تبیان، دستیار زندگی

از آنجا که تعلیم و تربیت یکی از مهم ترین و اساسی ترین مباحث انسانی است و گستره ای به وسعت تمامی دانش های بشری دارد، از ارزش والایی برخوردار می باشد و با توجه به اینکه محوری ترین نقش در آموزش و پرورش به عهده مادران می باشد تنها نظر به خطیر بودن مسئولیت مادری و حساسیت این وظیفه، حسن نیت مادر و یا به تعبیر عده ای، غریزی بودن مادری، کیفیت مراقبت ها را تضمین نمی کند.

مادران باید بدانند که مادری هنر است و فن بسیار پیچیده، و جز آشنایی با رموز این هنر بزرگ و برخورداری از صلاحیت هایی که باید مادر داشته باشد، عنصر دیگری نمی تواند در ایفای رسالت مادری توفیق دهد.

به بیان دیگر امکان تربیت فرزندان، در ضمن برخورداری مادر از صلاحیت های لازم، در گرو اصول شناخته شده ای است که آشنایی و رعایت آنها موفقیت مادر را تضمین می کند و تحقق اهداف را ممکن ساخته، سرعت می بخشد.

در این نوشتار به یکی از مهم ترین مباحث تربیت که بحث صلاحیت های مادری و اصول آن است می پردازیم و بایدها و نبایدهایی را مطرح می کنیم که باید در تربیت فرزندان مورد توجه باشد تا اهداف تربیت که شکوفا ساختن استعدادهای همه جانبه فرزندان است، تحقق یابد. چرا که وجود ناهنجاری های فراوان تربیتی در نسل جوان و ناکامی های بسیاری که در تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی فرزندان مان می بینیم، به علت عدم آشنایی مادران با اصول تربیت و به کارگیری آن می باشد، به ویژه در زمان فعلی که تمامی محدودیت ها و حصارها شکسته شده و عوامل تأثیرگذار در تربیت کودکان، گستره ای به وسعت جهان پیدا نموده است و به جهت وجود امکانات متعددی چون رایانه، اینترنت و ماهواره ... امر تربیت بسیار سخت و پیچیده و یک امر کاملاً فنی و حساس شده است. در این شرایط تنها وجود غریزه مادری، تربیت نسل را ضمانت نمی کند. در عصری که دشمن قسم خورده به صورت پنهان و آشکار کمر همت، برای دگرگونی و تغییر فرهنگ نسل جوان بسته است، می طلبد که مادران مجهز به سلاح تربیتی برای مقابله با نقشه های شوم دشمنان فرهنگ اسلامی شوند.

مادران باید بدانند در عصر حاضر هیچ سلاحی همچون آگاهی از اهمیت و نقش کلیدی مادر در تربیت و آشنایی دقیق با مسائل تربیتی، برنده تر و مؤثرتر نخواهد بود.

از این رو یکی از رسالت های مهم رسانه ها و عوامل فرهنگ ساز مثل صدا و سیما و مطبوعات و نشریات ارتقای سطح آگاهی و بینش و درایت مادران نسبت به امر خطیر تربیت می باشد. چرا که اولین و مهم ترین عامل فرهنگ ساز در جامعه، مادران می باشند. شاید بدین جهت است که تمامی توجه دشمن در همسان سازی فرهنگی و جهانی شدن متوجه زنان و مادران می باشد، زیرا آنان به خوبی دریافته اند اگر بتوانند فرهنگ مادران را تغییر دهند، به جهت نقش محوری آنان در فرهنگ سازی، موفق به تغییر فرهنگ تمامی جامعه شده اند.

به هر حال به تعبیر مقام معظم رهبری باید برای مقابله با نقشه های دشمن از همان راهی که وارد شده اند، وارد شد و مقابله نمود. آنها از راه تغییر فرهنگ زنان و مادران وارد شدند و متولیان فرهنگی جامعه باید با ارتقای سطح علمی، تربیتی و اجتماعی مادران، با دشمنان مقابله نمایند.

در این مبحث سعی بر این است که مادران عزیز را به بخشی از صلاحیت ها و شایستگی هایی که باید از آن برخوردار باشند، همچنین اصول و قواعد تربیت آشنا نماییم.

اصل امیدواری

یکی دیگر از صلاحیت های عاطفی مادر برخورداری وی از روحیه امیدواری است به ویژه اگر فرزندان در سنین نوجوانی و جوانی باشند. چرا که این قشر از هر آنچه که رنگ ناامیدی توقف، سکون، ایستادگی و خمودگی و افسردگی و کسالت و یأس داشته باشد گریزان هستند و غالبا رویکردی جدی به افراد امیدوار و افعال امیدوار کننده دارند. از این رو تعلیم و تربیتی برای جوانان مؤثر و امروزه بررسی چگونگی رشد و میزان تأثیر عواطف در سازگاری فردی و اجتماعی نیز تأثیرگذاری آنها در مبادلات اجتماعی از مباحث مهم روان شناسی است.

یکی از عوامل تأثیرگذار در رشد عاطفی انسان ها، فضای خانواده است.

از این رو مادر باید بتواند فضایی پر از عواطف در خانواده ایجاد نماید.

سازنده است که به نحوی تدارک و سازماندهی شود که محیطی زنده، شاداب، پرتحرک، هیجان انگیز و نشاط آور را برای جوانان به وجود آورد و به آنان روحیه امید و امیدواری بخشد. به همین جهت مادر باید دارای امید نسبت به زندگی و آینده باشد. و ضمن اینکه خود امیدوار است بتواند امیدواری و نشاط را به جمع خانواده خود انتقال دهد. مادر مأیوس و ناامید علاوه بر اینکه مورد پذیرش قرار نمی گیرد و تحمل او از حوصله نوجوانان خارج است موجب می شود که این قشر را که فوق العاده در این زمینه آسیب پذیر هستند به ناامیدی و یأس بکشاند و یأس و ناامیدی یکی از سموم مهلک و خطرناک برای هر گونه رشد و تعالی است و دقیقا یکی از حربه های شیطان در گمراهی افراد کشاندن آنها به سوی یأس و ناامیدی است.

همانطور که مولای متقین حضرت علی(ع) می فرماید:

«اعظم البلاء انقطاع الرجاء؛ بزرگ ترین بلا ناامیدی است.»

و یا در بیان نورانی دیگری می فرمایند:

«قَتَلَ القنوطُ صاحبَه؛ ناامیدی صاحب خود را کشت.» و یا می فرماید: «کل قانط آیس؛ هر ناامیدی ناکام است.»

به هرحال باید مادر از هر فعل و قولی که بوی یأس و ناامیدی می دهد احتراز نماید و سعی نماید که با نگاه امیدوار به زندگی و آینده راه پویایی و فعالی و نشاط را به سوی متربیان خود هموار نماید.

تجربه نشان داده است که نوجوانان، والدینی را می پذیرند و علاقمندند با آنان رابطه برقرار نمایند، که امیدواری را برایشان به ارمغان می آورند نه یأس و ناامیدی را.

البته ذکر این نکته ضروری است که باید مادر توجه داشته باشد همان طور که روحیه امیدواری مؤثر و ضروری است ایجاد امیدهای نابجا هم خطرناک است. لذا نباید به ضرورت امیدوار بودن او را به سوی دادن امیدهایی که امکان تحقق آن نیست بکشاند چرا که این شیوه ها موجب سلب اعتماد از مادر می شود و عوارض روانی نیز دارد و آرامش تربیت پذیر را به هم می زند.

اعتقاد به تفاوت های فردی

یکی دیگر از اعتقادهای ضروری مادر، اعتقاد به تفاوت های فردی است. به بیان دیگر، مادر باید بداند که اگر چهار فرزند در اختیار دارد، چهار علاقه و چهار شخصیت مختلف در اختیار او می باشد که نمی شود برای همه آنها یک نسخه پیچید.

مادر باید به این اصل مهم روان شناختی معتقد باشد که ساختار شخصیتی و فرهنگی افراد با هم تفاوت های اساسی دارد و از عجایب خلقت این است که انسان ها را گوناگون آفریده است. کما اینکه خداوند تبارک و تعالی به این تفاوت اشاره می فرماید: «و قد خلقکم اطوارا؛ ما شما را گوناگون آفریدیم.»

پس با توجه اینکه تفاوت در نظام آفرینش امری مسلم و پذیرفته شده است مادر نباید از تمام فرزندان خود به یک اندازه توقع داشته باشد. چرا که اگر مادر معتقد به تفاوت های فردی نباشد، تربیت شوندگانی را که هر کدام می توانند با توجه به توانمندی و استعدادهای خویش، به خود شکوفایی برسند و در عرصه های مختلف از درخشش برخوردار باشند برای همیشه از عرصه دانش و هنر خارج نماید و تبدیل به انسان هایی ناتوان، ضعیف و خود باخته کند. یکی از عمده ترین نقاط ضعف در برخورد مادران عدم توجه به برنامه غذایی سهم بسزایی در رشد عقلانی انسان دارد. مادر به عنوان مدیر داخل منزل باید در برنامه ریزی غذایی اعضای خانواده به این مهم توجه داشته باشد. تفاوت های فردی فرزندان است.

نگرش مثبت به ترغیب و تشویق

یکی از اصول مهم عاطفی که در صلاحیت های عاطفی مربیگری مورد توجه می باشد، نگرش مثبت مادر به ترغیب و تشویق است. چرا که یکی از ابزارهای اساسی و مهمی که مادر می تواند برای ایجاد تغییر در وضعیت موجود و دست یابی به وضعیت مطلوب از آن بهره جوید ابزار ترغیب و تشویق است. انسان ها فطرتا در هر مقامی و هر وضعیت سنی که باشند نیاز به ترغیب و تشویق دارند. از دیدگاه روان شناسان یکی از عوامل مهم انگیزش استفاده از این ابزار کار آمد می باشد. مادر در صورت برخورداری از بینش کافی نسبت به چگونگی استفاده از این ابزار و ساز و کارهای تشویق می تواند به عنوان یک اهرم مؤثر در تربیت از آن بهره جوید. شایان ذکر است کار آمدی این ابزار در تربیت، منوط به وجود نگرش مثبت مادر به ترغیب و تشویق است.

مادر باید معتقد باشد که تشویق به عنوان یک محرک بیرونی، موجب ایجاد انگیزه در افراد شده و آنان را در فرایند انگیزش تا مرحله رضایت مندی و هدف همراهی می کند. پاداش مانند محرکی است که در فرایند انگیزش وارد و جاری می شود تا فرد پاسخ نیازهای خود را بهتر و سریع تر دریافت کند. به عنوان مثال میل به یادگیری با پاداش افزونی می یابد. پاداش از جمله محرک های بسیار مهم است که فرد و گروه را برای رسیدن به هدف برمی انگیزاند و شخص را تشویق می کند تا به هدفی که در پیش گرفته است پایبند بوده و برای رسیدن به آن تلاش نماید.

اعتقاد به الگو بودن

مادر اولین مربی کودک در زندگی می باشد. مربی به معنای تربیت کننده، پرورش دهنده، پرورنده و در اصطلاح «معلم الخیر»ی است که به خیر و خوبی دعوت می کند و در این دعوت هدفی جز قرب الهی ندارد.

بزرگ ترین نقش مربی، نقش الگویی است و فرق مربی با معلم این است که معلم از طریق صحبت کردن دیگران را دعوت به خیر می کند ولی مربی از طریق عمل، دعوت می کند. در واقع کلیه حرکات و سکنات مادر، الگویی است برای فرزندان. نقش الگویی مادر در تربیت دانش آموز، بر هیچ کس پوشیده نیست. آلبرت بِندورا (Albert Bendura) روان شناس، محقق و یکی از نظریه پردازان یادگیری معتقد است که بخش مهمی از آنچه شخص یاد می گیرد، از طریق تقلید و با الگوسازی به دست می آید.

تماس نزدیک مادر با دانش آموزان و نفوذی که بر آنان دارد نقش مهمی در سلامت فکری و روانی ایشان ایفا می کند. این تأثیر و نفوذ ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم صورت پذیرد و به شیوه های گوناگون، مثل تقلید، الگوسازی و گاهی اوقات همانندسازی بروز می کند.

تربیت شوندگان مادر همه در 6 تا 18 سال هستند که دائما به دنبال الگو و مدل کامل و دلپسند می گردند تا اعمال و رفتارش را تقلید کنند و خود را با وی همانندسازی نمایند.

به طور کلی ممانعت از نقش الگویی مادر غیرممکن است. بدین جهت مادر باید متوجه رفتار و کردار خود باشد و از عنصر الگودهی به عنوان ابزار تربیتی بهره جوید. باید توجه داشته باشد که ارزش های دینی و اخلاقی کمتر از طریق آموزش و بیشتر از طریق الگو (مادر) و توسط فرد الگو گیرنده (فرزند) کسب می شود.

باید مادر از محبوبیت و الگو بودن خود استفاده کرده و به شکار لحظه ها بپردازد و ارزش های دینی و اخلاقی را در فرزندان نهادینه سازد.

صلاحیت های عملکردی (مهارتی) مادر

صلاحیت های عملکردی به صلاحیت هایی مرتبط با مهارت ها و توانایی های عملی مادر در فرآیند تعلیم و تربیت اطلاق می شود. به بیان دیگر توانایی مادر برای انجام یک سری اعمال سنجیده، منطقی و پیوسته را صلاحیت های مهارتی مادر می گویند. به عنوان مثال «مهارت در ابراز محبت به موقع و به اندازه و متناسب با مراحل رشد» یکی از صلاحیت های عملکردی مادر است. صلاحیت های عملکردی مادر عبارتند از:

ـ شناخت مراحل رشد فرزندان

ـ شناخت نسبت به روش های تعلیم و تربیت

ـ توان به کارگیری شیوه ها و روش های مؤثر در تربیت فرزندان

ـ مهارت در ایجاد فضای عاطفی در منزل

ـ مهارت در ایجاد توان تفکر و اندیشه در فرزندان

ـ مهارت در برقراری ارتباط با فرزندان

توان به کارگیری شیوه ها و روش های مؤثر در تربیت فرزندان

برای رسیدن به اهداف تربیتی باید از روش های معتبر و کارآمد بهره جست. مادران ضمن اینکه باید این روش ها را به خوبی بشناسند، باید توان به کارگیری این شیوه ها را هم داشته باشند. مادران باید بتوانند تشخیص دهند که چه روش هایی کارآمد و مؤثر است و چه روش هایی ناکارآمد و غیرمؤثر. علاوه بر آن باید بدانند که در کجا، و در چه موقعیتی از بزرگ ترین عامل در آسیب رساندن به روابط مادران و فرزندان تحقیر، توهین، تهدید، تهمت و پرخاشگری است. از این رو مادران باید محیط خانواده را از این آفت ها پاک سازند.

چه روشی باید بهره جویند. یکی از هنرهای تربیتی مادر تشخیص موقعیت ها و انتخاب و استفاده روش مؤثر در آن موقعیت خاص می باشد.

از آنجا که شیوه های تربیتی معتبر و کارآمد فراوان اند، و ما مجال پرداختن به تک تک آن روش ها را نداریم، فقط در این بحث توجه مادران را به اهمیت مسئله و ضرورت توجه به روش های تربیت، جلب می نماییم. اگر مادران به جای توجه به روش های کارآمد و مؤثر تربیتی، رو به روش های منفی تربیت بیاورند، باید منتظر عوارض نامطلوب روانی و تربیتی باشند. در این قسمت فقط به ذکر چند نمونه از روش های منفی بسنده می کنیم، باشد که مادران به جای بهره گیری از روش های ناکارآمد، به روش های مؤثر و کارآمد رو آورند:

1 ـ ارتباط کلامی نامطلوب

2 ـ سخت گیری

3 ـ اکراه و تحمیل

4 ـ شتاب زدگی

5 ـ عتاب و ملامت

این روش های منفی هستند که به کارگیری آنها می تواند عوارض سویی داشته باشد. مادران باید به جای آنها از روش های مثبت و کارآمد بهره جویند. لازمه این مسئله مطالعه و پژوهش و مشورت با صاحب نظران و مشاوران علوم تربیتی است.

مهارت در ایجاد فضای عاطفی در منزل

یکی از عواملی که در شخصیت فرزندان مؤثر است رشد عواطف آنان می باشد. بسیاری از ناکامی ها در زندگی فردی و اجتماعی افراد به عدم توجه به عواطف و فراهم نبودن زمینه رشد عاطفی برای آنان برمی گردد. به همین دلیل یکی از رسالت های بسیار مهم مادر توجه به رشد عاطفی فرزندان می باشد. به بیان دیگر مادر باید از مهارت کافی برای ایجاد فضای عاطفی در منزل برخوردار باشد تا با بهره گیری از این مهارت بتواند نیاز اساسی زندگی فرزندان خود را تأمین نماید. چرا که سلامت روانی و عقلانی انسان وابسته به سلامت عاطفی اوست. زندگی انسان در تمام مراحل رشد، متأثر از عواطف است. می توان گفت رفتار کسی که عواطفش به صورت متعادل پرورش یافته، با رفتار فردی که فقر عاطفی دارد یکسان نیست و چگونگی رفتار هرکدام، متأثر از کیفیت رشد تربیت عواطف است. زندگی و رفتار کسی که وجودش لبریز از محبت، اطمینان، شادمانی و امیدواری است هرگز با رفتار فردی که همواره نفرت، خشم، اضطراب و ترس بر او چیره است یکسان نیست.

به جهت اهمیت این مسئله است که در نیم قرن اخیر، این مطلب مورد توجه روان شناسان و روانکاوان قرار گرفته است. امروزه بررسی چگونگی رشد و میزان تأثیر عواطف در سازگاری فردی و اجتماعی، نیز تأثیرگذاری آنها در مبادلات اجتماعی از مباحث مهم روان شناسی است. یکی از عوامل تأثیرگذار در رشد عاطفی انسان ها، فضای خانواده است.

از این رو مادر باید بتواند فضایی پر از عواطف در خانواده ایجاد نماید تا افراد خانواده مادر برای برقراری هر گونه رابطه مؤثر و گرم با فرزند، ابتدا باید از سالم ترین و شایسته ترین رابطه ها با همسر برخوردار باشد.

به ویژه فرزندان بتوانند در فضای سرشار از محبت و عطوفت نیازهای عاطفی را تأمین نمایند. در غیر این صورت در بیرون از منزل به دنبال تأمین این نیاز خواهند بود و قطعا در دام راهزن های منحرف خواهند افتاد. مادران باید به این نکته اساسی توجه داشته باشند که تأمین نیاز عاطفی فرزندان به اندازه و به موقع و متناسب با مراحل رشد، یک هنر بسیار مشکل و پیچیده است که بدون آگاهی نسبت به این مسئله نمی توانند به تأمین درست این نیاز بپردازند. از این رو به مادران توصیه می شود حتما در این راستا مطالعات وسیع و گسترده ای داشته باشند تا بتوانند با بینش و آگاهی به این مسئله بپردازند. به همان میزان که فقر عاطفی می تواند خطرناک باشد، عواطف بی حد و حصر و بی ضابطه هم می تواند منجر به سوء رفتار، ناسازگاری و مسائل بسیار دیگر گردد. برای تعادل بخشی به این مهم، آگاهی نسبت به جوانب مسئله از ضرورت های اجتناب ناپذیر است. امید است مادران عزیز به دنبال کسب اطلاعات لازم در این زمینه باشند.

مهارت در ایجاد توان تفکر و اندیشه در فرزندان

پرورش قدرت تفکر و تعقل فرزندان در نظام تربیتی اسلام، از مهم ترین وظایف اولیا و مربیان می باشد. چرا که کمال و زندگی سالم و بالنده فرزندان بسته به میزان رشد اندیشه و قدرت تعقل آنان می باشد.

از این رو یکی از مهارت های لازمی که مادر باید از آن برخوردار باشد مهارت در ایجاد تفکر و اندیشه و پرورش قدرت عقلانی فرزندان می باشد. بزرگی می گفت: بزرگ ترین خدمت مادرم به من این بود که توان فکر کردن را در من ایجاد کرد. هر وقت که در مورد مسئله ای نظر او را جویا می شدم، می گفت اول برو فکر کن بعد بیا با هم صحبت کنیم. همین روش باعث شد که از دوران کودکی عادت به فکر کردن در من ایجاد شود. الان که بزرگ شده ام تمامی موفقیت های خود در عرصه علم و عمل را مرهون همین عادت پسندیده می دانم.

پرورش قدرت تعقل و اندیشه یکی از رسالت های مادر است و به جهت اهمیت و پیچیدگی آن، مادر باید با روش ایجاد تفکر آشنا شود. در این بخش به اختصار جهت آگاهی مادران از روش های پرورش قدرت عقلانی به چند روش مهم اشاره می گردد:

1 ـ مشاهده خلقت و تفکر در آن

مادر با استفاده از روش مشاهده آفرینش و دعوت کردن فرزند به تفکر در آن می تواند زمینه رشد عقلانی و تفکر را در او ایجاد نماید. مادر می تواند در فرصت هایی که با فرزند خود در طبیعت و دشت و صحرا قدم می گذارد، و زیبایی ها و عظمت های آفرینش را مشاهده می کنند، هم خود و هم فرزندش را به تفکر در این عظمت وادارد و به تعمق در این باره بپردازند. قرآن و نهج البلاغه، از این روش برای وادار کردن انسان ها به تعقل استفاده نموده و ذکر نمونه هایی از آفرینش مثل مورچه، خفاش، طاووس، شتر و ... به جهت توجه و تفکر انسان است.

2 ـ ایجاد فضای روانی مناسب برای فرزندان

از آنجا که بین امور روانی و رشد عقل رابطه مستقیمی وجود دارد، هر چه فضای روانی در منزل مناسب تر و آرام بخش تر گردد و سرشار از اطمینان، امنیت و آرامش باشد، امکان رشد عقلانی بیشتر فراهم است. مادر با ایجاد فضای روانی مناسب در منزل می تواند زمینه پرورش رشد عقلانی کودک را فراهم نماید. چرا که در فضای پر از ناامنی، اضطراب، نگرانی و دلهره، اصلاً امکان رشد قدرت تعقل و اندیشه وجود ندارد.

3 ـ درک محضر حکیمان و خردمندان

توفیق درک محضر انسان های خردمند، موجب رشد خرد در آدمی می شود. چرا که رفتار عاقلانه، بر انسان اثر می گذارد.

به جهت گرایش انسان به الگوهای برتر، ملاقات با فرد اندیشمند و خردمند موجب الگوگیری از او می شود، و فرد را به سمت تفکر و تعقل سوق می دهد. از این رو یکی از راه های پرورش قدرت عقلانی، تعامل با انسان خردمند است. مادران می توانند با ایجاد این زمینه و ملاقات و رفتار و آمد با این گونه انسان ها زمینه توسعه و رشد عقلانی فرزند خود را فراهم نمایند.

4 ـ دعوت به تدبیر

یکی از روش های رشد عقلانی، دعوت به تدبیر است. بارها قرآن انسان را دعوت به تدبیر و تفکر نموده: «أفلا یتدبّرون، أفلا یعقلون و ...». مادر باید از ابتدای طفولیت، از فرزند بخواهد در آنچه که می بیند، می خواند و یا می شنود، به خوبی فکر نماید. تدبر در امور موجب رشد قدرت خِرَدگرایی فرد می شود.

مادر نباید به تمام سؤالات فرزند خود بلافاصله پاسخ دهد بلکه باید از او بخواهد ابتدا خودش در این زمینه بیندیشد، فکر بکند، و در صورت نیاز مطالعه نماید. مادر هم متقابلاً به تفکر و اندیشه و مطالعه می پردازد و بعد در باره این مسئله با هم به صحبت می پردازند.

مادران بدانند برای ایجاد عادت خوب و پسندیده تفکر، باید در حتی جزئی ترین مسائل، فرزند را وادار به فکر نمایند. این راهکار بسیار خوبی برای ایجاد عادت تفکر و اندیشه در فرزندان است.

5 ـ تقویت معنویت و دوری از نفسانیت

بین تقویت معنویت و دوری از هوی و هوس، با رشد عقل رابطه مستقیم وجود دارد.

یکی از هنرهای تربیتی مادر تشخیص موقعیت ها و انتخاب و استفاده روش مؤثر در آن موقعیت خاص می باشد.

همان طور که در آموزه های دینی روی این مسئله تأکید شده است.

مادران باید بدانند یکی از راه های رشد عقلانیت، مبارزه با نفس و مهار تمایلات نامشروع است. در قرآن کریم آمده است: «تقوای خدا پیشه کنید و خدا به شما آموزش علم و دانایی می دهد». امام علی(ع) می فرماید: «سالک راه خدا، خرد خود را زنده گرداند و نفس خویش را میراند» همه این فرمایش ها حکایت بر رابطه بین این دو دارد. چرا که با مرگ نفس، عقل زنده می شود و با احیای نفس، عقل می میرد. تقویت معنویت و عبودیت، مؤثرترین راه برای رشد عقلانی و خردمندی است.

6 ـ توجه به برنامه غذایی

برنامه غذایی سهم بسزایی در رشد عقلانی انسان دارد. به همین جهت مادر به عنوان مدیر داخل منزل باید در برنامه ریزی غذایی اعضای خانواده به این مهم توجه داشته باشد و سعی نماید غذاهایی را که باعث رشد سلول های عقلی اعضای خانواده می شود، در برنامه غذایی حتما قرار دهد و در صورت لزوم با متخصص تغذیه مشاوره نماید.

مهارت در برقراری ارتباط با فرزندان

به طور کلی برقراری ارتباط با دیگران، یک مهارت مهم است که هر انسانی باید با توجه به نیازی که در برقراری ارتباط با دیگران دارد، این مهارت را در خود ایجاد نماید. در این قسمت بیشتر در ایجاد این مهارت در مادران تأکید داریم. چرا که مادر با توجه به نقش حساسی که در تربیت فرزندان دارد، نیز با توجه به محوریت نقش مادر در خانواده، بیشترین سهم را در این زمینه عهده دار می باشد. از آنجا که هر گونه فعالیت تربیتی و سازنده مؤثر در فرزندان، منوط به برقراری ارتباط مؤثر با آنان می باشد، بدین جهت یکی از مهارت هایی که باید مادر از آن برخوردار باشد، برقراری ارتباط است. به خوانندگان عزیز توصیه می شود به کتاب هایی که در این زمینه نوشته شده است مراجعه نمایند تا بتوانند با کسب اطلاعات لازم، مهارت ارتباط را پیدا نمایند. در این قسمت، فهرست وار نکاتی را برای مادران، جهت برقراری گرم ترین و مؤثرترین رابطه با فرزندان یادآوری می کنیم. به آن امید که با بهره گیری از آن بتوانند کانونی سرشار از عشق و محبت و عطوفت و سازندگی و پویایی برای فرزندان ایجاد نمایند:

1 ـ مادر برای برقراری هر گونه رابطه مؤثر و گرم با فرزند، ابتدا باید از سالم ترین و شایسته ترین رابطه ها با همسر برخوردار باشد.

2 ـ مادر برای برقراری ارتباط با فرزند، باید سعی کند که خود از امنیت خاطر و آرامش روان و نشاط درونی برخوردار باشد.

3 ـ بزرگ ترین عامل در آسیب رساندن به روابط مادران و فرزندان، تحقیر، توهین، تهدید، تهمت و پرخاشگری است. از این رو مادران باید محیط خانواده را از این آفت ها پاک سازند.

4 ـ تشویق، تأیید و احترام مهم ترین عامل در استحکام روابط بین مادر و فرزند می باشد.

5 ـ وجود اعتماد به نفس در مادران و دور بودن از تردید و اضطراب و نگرانی، می تواند در ایجاد ارتباط بسیار مؤثر باشد، چرا که فرزندان از برقراری ارتباط با مادری که بدون اراده، ناراضی، نگران، غمگین و دارای شخصیت منفعل است گریزانند. برعکس علاقه مند به برقراری ارتباط با مادری مقتدر، مهربان، فعال، صبور و دوراندیش می باشند.

6 ـ نوع برقراری ارتباط کلامی مادر با فرزندان در تربیت بسیار مؤثر است. با ارتباط کلامی مطلوب و استفاده از کلمات و جملات قابل فهم، منظم و خوشایند، مادر می تواند رابطه خوبی بین خود و فرزند ایجاد نماید و فرزند را آماده سازد با مادر همانندسازی کند. مادر باید ارتباط کلامی مطلوب را بیاموزد و در رفتار به آن عادت نماید و آن را به صورت مهارت از خود بروز دهد تا فرزند بتواند او را الگو قرار دهد. به همین جهت امام علی(ع) در یک کلام نورانی اشاره می فرماید که با مردم زیبا سخن بگویید تا پاسخ زیبا بشنوید. در جای دیگر می فرماید: «ایاک و مستهجن الکلام فإنّه یوعز القلب؛ از کلمات نازیبا و زشت بپرهیز که باعث کینه و دشمنی دل ها می گردد.»

پدید آورنده : مریم معین الاسلام

مجله حوزه