تبیان، دستیار زندگی

نكته اول
تاثیر نماز بر بهداشت خواب
هر انسان طبیعی در حدود 3/1 عمر خود را در خواب به سر می برد و تاثیر خواب برروان و جسم انسان از دانسته های مسلم علم پزشكی است. بطوریكه امروزه تغییرات خواب انسان از پیش آگهی های مهم و قابل توجه در زمینه ابتلا به بیماریها، به حساب می آید.
به عنوان مثال، در اشخاص مبتلا به افسردگی، میزان خواب به نحو چشمگیری، افزایش و یا به ندرت، كاهش پیدا می كند. تغییرات خواب انسان در بیماریهای جسمی نیز بسیار چشمگیر است، بخصوص اگر تاثیر ناراحتی های روان انسان بر جسم او را در نظر داشته باشیم و به یاد آوریم كه بیش از 60 درصد مراجعه كنندگان به بیمارستانهای عمومی، در واقع از یك مشكل روانی رنج می برند.
به این ترتیب ایجاد بهداشت خواب، در واقع یك ركن مهم بهداشت روانی و جسمی به حساب می آید و هر عاملی كه در تنظیم بهداشت خواب مؤثر باشد، پیشگیری كننده و حتی درمانگر بسیاری از بیماریهای جسمی و روانی است.
امروزه نخستین اصلی كه در ایجاد بهداشت خواب، توسط جدیدترین منابع علمی دنیا توصیه می شود «بیدار شدن هر صبح یك موقع مشخص از خواب است» 
یك نگاه كلی به جدول اوقات شرعی، نشان می دهد، كه وقت نماز صبح، در تمام طول سال، با در نظر گرفتن، تغییرات ناشی از حركات وضعی و انتقالی زمین، زمان ثابتی است و اقامه كننده نماز صبح، با برخاستن پس از اذان، در واقع اساسی ترین گام را در جهت رعایت بهداشت خواب و در نتیجه آن، سلامت بدنی و تعادل روانی برداشته است.

نكته دوم
تاثیر نماز بر بیماری افسردگی
حدیثی از حضرت علی (ع): «خداوند هرگاه خیری بر بنده اش بخواهد به او كم خوابی و كم خوری و كم حرفی را تلقین می كند.»
در شماره گذشته از تاثیر نماز بر بهداشت خواب به نكته ای اشاره كردیم. حال در ادامه همان موضوع باید گفت كه دانش پزشكی ظرف چند دهۀ اخیر موفق به اكتشاف مهمی پیرامون خواب شده است و آن كشف بخشی مهم در طول خواب انسان به نام خوابREM بوده است.  پس از آنكه حدود 45 دقیقه از به خواب رفتن انسان گذشت، مرحله REM آغاز می شود و به مدت كوتاهی حدود 10 تا 15 دقیقه ادامه می یابد.
در طول مرحله REM از خواب، به طرز اسرارآمیزی تمام عضلات اسكلتی بدن از كار می افتد و شخص كاملاً بی حركت می شود و نوار مغزی شخص به جای حالت خواب، حالت بیداری كامل را نشان می دهد. بطوریكه در این حالت مغز از فعالیت بالایی برخودار است.
 در طی REM درجه حرارت بدن و ضربان قلب به طور غیرمنتظره بالا می رود و حركات سریعی در چشمان فرد دیده می شود كه وجه تسمیه این مرحله نیز می باشد (مرحله حركات سریع چشم  RAPID EYE MOVMENT) و چنانچه شخص را در این حالت بیدار كنیم به احتمال بسیار قوی ابراز می كند كه در حال خواب دیدن بوده است.
مرحله REM پس از 10 تا 15 دقیقه متوقف می شود و پس از آن در طول خواب و به طور دوره ای و بطور منظم تكرار می شود. با این وجود كل دوران REM در طول یك خواب 8 ساعتی در اشخاص طبیعی 90 دقیقه خواهد بود و قسمت اعظم آن در ساعات نزدیك صبح بوقوع می پیوندد.
امروزه دانش پزشكی به اثبات رسانده است كه در بیماری افسردگی یكی از تظاهرات مهم، افزایش یافتن طول خواب REM نسبت به میزان طبیعی است بطوریكه شخص افسرده به میزانی بیش از سایر اشخاص خواب می بیند. یعنی زمان بیشتری را در مرحله REM بسر می برد.
از این جهت یك مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است كه كاهش دهنده مرحله REM خواب باشند. (از جمله داروهای ضد افسردگی 3 حلقه ای)
علاوه بر این یك روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آنها برای كاهش میزان REM می باشد. زمان نماز صبح كه در سوره مباركه «اسراء» با عنوان «اِنّ قرانِ الفَجر كانَ مَشهُوداً» از آن نام برده شده است و مورد تأكید فراوان می باشد. بگونه ای قرار گرفته است كه سبب كاهش دادن قابل ملاحظه میزان خواب REM در اشخاص می شود. چرا كه خواندید قسمت اعظم خواب REM در حوالی صبح بوقوع می پیوندد و چنانچه شخص خود را ملزم به بیداری صبحگاهی كند در حقیقت جلوی ورود خود به مرحله قابل توجهی از خواب REM را گرفته است.
از این جهت بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می تواند به عنوان واكسنی در پیشگیری از افسردگی و حتی دارویی در درمان افسردگی مطرح باشد. لازم به توضیح است كه خواب REM در حد تعادل برای سلامت و رفع خستگی لازم است اما زیادی آن منجر به مشكلات مختلف از جمله افسردگی می شود و نقش نماز بعنوان متعادل كننده میزان REM مطرح است.

نكته سوم
تاثیر نماز بر شادابی جسم و روان
حدیثی از پیامبر اكرم (ص): «مؤمن، شوخی كن و لبخند بر دهان باشد و منافق بدخلق و گره بر ابرو.»
امروزه ضرب المثل ایرانی «خنده برهر درد بی درمان دواست» مصداق كاملاً علمی پیدا كرده است. دانش پزشكی در قرن حاضر به وضوح می داند، اشخاصی كه اصطلاحاً یك لب و هزار خنده گفته می شوند، نسبت به آنان كه به اصطلاح با خودشان نیز قهرند! و نسبت به زندگی بدبین و عبوس هستند، بسیار كمتر دچار بیماری جسمی و روانی می شوند.
به این ترتیب هر عاملی كه شادابی را به انسان هدیه كند، در واقع به سلامتی جسم و روان او كمك كرده است. امّا نكتۀ بسیار مهمی كه دانش طب به بشر آموخته است، این مطلب است كه شادابی و افسردگی انسان پیش از آنكه تحت كنترل ارادۀ او باشد، زیر فرمان تغییرات مواد شیمیایی در سلسلۀ اعصاب مركزی انسان است و ما این مطلب را در ادامه مباحث «40 نكته پزشكی پیرامون نماز» از جمله مبحث «تعادل ناقلهای عصبی» روشن تر خواهیم كرد.
اما در اینجا ذكر همین نكته كافی است كه مثلاً افزایش یك ماده شیمیایی به نام «دوپامین» دربدن سبب می شود، انسان بدون آنكه خود بخواهد، دچار ناراحتی و كاهش این ماده نیز سبب شاد شدن غیر ارادی انسان خواهد شد. 
بعنوان مثال، عصبانیت و ناراحتی غیرارادی و بدون علت صبحگاهی كه حالت شدید آن بعنوان ملانكولی یا همان مالیخولیا (افسردگی درونزاد صبحگاهی) شناخته می شود، در اثر تغییرات و كم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی بوقوع می پیوندد.
اما از جمله این مواد شیمیایی داخل بدن كه به طور غیرارادی سبب شادی انسان می شود و به او شعف و نشئۀ بی نظیر می بخشد، ماده ای به نام «كورتیزول» می باشد كه میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهی بشدت افزایش می یابد   و در صورت بیداری انسان در این ساعات، لذت و شعف سرمست كننده ای نصیب او می شود كه بی شك بر زندگی او در تمام طول روز تأثیر گذار است.
افزایش كورتیزول در ساعات صبح و ارتباط آن با سرخوشی صبحگاهی، كه امروز، از مسلمات پزشكی است، در واقع توجیه قابل توجهی بر همۀ مضامینی كه در فرهنگ و ادب و عرفان پیرامون «اسرار سحر» معرفی می شوند ارائه می دهد. از نمونه توجّه بسیار به سرخوشی و شادابی سحرگاهی و تأثیر آن در زندگی انسان در اشعار خواجه شیرین سخن شیراز حضرت حافظ بسیار می توان یافت
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ            از یمن دعای شب و ورد سحری بود
ضرب المثل ایرانی مشهور كه منسوب به بزرگمهر می باشد یعنی: «سحر خیزباش تا كامروا باشی» نیز اشارتی نغز به تأثیر بیداری صبحگاهی بر زندگی شادكامانه و سعادت آمیز دارد.
به این ترتیب واضح است، امر واجب نماز صبح با ارزانی داشتن بیداری صبحگاهی به انسان تقدیم كنندۀ شادابی جسم و روان به او می باشد و یك نتیجۀ مهمّ این شادابی، سلامت جسم و روان خواهد بود.
صبح خیزی و سلامت طلبی چون حافظ          هرچه كردم همه از دولت قرآن كردم

نكته چهارم
تاثیر نماز بر آرامش عضلات
گروهی از نویسندگان مسلمان، كوشیده اند، در حركات حین نماز اعم از قیام و قعود و ركوع و سجود جنبه هایی از نرمش عضلانی و ورزش بدنی را بجویند و آن را با نرمش های متداول دیگر كه منجر به استراحت و آمادگی عضلانی می شوند، مقایسه كنند. امّا دیدگاه ما به آرامش عضلانی ناشی از نماز، از دریچۀ دیگری است.
دانش پزشكی امروزه به اثبات رسانده است كه اگر شخصی در ساعت حدود 10 شب بخوابد و حدود ساعت 5 صبح از خواب بیدار شود (یعنی حدود 7 ساعت خواب) در ساعت حدود 1 بامداد، در بدن او برخی موادّ شیمیایی شبه مورفین كه به عنوان گروهیِ اندورفین ها و آنكفالین ها نامگذاری شده اند، ترشح می شوند كه این مواد اثر مستقیم بر روی قسمتهای مختلف بدن از جمله عضلات اسكلتی دارند و منجر به راحتی (RELAXATION) عضلانی، درطول روز آینده برای فرد می شوند.  امّا چنانچه شخص در ساعت حدود 12 شب بخوابد و صبح روز بعد ساعت 10 صبح از خواب برخیزد (یعنی حدود 10 ساعت خواب) اندروفین ها و آنكفالین ها برخلاف حالت گذشته افزایش ترشح كافی پیدا نمی كنند و در نتیجه این امر، سبب می شود با این كه این شخص حدود 3 ساعت بیشتر از شخص قبلی خوابیده است، از آرامش و استراحت عضلانی به اندازۀ كافی بهره مند نشود.
و درست به همین علت است كه هر چه خواب انسان بیشتر ادامه پیدا كند و مثلاً تا ساعت 10 صبح به دراز بكشد، احساس خستگی و كوفتگی عضلانی پس از آن بیشتر خواهد بود.
و امّا فریضۀ "نماز" با اثر درخشان و بی نظیری كه در ایجاد بهداشت خواب دارد (و به جنبه هایی از آن در شماره های گذشته اشاره نمودیم) در این مورد نیز نقش بسیار مؤثری ایفا می كند. چرا كه "نماز صبح" ضمن ایجاد الزام و وجوب براس سحرخیزی، انسان را خود بخود به سوی یك آرامش عضلانی ناشی از موادّ شیمیایی درونزا، سوق می دهد.
بزرگان عرصۀ علم و اندیشه مانند استاد شهید مرتضی مطهری (ره) نیز برنامۀ زندگی خود را مبنای خوابیدن در ساعت حدود 10 شب و برخاستن از خواب، حدود نیم ساعت قبل از اذان صبح تنظیم كرده بودند  تا از مواهب خدا دادی و بی حد و حصر نماز، حداكثر فیض و بهره را ببرند.
خوشا به سعادتشان.

نكته پنجم
تأثیر نماز بر بیماری فشار خون
افزایش فشار خون یكی از شایعترین دلایل مراجعه به پزشك در سرتاسر دنیاست. بعنوان مثال یكی از جدیدترین آمارها، در ایالات متحده آمریكا، شایعترین بیماریی كه افراد را ناگزیر به استفاده از دارو، می كند افزایش فشار خون ذكر كرده است  ، به علت عوارض خطرناك و متعددی كه این بیماری در بسیاری از اعضای بدن از جمله قلب و مغز و كلیه و چشم و... دارد، سعی  و اهتمام فراوانی در دانش پزشكی برای پیشگیری و كنترل این بیماری در پیش گرفته شده است.
در تمامی منابع معتبر علمی، برای پیشگیری از ابتلا به افزایش فشار خون و همچنین كنترل تعداد زیادی از بیماران كه افزایش فشار خونی در حدّ خفیف یا متوسط دارند، رعایت برخی اصول و استفاده از درمانهای غیر دارویی توصیه می شود. درمانهای غیر دارویی ضمن آن كه هزینه چندانی را بربیمار تحمیل نمی كنند در پایین آوردن فشار خون و ممانعت از بروز و پیشرفت آن مؤثرند. 
از جمله چهار درمان اولیه و بسیار مهم غیردارویی كه در منابع جدید علمی برای كنترل فشار خون مورد توجه قرار می گیرند، عبارتند از: 1- كاهش دادن اضطراب و استرس ها 2- كاهش یا عدم مصرف الكل 3- كم كردن وزن 4- انجام ورزش های سبك بطور منظم در شبانه روز.
اما با توجه به نقش بسیار مهمی كه نمازهای واجب یومیه، در ایمن كردن انسان و در مقابل استرس ها و مشكلات گوناگون زندگی ایفا می كنند (از جمله تأثیر نماز بر اضطراب كه در شماره ها بعدی مورد توجه قرار خواهند گرفت) و نیز با توجه به الزامی كه نماز به شخص نمازگزار مبنی بر عدم مصرف مشروبات الكلی می دهد، می توان این امر را قدم مؤثری در پیشگیری و كنترل فشار خون تلقی كرد.
از طرفی نماز با حركات موزون و قیام و قعود و ركوع و سجود منظمی توأم است كه قابل مقایسه كامل با یك نرمش سبك روزانه مشابه آنچه كه در درمانهای غیر دارویی فشارخون توصیه می شود، می باشد. همچنین اگر به یاد آوریم كه مسلمان نمازگزار رو به قبله مكتبی نماز می خواند كه خدای آن مكتب از پرخوری و شكمبارگی بیزار است و مثلاً عالمان فربه و چاق را دشمن می انگارد  متوجه خواهیم شد كه هر چهار درمان غیردارویی مذكور، برای كنترل و پیشگیری افزایش فشار خون، در ورای احكام نورانی نماز نهفته است. هرچند كه ما در ادامه مباحث 40 نكته پزشكی پیرامون نماز، اشارات دیگری در این مورد خواهیم داشت و فی المثل پیرامون تأثیر نماز بر احساس امنّیت روانی سخن خواهیم گفت.

نكته ششم
تأثیر نماز بر عفونت كلیه و مجاری ادراری
سلامت دستگاه ادراری انسان، بخصوص "كلیه ها تأثیر بی نهایت مهمّی در ادامه حیات انسان دارد و بیماری كلیوی از دردناكترین و پرمخاطره ترین، گرفتاریهای جسمی است.
در این میان عفونت دستگاه ادراری كه یكی از شایعترین علل مراجعه بیماران به مطب پزشكان می باشد علاوه بر آن كه خود بخود و به تنهایی بیماری آزار دهنده ای است گاهی سبب بروز بیماریهای دیگر نیز در بدن انسان می شود.
بعنوان مثال برخی عفونتهای دستگاه ادراری می تواند گاهی باعث نارسا شدن و از كارافتادگی كلیه شوند یا عفونت كلیوی در خون و در نتیجه در تمام بدن پخش شود یا برخی عفونتها ممكن است به ایجاد سنگ كلّیه در بیماران منتهی شوند  كه همه اینها نشانه اهمیّت موضوع است.
ادرار پس از آن كه توسّط دو كلّیه انسان تولید شد، توسّط دو لوله موسوم به "حالب" كه كلیه ها را به مثانه وصل می كنند. به مثانه تخلیه می شود تا بدان وسیله از بدن دفع گردد. حال چنانچه مثانه به موقع از ادرار خالی نشود، ادرار از مثانه به حالبها و حتی كلیه باز می گردد و همین "برگشت ادرار از مثانه به حالبها، سبب ایجاد استعداد در فرد برای ابتلا به عفونت كلیه می شود"  و به این ترتیب كسانی كه در شبانه روز، بنا به هر علّتی بندرت ادرار می كنند به طور جّدی در معرض خطر هستند.
اما در رسایل فقهی توضیح المسایل، یكی از مبطلات وضو و نماز، خروج بول و غائط وریح، از بدن انسان درج شده است و این موضوع سبب می شود كه شخص نمازگزار و احیاناً دائم الوضو، برای پرهیز از ابطال عبادتش بطور معمول و برحسب عادت، قبل از وضو، به تخلیه ادرار بپردازد. (تعبیۀ بیت الخلاء در مجاورت وضو خانۀ مساجد در واقع به منظور پاسخ به این عادت پسندیده و سلامتی بخش صورت می گیرد).
به این ترتیب حداقل سه بار، دفع ادرار از بدن، در زمانهایی به فواصل مناسب نسبت به یكدیگر، و در حّدی كه برای یك انسان طبیعی لازم است، فرد را در مقابل ابتلاء به عفونتهای كلیه و دستگاه ادراری مصون می سازد و می تواند بعنوان نكته ای مهّم پیرامون نماز مورد توجه قرار گیرد.

نكته هفتم
تأثیر نماز بر عفونتهای گوارشی
عوامل عفونی مختلف اعم از باكتریها، ویروس ها و انگل ها، می توانند باعث درگیری دستگاه گوارش انسان و مشكلات متعدد ناشی از آن شوند. این مشكلات می توانند از یك خارش سادۀ شبانه بر اثرابتلا به نوعی انگل، تا اسهالهای وحشتناك تظاهر كنند. امّا یكی از برجسته ترین مواردی كه در آن شعار معروف علم طب كه می گوید "پیشگیری همیشه مؤثرتر از درمان است" صدق می كند، همین مورد عفونتهای گوارشی است.
دانش پزشكی، امروزه عامل انتقال بسیاری از عوامل عفونی را صطلاحاً Fecal -Oral (مدفوعی - دهانی) شناسایی كرده است كه یك گروه عمده از این عوامل عفونی دارای این ویژگی هستند كه پس از اجابت مزاج بر روی دست باقی می مانند و بعداً در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن می شوند و ایجاد بیماری می نمایند.
 از این جهت امروزه در همۀ ممالك پیشرفته اوّلین اصل بهداشتی كه برای مقابله با عفونتهای گوارشی به همگان (به خصوص اطفال) آموزش داده می شود، شستشوی دستها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تأثیر نظافت دستها در پیشگیری از گروه زیادی از بیمارهای عفونی باور نكردنی است.
 امّا فرمان وضو كه در آیۀ شریفۀ 9 از سورۀ مباركه مائده در قرآن مجید، صادر شده است، به سادگی و صراحت امر به شستشوی دستان (تا آرنج) می كند و 14 قرن پیش با بیان دستوری پیرامون نماز، پیام آور نكته ای می شود كه علم بشری در آستانۀ قرن بیست و یكم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.
مقارنت اوقات نماز با سه وعدۀ معمول غذایی (صبحانه و نهار و شام) یا حتی وعده های غذا هنگام روزه داری (سحر و افطار) سبب می شود كه شخص نمازگزار، موقع انجام وضو (كه معمولاً متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خودبخود به شستشوی دستها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزای عفونی را از دستهای خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونی ناشی از دست آلوده موفق به ایجاد بیماری در بدن او نشود.

نكتۀ هشتم
تأثیر نماز بر ایمنی حواس
پیامبر اكرم (ص): وضو كلید نماز و نماز كلید بهشت است.
دانش بشری از سالها پیش حواس انسان را در پنج عنوان (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه) طبقه بندی می كند و همین حواس پنجگانه هستند كه رابطۀ گستردۀ انسان و دنیای اطراف او را شكل می دهند.
درشماره های گذشته به چند مزیت پزشكی پیرامون نظافت دست ناشی از وضو، توجه یافتیم و اینك به نظافت صورت رسیده ایم كه آن نیز در آیۀ شریفۀ 9 از سورۀ مباركۀ مائده، بعنوان یك فرمان لایتغیر الهی بر عموم مسلمانان واجب شده است.
دراهمیت نظافت صورت شاید همین یك نكته كافی باشد كه چهار حس از مجموع حواس پنجگانه بشری در وابستگی كامل با صورت بسر می برند. تماس آب كه منشأ پاكیزگی و حیات است به صورت علاوه بر محاسن متعددی كه از جهت برقراری تعادل ناقل های عصبی در بدن انسان دارد (و ما در بحث مربوطه، به آن خواهیم پرداخت) از دیدگاه مقابله با آلودگیهایی كه ممكن است، در چشم، بینی، دهان و پوست صورت و... ایجاد بیماری كنند مهم است. بخصوص كه در مستحبات وضو شستشوی صورت، حین باز بودن چشم، استنشاق و چشیدن كمی آب، حین وضو، و همچنین استفاده از شانه و مسواك ذكر شده است.
با این كه دست قدرتمند صنع الهی، چنان ساختمان گوش و بینی و چشم و... را آفریده است كه خودبخود مقاومت بی نظیری در مقابل آلودگی می كنند و روزانه بارها و بارها بدون آنكه انسان وقوفی پیدا كند، آلودگیها را از خود دور می سازند (مثلاً در گوش جریان موم، در بینی موهای ریز متعدد، در چشم پلك زدن و اشك و...) امّا چنانچه آب نیز در شستشوی صورت بكار برده شود، ماحصل فعالیت پاك كنندگی اعضای صورت به نتیجه خواهد رسید. علاوه بر این كه حداقل 3 بار شستشوی صورت هر گونه آلودگی محیطی را نیز از آن خواهد زدود  توجه به این نكته مهّم است كه دو راه عمدۀ ابتلا به عفونتها (دهانی و استنشاقی) هر دو مربوط به محدودۀ صورت هستند.
در هر صورت دستور قرآن مبنی بر شستن دستها و صورت قبل از نماز با توجه به این كه این اعضاء معمولا پوشانده نمی شوند (حتی در مورد حجاب خانمها مورد استثناء واقع شده اند = وجه و كفین) و در نتیجه با وجود اهمیت آنها از نظر تمركز حس های پنجگانه، در معرض آلودگی دائمی هستند، می تواند حاوی حكمتهای بی شمار باشد، كه در سطور گذشته با اختصار، به مشتی نمونۀ خروار اشاره شد.

نكته نهم
تأثیر نماز بر عفونت ها تنفسی
به علت پراكنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان، و با توجه به این كه استنشاق میكروب از طریق بینی روش عمدۀ انتقال این عفونتهاست، بیماریهای عفونی تنفس، بوفور بوقوع می پیوندد. این مشكلات بویژه در فصل سرما كه تجمع افراد در محیطهای بسته افزایش می یابد و ویروس ها و باكتری ها امكان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا می كنند بیشتر می شود و به همین علت است كه در فصل سرما شایعترین علت مراجعۀ اطفال و بزرگسالان به مطب و كلینك های عمومی، بیماری Commoncold (سرماخوردگی) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همانطور كه اشاره شد، عمدۀ این درگیری ها، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است.
امّا از جمله مواردی كه در حین وضو، مورد توصیه مؤكد قرار گرفته است، سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاك است و حتی شستن قسمتی از درون بینی حین وضو، توسط برخی از علمای شیعه واجب اعلام شد است (رجوع شود به مسأله 241 از رسالۀ توضیح المسایل حضرت آیت ... العظمی اراكی (ره).
با توج به آن كه اولین سد دفاعی بدن در مقابل عفونتهای تنفسی موهای ریزی هستند كه در مخاط بینی تعبیه شده اند، عوامل عفونی متعددی از جمله بسیاری از ویروس ها و باكتری ها و حتی عامل بیماری سل در این موها متوقف می شوند و جلوی حركت آنها به قسمتهای دیگر دستگاه تنفس گرفته می شود.
بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد را اجرا نمایند، همه روزه چند نوبت میكروبهای مجرای تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاكیزه می نمایند و بدین ترتیب از بروز بیماریهای متعدد تنفسی در امان خواهند بود.

نكتۀ دهم
تأثیر نماز بر بیماریهای دهان و دندان
حدیث از پیامبر اكرم (ص): دو ركعت نماز با مسواك بهتر از هفتاد ركعت بدون آنست.
طی شماره های گذشته از نه نكته پزشكی پیرامون نماز سخن گفته ایم و به امید یاری پروردگار در شماره های آینده سبك و سیاق سابق را ادامه خواهیم داد.
اما نكته ای كه در دهمین شمارل قابل توضیح است، توجه دادن به این حقیقت متعالی است كه روح حقیقی نماز و فلسفۀ شكوهمند آن چیزی جز عبودیت محض در مقابل آفرینشگر یگانۀ هستی و ابراز خشوع بندۀ ناتوان در پیشگاه قادر متعال نیست و هرآنچه كه اندیشمندان و قلم به دستان، پیرامون فواید گوناگون نماز در عرصه های مختلف بگویند و بنویسند، تنها به منزلۀ حاشیه ای بر این متن گهربار خواهد بود. و اما نكتۀ امروز
دهان انسان را برخی قلب دوم بدن نامیده اند و توجه به این نكته كه چنانچه میحط دهان فردی تمیز باشد، آن فرد از ابتلا به بسیاری از بیماریها در امان است، این نامگذاری را بسیار مناسب جلوه می دهد.
بعنوان مثال عفونتهای دهان و دندان بویژه در كودكان، نقش مهمی در ایجاد بیماریهای روماتیسمی دارد. و نقش دندانها در حفظ زیبایی و قدرت جویدن و صحبت كردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندانهای سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان (بخصوص) اثرات روانی زیادی باقی می گذارد. چرا كه در كتابهای علمی دندانپزشكی می خوانیم: نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندانها است.
رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن، از جمله پوسیدگی دندانها و بیماریهای پریودنتال (بیماریهای لثه و بافتهای پشتیبان) و... به بهترین شكل بوسیلۀ مسواك زدن، انجام می پذیرد.
اما دین مبین اسلام، از قرنها پیش با توصیه های مؤكد، مسلمانان را به طرف این نكتۀ درخشان بهداشتی هدایت نموده است تا جایی كه پیامبر اكرم (ص) می فرمودند: "اگر بر امتم سخت نمی شد مسواك زدن را واجب می كردم" و حتی در حدیثی دیگر نحوۀ مسواك زدن را از بالا به پایین و از پایین به بالا ذكر نموده اند كه مطابق با جدیدترین توصیه های علمی دوبارۀ روش مسواك زدن است.
علاوه بر آن در كتب گوناگون فقهی و عبادی اسلام، دستورات مؤكد مبنی بر مسواك زدن هنگام ساختن وضو و نماز آمده است و با توجه به این كه نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می گیرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواك زدن بكند، از حداكثر پاكیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماریهای دهان و دندان برخوردار می شود.

نكته یازدهم
تأثیر نماز بر بیماریهای پوست
در شماره های گذشته پس از بحث كوتاه پیرامون برخی فواید پزشكی اوقات نماز به مقدمات نماز و طهارت نمازگزار توجه كردیم و برخی فایده های طبی مترتب بر آن را به اختصار اشاره نمودیم. از جمله پیرامون اهمیت نظافت دست و صورت كه بر اثر نماز به انسان هدیه می گردد سخن گفتیم. اما در ادامه وضو، فرمان الهی بر مسح سر و پا قرار گرفته است.
هرچند می توان در بعد نمادین و از دیدگاه زیبایی شناسی، مسح سر و پا در پایان وضو را سمبلی از پاكیزگی جسم، از سر تا پا و از فرق تا قدم به حساب آورد و بعنوان عاملی در یاد آوری پیوستۀ مسلمانان مبنی بر نظافت تمام بدن تلقی كرد، اما دربارۀ بیماریها نیز می توان به نكاتی چند توجه نمود.
پاها و سر انسان بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند كه در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدی كه حتی خود افراد نیز معمولاً توجه كمی به آنها دارند. 
اما امروزه دانش بشر، گروهی از بیماریها را می شناسد كه شروع تظاهرات این بیماریها از پوست سر و پاها است. بعنوان مثال برخی بیماریهای قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می گردد كه اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می تواند توجه انسان رابه آلودگی یا ضایعۀ عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد.
در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اكسیژن قرار گرفتن این اعضاء كه علاوه بر شادابی پوست، به نوبۀ خود مانع رشد ارگانیزم های بی هوازی در منافذ پوست خواهد شد.
البته لازم به توجه است كه بسیاری از بیماریهای پوست (بویژه عفونتها) بوسیلۀ غسل های متعدد اعم از واجب و مستحب كه شخص نمازگزار در طول زندگی خود به جای می آورد، قابل پیشگیری هستند كه برای پرهیز از اطاعۀ كلام تنها به همین اشاره بسنده می كنیم.