعریف "هانس سلیه" (روانشناس مشهور) استرس در پزشكی و روانپزشكی معمولاً اشاره به موقعیت های روانی و اجتماعی متنوعی دارد كه قادر به ایجاد بیماریهای جسمی و روانی و سایر اختلالات رفتاری است.
مطالعات "هاروی برنر" (محقق برجستۀ استرس) نشان می دهد كه آمار مرگ و میر، بیماریهای جسمی، خودكشی و دیگر كشی، پذیرش به بیمارستانهای روانی و زندانها و... در میان افرادی كه در معرض استرس های گوناگون بوده اند، به مراتب بیشتر از افراد عادی است.
از آنجا كه زندگی انسانها در عصر حاضر، با استرس های بسیار متعدد و گوناگونی همراه شده است و با توجه به این كه لازمۀ زیستن و تداوم زندگی سازش پذیری و مقاومت در برابر استرس هاست، لزوم برخورداری انسان از وسایلی كه درجۀ مقاومت او را در مقابل استرس ها افزایش بخشند و احساس آرامش و امنیت روانی را در وجود او حكمفرما سازند، بوضوح احساس می شود.
چنانچه بادقت كافی و استناد به شواهد آماری به مكانهایی كه استرس های متعدد زندگی كار افراد را بدانجا می كشاند (مكانهایی مثل مطب پزشكان، بیمارستانهای جسمی و روانی، قبرستان جوانمرگ ها!؟!، زندانها و...) سری بزنیم متوجه می شویم كه تعداد مذهبی ها، در مقایسه با غیر مذهبی های حاضر در این قبیل جاها بسیار متفاوت است.
بعنوان مثال در كشور خودمان 90% محكومان زندانها را افراد بی نماز تشكیل می دهند. یا مثلاً آمار بیماران بستری در بیمارستانها كه با نماز بیگانه اند به طرز باورنكردنی بیش از اشخاص مقید به نماز است.
این موضوع نه تنها در كشورهای مسلمان، بلكه در سرتاسر جهان عمومیت دارد. بعنوان مثال: بررسی جوامع "هوتری" در آمریكای شمالی حاكی از آن بود كه بروز اختلال روانی در آنها كمتر از سایر افراد جامعه است. جوامع هوتری نسبتا پایدار و منزوی هستند و در شرایط آرام كشاورزی و با عقاید دینی استوار زندگی می كنند.
بدین ترتیب می توان با فیلسوف بزرگ قرن اخیر "لیمان" هم عقیده بود، آنجا كه گفته است: "دین و مذهب در زندگی به انسان اطمینان و تكیه گاه روحی می بخشد." با این اوصاف "نماز" بعنوان برجسته ترین چهرۀ ایمان، نقش بزرگی در ایجاد امنیت روانی و توانایی مقابله با استرس ها در انسان ایفا می كند و اگر به یاد آوریم كه بیش از 60% مراجعه كنندگان به بیمارستانهای عمومی، در واقع از یك مشكل روانی رنج می برند و بیماریهای (روان تنی) در طب نوین روز به روز جایگاه مهمتری پیدا می كنند، می توانیم از دریچۀ تازه ای از نقش نساز در بیماریهای جسمی سخن بگوییم. پس با این دیدگاه، در چند شمارۀ آینده  به بررسی تأثیرات نماز بر برخی اختلالات مورد بحث در طب روان تنی خواهیم پرداخت.