تبیان، دستیار زندگی

از آنجا که تعلیم و تربیت یکی از مهم ترین و اساسی ترین مباحث انسانی است و گستره ای به وسعت تمامی دانش های بشری دارد، از ارزش والایی برخوردار می باشد و با توجه به اینکه محوری ترین نقش در آموزش و پرورش به عهده مادران می باشد تنها نظر به خطیر بودن مسئولیت مادری و حساسیت این وظیفه، حسن نیت مادر و یا به تعبیر عده ای، غریزی بودن مادری، کیفیت مراقبت ها را تضمین نمی کند.

مادران باید بدانند که مادری هنر است و فن بسیار پیچیده، و جز آشنایی با رموز این هنر بزرگ و برخورداری از صلاحیت هایی که باید مادر داشته باشد، عنصر دیگری نمی تواند در ایفای رسالت مادری توفیق دهد.

به بیان دیگر امکان تربیت فرزندان، در ضمن برخورداری مادر از صلاحیت های لازم، در گرو اصول شناخته شده ای است که آشنایی و رعایت آنها موفقیت مادر را تضمین می کند و تحقق اهداف را ممکن ساخته، سرعت می بخشد.

در این نوشتار به یکی از مهم ترین مباحث تربیت که بحث صلاحیت های مادری و اصول آن است می پردازیم و بایدها و نبایدهایی را مطرح می کنیم که باید در تربیت فرزندان مورد توجه باشد تا اهداف تربیت که شکوفا ساختن استعدادهای همه جانبه فرزندان است، تحقق یابد. چرا که وجود ناهنجاری های فراوان تربیتی در نسل جوان و ناکامی های بسیاری که در تربیت دینی، اخلاقی و اجتماعی فرزندان مان می بینیم، به علت عدم آشنایی مادران با اصول تربیت و به کارگیری آن می باشد، به ویژه در زمان فعلی که تمامی محدودیت ها و حصارها شکسته شده و عوامل تأثیرگذار در تربیت کودکان، گستره ای به وسعت جهان پیدا نموده است و به جهت وجود امکانات متعددی چون رایانه، اینترنت و ماهواره ... امر تربیت بسیار سخت و پیچیده و یک امر کاملاً فنی و حساس شده است. در این شرایط تنها وجود غریزه مادری، تربیت نسل را ضمانت نمی کند. در عصری که دشمن قسم خورده به صورت پنهان و آشکار کمر همت، برای دگرگونی و تغییر فرهنگ نسل جوان بسته است، می طلبد که مادران مجهز به سلاح تربیتی برای مقابله با نقشه های شوم دشمنان فرهنگ اسلامی شوند.

مادران باید بدانند در عصر حاضر هیچ سلاحی همچون آگاهی از اهمیت و نقش کلیدی مادر در تربیت و آشنایی دقیق با مسائل تربیتی، برنده تر و مؤثرتر نخواهد بود.

از این رو یکی از رسالت های مهم رسانه ها و عوامل فرهنگ ساز مثل صدا و سیما و مطبوعات و نشریات ارتقای سطح آگاهی و بینش و درایت مادران نسبت به امر خطیر تربیت می باشد. چرا که اولین و مهم ترین عامل فرهنگ ساز در جامعه، مادران می باشند. شاید بدین جهت است که تمامی توجه دشمن در همسان سازی فرهنگی و جهانی شدن متوجه زنان و مادران می باشد، زیرا آنان به خوبی دریافته اند اگر بتوانند فرهنگ مادران را تغییر دهند، به جهت نقش محوری آنان در فرهنگ سازی، موفق به تغییر فرهنگ تمامی جامعه شده اند.

به هر حال به تعبیر مقام معظم رهبری باید برای مقابله با نقشه های دشمن از همان راهی که وارد شده اند، وارد شد و مقابله نمود. آنها از راه تغییر فرهنگ زنان و مادران وارد شدند و متولیان فرهنگی جامعه باید با ارتقای سطح علمی، تربیتی و اجتماعی مادران، با دشمنان مقابله نمایند.

در این مبحث سعی بر این است که مادران عزیز را به بخشی از صلاحیت ها و شایستگی هایی که باید از آن برخوردار باشند، همچنین اصول و قواعد تربیت آشنا نماییم.

اصول اساسی در پرورش دینی ـ اخلاقی

از آنجا که از عمده ترین رسالت های یک مربی، پرورش اخلاقی است، در این قسمت به چند اصل کلی در پرورش اخلاقی اشاره می شود:

اصل اوّل: اصل تدریج

پرورش اخلاقی باید آرام، آرام صورت پذیرد و از هر گونه عجله و شتابزدگی در تربیت جدّا باید دوری نمود. از این رو مادر باید از زمان انتخاب همسر به تربیت بچه ها توجه داشته باشد و بعد در مرحله انعقاد نطفه و بارداری، شیردهی، دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و ... باید در تمامی مراحل مختلف زندگی، مادر به فکر پرورش اخلاقی و مذهبی فرزند باشد، نه اینکه کودک رها باشد، و فقط در یک مقطع به فکر تربیت او بیفتیم و با شتاب اقدام به تربیت نماییم.

اصل دوم: تعقل

امام کاظم(ع) سلامت دین و دنیا را در گرو روشنایی چراغ خِرَد دانسته و خطاب به هشام بن حکم می فرماید: «هر کس قدرت، عزت، راحت و سلامت دین و دنیا را می خواهد، در راز و نیاز و نیایش با خدا «کمال عقل» را بخواهد.»

به هر حال در آئین حیات بخش اسلام، بین دینداری و خردمندی، ایمان و آگاهی، اخلاق و آزادی، رابطه ای مستقیم و تنگاتنگ وجود دارد، به گونه ای که می توان ادعا کرد ایمان و دینداری و اخلاق را باید در بین اندیشوران و آزادی خواهان یافت. بر این اساس هیچ بنده غیر متفکری نمی تواند حقیقتا متدین باشد.

اصل سوم: آزادی

ایمان و اخلاق، اجباربردار و اکراه پذیر نیست. باید از راه شک و با تکیه بر آزادی به تعالی و رشد رسید.

استاد مطهری می گوید: «بعضی چیزها اصلاً اجباربردار نیست. از جمله اینها رشد فکری است. از نظر رشد فکری باید انسان ها را آزاد گذاشت. اگر به مردم آزادی فکر ندهیم، هرگز فکرشان در مسائل دینی رشد نمی کند و پیش نمی رود ...»

آن شهید با نفی تقلید و تحمیل در دینداری و دین باوری، تأکید می کند: «اسلام نه تنها به مردم اجازه می دهد، بلکه فرمان می دهد که فکر کنند، به دلیل اطمینانی که به منطق خود دارد.»

شهید مطهری معتقد است که به دلیل آزادی ها بود که اسلام توانست باقی بماند. اگر در صدر اسلام کسی می آمد و می گفت: من خدا را قبول ندارم و می گفتند: او را بزنید و بکشید، امروز دیگر اسلامی وجود نداشت. اسلام به این دلیل باقی مانده که با شجاعت و با صراحت، با افکار مختلف رو در رو شده است.

اصل چهارم : توجه به ظاهر

توجه به ظاهر یکی از اصول تربیتی در اسلام است. با توجه به توصیه ها و روش های تربیتی دینی، به اهمیت و مقبولیت این اصل پی می بریم.

ظاهر خوب و پسندیده، انسان را به کارهای نیکو می کشاند و ظاهر ناپسند، راه زشتکاری را بر انسان می گشاید.

قرآن کریم به این مطلب اشاره دارد و می فرماید: «و ثیابک فطهِّرْ و الرجزَ فاهْجُرْ؛ جامه ات را پاکیزه دار و از پلیدی دوری گزین.»

پیامبر اکرم(ص) می فرماید: «اَحسنوا لباسکم و اَصلحوا رحالَکم حتی تکونوا کاَنّکم شامَة فی الناس؛ لباس نیکو بپوشید و وسیله نقلیه خود را اصلاح و بهتر کنید تا میان مردم جلوه خوب داشته باشید.

اصل پنجم : تحول باطن

در نظام تربیتی اسلام پرداختن همزمان به ظاهر و باطن مورد توجه قرار گرفته است. نه تغییر ظاهر و نه تحوّل باطن، هیچ یک به تنهایی راه به جایی نخواهد برد. این دو با هم کارسازند و هر دو را باید از آلودگی شست:

«و ذروا ظاهر الإثم و باطنه؛ گناه نهان و آشکار، هر دو را واگذارید.»

اصل ششم : مداومت و محافظت بر عمل

مداومت و محافظت بر عمل از جمله اصول تربیت اخلاقی است که باید مورد توجه قرار گیرد. آنچه که در این اصل مهم است همراهی مداومت و محافظت است چرا که مداومت بر عمل، اعضا و جوارح بدن (یعنی ظاهر) را پیوسته به کار وا می دارد و ناظر به کمیت است. محافظت توجه به ضوابط باطنی را فراهم می نماید و ناظر بر کیفیت عمل است.

به طور کلی مداومت بدون محافظت، سازنده عادات سطحی و خشک است و محافظت بدون مداومت اصلاً سازنده نیست.

در قرآن ضمن اشاره به این اصل می فرماید: «إلاّ المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون... و الذین هم علی صلاتهم یحافظون؛انسان ها در نوسانند مگر نمازگزارانی که بر نماز خود مداومت می ورزند ... و آنان که بر نماز خود محافظت می کنند.»

ارتباط با خدا از طریق نماز هنگامی انسان را استوار می کند که از دو ویژگی مذکور برخوردار باشد.

مداومت و محافظت، اصلی اصیل است که در همه شئون تربیتی باید مورد توجه باشد.

اصل هفتم : اصلاح شرایط و اوضاع

مبنای این اصل بالا بودن سطح تأثیرپذیری انسان از اوضاع مختلف محیطی، اعم از زمانی و مکانی و اجتماعی است. طبق این ویژگی، ریشه برخی از افکار، نیات و رفتارهای آدمی را باید در اوضاع محیطی او جستجو کرد. به عبارت دیگر انسان از جهت ظاهر و باطن تحت تأثیر اوضاع قرار دارد.

این اصل بیانگر آن است که برای زدودن پاره ای از حالات و رفتارهای نامطلوب، نیز ایجاد حالات و رفتارهای پسندیده در انسان باید برخی از شرایط و اوضاع را تغییر داد. نمونه بارز آن جریان حضرت موسی(ع) و گوساله پرستی بود که حضرت برای مهار این پدیده شرک آلود، علاوه بر آگاه سازی و تبیین فکری، دست به تغییر موقعیت زد و سامری را از محیط اخراج کرد و بدین وسیله با اصلاح اوضاع، آثار ضلالت بار از جامعه را زدود. بدون چنین تغییری امکان اصلاح وجود نداشت.با توجه به این اصل مادر باید شرایط مناسب تربیتی را در منزل برای فرزند ایجاد نماید تا تحت آن شرایط فرزند تربیت شود. اگر اوضاع منزل آلوده به گناه و اعمال سوء اخلاقی و رفتاری باشد، نمی توان انتظار رفتار صحیح از کودک را داشت.

اصل هشتم: اعتدال

یکی دیگر از اصول تربیت اسلامی اصل اعتدال است. با توجه به ظرفیت های مختلف انسان ها این اصل ضرورت پیدا می کند. بیرون نروفتن از مرز اعتدال، نشانه خردورزی است. به بیان امیرالمؤمنین(ع) انسان جاهل جز در افراط و تفریط سیر نمی کند: «لا یری الجاهل الا مفرطا أو مفرّطا.»

راه اعتدال، انسان را به صراط مستقیم هدایت می کند، از این رو اعتدال یکی از اصول نظام تربیتی دین است.

اصول دیگری مثل مسئولیت پذیری، محبت، تسامح و تساهل نیز می باشد که در این نوشتار امکان پرداختن به آنها نیست.

صلاحیت سوم

شناخت دوره های مختلف زندگی فرزند، به ویژه دوره نوجوانی

سومین صلاحیت شناختی، شناخت نسبت به دوره های مختلف زندگی فرزند به ویژه دوره نوجوانی است.

تمام افراد بشر در زندگی خود از دورانی به دوران دیگر می رسند، نوزاد به کودک، کودک به نوجوان، و نوجوان به انسانی بالغ مبدّل می گردد. انسان ها در چرخه زندگی دارای دوره های متفاوتی هستند که هر دوره ای بر مرحله پیش و تجربیات مرحله قبل بنا می شود و هر دوره ای دارای ویژگی ها و خصوصیات خود می باشد. اهداف تربیت هم در هر دوره ای با دوره دیگر متفاوت می باشد. یکی از صلاحیت های شناختی که مادران باید از آن برخوردار باشند، شناخت نسبت به دوره های مختلف زندگی فرزندان می باشد تا بتوانند متناسب با آن دوره به تربیت فرزند بپردازند.

پیامبر اکرم(ص) دوره های زندگی یک جوان را به سه دوره تقسیم کرده اند: دوره اوّل از تولد تا 7 سالگی، دوره دوم از 7 تا 14 سالگی و دوره سوم از 14 تا 21 سالگی. برای دوره اوّل نام «سیادت» را برگزیده اند و برای دوره دوم «اطاعت» و دوره سوم را «وزارت» نامیده اند. این نام گذاری ها حکایت از تفاوت شیوه ها و برخوردهای مربی در دوره های متفاوت می کند. طبیعی است که براساس این نام گذاری شیوه برخورد در دوره سیادت با شیوه برخورد در دوره اطاعت و وزارت متفاوت است. به همین دلیل دستور عمل های پیامبر(ص) در هر دوره متناسب با نیازهای آن دوره می باشد. این مسائل حکایت از ضرورت شناخت دوره های مختلف می نماید. مادران باید این دوره ها را به خوبی بشناسند و نظام تربیتی خود را در هر دوره بر اساس نیازها و ضرورت های آن شکل دهند.

مادران باید در دوره کودکی که دوره سیادت است با چگونگی برخورد تربیتی با کودک، با مطالعه کتاب های تربیتی آشنا شوند، تا بتوانند به فرزند خود کمک کنند. اگر مادر بداند در این دوره کودک باید بازی کند و بازی در این دوره علاوه بر اینکه کاری لغو و بیهوده نیست، از ضروریات تربیتی این دوره می باشد، یا تحت تربیت و آموزش رسمی قرار نگیرد و ... طبیعی است برنامه ریزی تربیتی او بر اساس اطلاعات نادرست و غیر کامل شکل می گیرد. همچنین دوره نوجوانی، بسیار پیچیده و سرنوشت ساز و حساس است، به گونه ای که سعادت و شقاوت در این دوره رقم می خورد. اگر مادر با این دوره و تحولات روحی و فیزیولوژی نوجوان آشنا باشد، همچنین نیازهای نوجوان را خوب بداند، برای دوره نوجوانی فرزند خود به گونه ای برنامه ریزی می کند که فرزند بتواند این دوره را به سلامت بگذراند، همچنین دوره های بعد.

بدیهی است مادری که با شناخت دوره ها و مسائل آن وارد کار تربیتی می شود، محصولات تربیتی او بسیار متفاوت با مادری است که هیچ گونه شناختی ندارد.

آثار خوبی در این باره وجود دارد که مادران باید سعی کنند با مطالعه آنها بر دامنه اطلاعات خود بیافزایند تا بتوانند در تربیت نسلی پویا، فعال و معتقد موفق باشند.

صلاحیت چهارم

شناخت اهداف و روش های تعلیم و تربیت

چهارمین صلاحیت شناختی، شناخت اهداف و روش های تعلیم و تربیت است.

مربی حتما باید از مقاصد تربیتی خود آگاه باشد. به بیان دیگر باید بداند تربیت شوندگان خود را به سوی چه هدف و چه مقصدی می خواهد حرکت دهد. او باید نهایت فعالیت و فرجام برنامه های تربیتی خود را به خوبی بداند. در غیر این صورت دچار سردرگمی در مسیر تربیت خواهد شد. مادر باید به عنوان یک مربی با اهداف تربیت فرزندان به خوبی آشنا باشد تا بتواند، فرزند خود را به آن اهداف برساند. علاوه بر آن با توجه به اهداف تربیت است که روش های تربیتی را باید مشخص نماید.

اندیشوران تعلیم و تربیت، اهدافی را برای تربیت مشخص نموده اند که جا دارد مادران با مطالعه آنها به مقاصد تربیتی پی ببرند تا بتواند با توجه به آن، خط مشی تربیت را مشخص نماید. چرا که انتخاب هر گونه تصمیم در مورد روش ها منوط به آشنایی با اهداف است.

در نظام تربیتی اسلام یک هدف نهایی در تربیت مورد نظر است که رسیدن به کمال یعنی احساس حضور خداوند در زندگی است. برای رسیدن به این هدف، اهداف واسطه ای وجود دارد که زمینه ساز رسیدن به هدف نهایی هستند. به بیان دیگر: مراحل گوناگون یا اهداف جزئی سیر به کمال نهایی می باشند که برای رسیدن به آن باید این مراحل را پشت سر گذاشت. بدیهی است بدون این مراحل یا اهداف واسطه ای، رسیدن به هدف نهایی، غیر ممکن یا بسیار مشکل خواهد بود. بدین جهت مادران باید با اهداف واسطه ای تربیت آشنا شوند تا بتوانند با طی این مقاصد فرزند خود را برای رسیدن به نقطه نهایی تربیت آماده سازند.

آنچه خواندید ترسیمی از صلاحیت های شناختی مادران بود، در قسمت پایانی مقاله در شماره بعد مجله، به صلاحیت های عاطفی و عملکردی خواهیم پرداخت.

صلاحیت های عاطفی مادر

بعد از تبیین اصول مربوط به صلاحیت های شناختی، به قسمت دیگری از صلاحیت های عاطفی و اصول مربوط به آن می پردازیم.

منظور از صلاحیت های عاطفی، مجموعه گرایشات و علایق و باورهای مادر نسبت به مسایل و موضوعات مرتبط با تعلیم و تربیت است.

به عنوان نمونه «اعتقاد به تکریم شخصیت فرزند» یکی از صلاحیت های عاطفی مادر است. به طور کلی صلاحیت های عاطفی که یک مادر باید از آن برخوردار باشد عبارتند از:

1 ـ اعتقاد به ارزش والای مسئولیت مادری و اهمیت آن

2 ـ اعتقاد به توحید در تربیت

3 ـ احترام به شخصیت کودک

4 ـ داشتن صبر و شکیبائی

5 ـ اصل امیدواری

6 ـ اعتقاد به تفاوت های فردی فرزندان با یکدیگر

7 ـ نگرش مثبت به ترغیب و تشویق

8 ـ اعتقاد به الگو بودن

اعتقاد به ارزش والای مسئولیت مادری و اهمیت آن

یکی از تلاش های نامیمون دشمن در بزرگی می گفت: بزرگ ترین خدمت مادرم به من این بود که توان فکر کردن را در من ایجاد کرد.

هر وقت که در مورد مسئله ای نظر او را جویا می شدم، می گفت اول برو فکر کن بعد بیا با هم صحبت کنیم.

همسان سازی فرهنگی زنان ایران با زنان غربی، فرو ریختن اعتقاد به ارزش والای مسئولیت مادری و ارزش و اهمیت آن است. متأسفانه دشمن در یک تلاش بی امان سعی در تخریب این اعتقاد و باور دارد. آنان به خوبی می دانند که با از بین بردن ارزش مادری در منظر زنان، بیش ترین آسیب را به سلامت خانواده ها زده اند و اگر خانواده ها آسیب ببینند، سلامت جامعه از بین می رود و آنان برای به انحطاط کشیدن جامعه دینی ما یکی از راهکارهایی را که برگزیده اند از بین بردن ارزش مادری است. اگر یک مادر معتقد به نقش حیاتی و حساس خود نباشد قطعا نمی تواند در رسالت مادری خود موفق باشد.

دشمن با القاء این مسئله که مادری، یک طوق اسارت است که مردان برای محدود کردن زنان به گردن آنان انداخته اند و با القاء این تفکر منفی نقش مادری را یک نقش منفعل در مقابل نقش فعال مردان می دانند و جز بندگی و اسارت و محدودیت ارمغان دیگری برای زنان نخواهد داشت. باید متوجه این خطر بزرگ باشیم که این تفکر برای جامعه ما نتیجه ای جز افزودن آمار طلاق، بزهکاری در نسل نوجوان و انحطاط جامعه خیری دیگر در پی نداشته است. در حالی که در آموزه های دینی تأکید زیاد بر ارزش مادری و اهمیت آن شده است، چرا که اعتقاد به این ارزش هاست که زمینه استحکام خانواده و سلامت روحی و روانی و اخلاقی جامعه فراهم می شود.

اعتقاد به توحید در تربیت

از آنجا که محور دعوت انبیاء بزرگ ترین مربیان بشر در طول تاریخ توحید بوده است و همه تعلیمات آنها به همین اصل برمی گردد و روح دعوت انبیاء، اسلام یعنی تسلیم بودن در برابر خدا بوده است. و هدف رسالت و بعثت دو چیز بوده است: دعوت به توحید نظری و عملی. همان طور که علامه طباطبائی، مفسّر بزرگ قرآن کریم، روح حاکم بر همه آیات قرآن را به عنوان دستورالعمل تربیت انسان ها، توحید می داند.

و با توجه به اینکه ریشه همه گرفتاری ها و نابسامانی های اخلاقی ـ اجتماعی فاصله گرفتن از تربیت توحیدی می باشد، از این رو یکی از مسائل مهم در نظام تربیت دینی، اعتقاد به توحید در تربیت و تربیت توحیدی است.

بدین جهت یکی از اعتقادات و گرایشات لازم در زمینه تربیت دینی وجود مربیانی است که خود معتقد به توحید باشند، تا بتوانند تربیت توحیدی نمایند. مادران هم به عنوان مربیان فرزندان خود باید اعتقاد به توحید در تربیت داشته باشند و باید بر این باور باشند که تنها مربی انسان ها خداوند تبارک و تعالی است و سعادت و شقاوت انسان ها فقط دست اوست و تنها اوست که تزکیه می کند و انسان ها را پاک می گرداند. پس بدون استمداد از او و توجه به او، ما توفیقی در تربیت نخواهیم داشت. و اعتقاد به توحید می تواند نقش بسیار تعیین کننده در تربیت داشته باشد که مادران باید از این اعتقاد برخوردار باشند.

احترام به شخصیت کودک

از آنجا که یکی از مبانی تربیت اسلامی کرامت انسانی است و کرامت یعنی والایی و برتری ویژه انسان که از عنصر روحانی و فطرت خداجوی و فضیلت خواه بشر، مایه می گیرد. به طور کلی انسان به دلایل زیر دارای کرامت است:

1 ـ انسان خلیفه خدا در زمین است.

2 ـ انسان از بالاترین ظرفیت های علمی درخور یک مخلوق، برخوردار است.

مادر مأیوس و ناامید علاوه بر اینکه مورد پذیرش قرار نمی گیرد و تحمل او از حوصله نوجوانان خارج است موجب می شود که این قشر را که فوق العاده در این زمینه آسیب پذیر هستند به ناامیدی و یأس بکشاند.

3 ـ انسان فطرت خدا آشنا دارد و جز به یاد او آرام نمی گیرد.

4 ـ انسان شخصیت مستقل و آزاد دارد و امانتدار خداست.

5 ـ انسان از وجدان اخلاقی برخوردار است.

6 ـ در سرشت انسان علاوه بر عنصر مادی، عنصر ملکوتی وجود دارد و محرک انسان تنها حوائج مادی نیست.

7 ـ انسان با کالبد خاکی، روح خدایی را حمل می کند و در پرتو رشد و تکامل به جایی می رسد که مسجود فرشتگان می شود.

با توجه به این مبانی است که در نظام تربیتی اسلام یکی از اصول مهم تربیتی، مسئله کرامت انسان است.

و از آنجا که کرامت، حافظ بسیاری از ارزش های الهی و انسانی است توجه به آن و پاسداری از حریم آن از وظایف مهم مربیان است.

بدین جهت یکی از صلاحیت های عاطفی یک مادر اعتقاد به کرامت و ارزشمندی و والایی انسان است.

تجربه نشان داده است که مربیانی در عرصه تعلیم و تربیت موفق و تأثیرگذارتر بوده اند که به اصل احترام و تکریم شخصیت فراگیران خود معتقد و پایبند بوده اند و به آن عمل کرده اند. عمدتا فرزندان، مادرانی را می پذیرند و به آنها احترام می گذارند که معتقد به اصل احترام و تکریم باشند.

علاوه بر اینکه کرامت انسان مبنای دینی دارد و از مبنای علمی هم برخوردار است. به همین جهت ابراهام مزلو، روان شناس مشهور آمریکایی معتقد است یکی از نیازهای اساسی انسان بعد از نیازهای فیزیولوژیک و نیاز امنیت، نیاز به احترام و تکریم است.

پس با توجه به این مبانی یکی از اصول اساسی و مهم تربیت در نظام تربیت دینی این است که مادر باید معتقد به اصل تکریم و احترام نسبت به فرزندان خود باشد. در غیر این صورت توفیقی در کار خود پیدا نمی کند همان طور که دکتر نورمن وینسنت پیل این واقعیت را چنین بیان می کند:

«شخصیت بشر طالب عشق و احترام است. هر انسانی در درون خود احساس ارزش و اهمیت می کند. اگر این احساس را جریحه دار کنید، تا ابد او را از دست خواهید داد. بنابراین هنگامی که به کسی احترام می گذارید و به او ابراز علاقه می کنید، بر او ارزش قائل شده اید و او نیز در مقابل همین کار را می کند.»

از این رو مناسب است که به این گفتار و سخن کلیدی و راهبردی حضرت علی(ع) توجه داشته باشیم که فرمودند:

«عوّد لسانک لینَ الکلام و بذل السلام، یکثر محبوبکَ و یقلّ مبغوضک؛ زبانت را به سخن ملایم و سلام عادت بده، تا دوستانت زیاد و دشمنانت کم شوند.»

نمونه تاریخی تأثیر پیام احترام آمیز را می توان در صحبت ابن ابی العوجاء در مسجدالنبی(ص) که یکی از مادیگرایان روزگار خود بود، مشاهده کرد او در مورد چگونگی برخورد امام صادق(ع) با خود گفته است:

او گاهی بدترین چیزها را از ما در مورد انکار مبدأ هستی می شنید اما هرگز دیده نشده است که از کوره به در برود و با ما تندی کند و دشنام دهد. با کمال بردباری سخن ما را می شنود. صبر می کند تا آنچه را می خواهیم بگوییم. در مدتی که اشکالات و دلایل خود را ذکر می کنیم او چنان ساکت و آرام است و با دقت گوش می کند که گمان می کنیم در برابر اندیشه ما تسلیم شده است. آنگاه با مهربانی پاسخ سخنان ما را می دهد و با جمله هایی کوتاه و پر مغز چنان راه را بر ما می بندد که قدرت قرار از ما سلب می گردد

براستی آنچه ابن ابی العوجاء را دلباخته امام(ع) کرده تنها استدلال های ایشان نیست. بلکه احترامی است که در تمام پیام های امام موج می زند و زانوهای ابن ابی العوجاء را سست می کند و او را به کرنش و خضوع وا می دارد.

پس مادر باید تلاش کند تا پیامی پربار و سراسر احترام به فرزندان خویش ارائه دهد تا جان و دل او را تسلیم خود نماید.

نکته قابل ذکر در این بخش از نوشتار این است که احترام به بچه ها از طرف مادر باید واقعی باشد تا اثر خود را داشته باشد، زیرا مادری که در حضور دیگران مخصوصا مهمانان برای فرزند خود احترام قائل است ولی در جمع خانوادگی، احترامی برای وی قائل نیست؛ اینجاست که احترام جنبه تصنعی پیدا می کند. مادر باید برای فرزند خود به عنوان یک انسان که در محضر خداوند مورد احترام است، احترام قائل باشد، چه در حضور کسی باشد، چه نباشد.

اصل صبر و تحمل و افزایش سعه وجودی

یکی از اصول کلی در نظام تربیتی اسلام، برخورداری مادر از ویژگی صبر و تحمل است. مادر باید از سعه وجودی و ظرفیت بالا برخوردار باشد. چرا که یکی از پرزحمت ترین و مشقت بارترین امور، امر تعلیم و تربیت است و لازمه موفقیت در این امر خطیر ظرفیت بالای مادر است. به همین جهت یکی از ویژگی هایی که مربیان بزرگ بزرگ ترین نقش مربی، نقش الگویی است و فرق مربی با معلم این است که معلم از طریق صحبت کردن دیگران را دعوت به خیر می کند ولی مربی از طریق عمل، دعوت می کند.

در واقع کلیه حرکات و سکنات مادر، الگویی است برای فرزندان.

الهی و انبیاء و اولیاء از آن برخوردار بودند و از راز و رمزهای توفیق آنان در زمینه تربیت و جلب قلوب مردم بود، همین مسئله است و سعی مربیان بزرگ این بود که این خصیصه را در خود پرورش دهند. امام صادق(ع) می فرماید:

«ما بعث اللّه نبیّا قطّ حتی یسترعیه الغنم یعلمه بذلک رعیة الناس؛ خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر اینکه مدتی از عمرش را به چوپانی سپری نمود تا رسم اداره مردم و سرپرستی آن ها را به او بیاموزد.»

بدین جهت انبیای الهی از بدرفتاری مردمان جاهل و بی فرهنگ، عقب نشینی نمی کردند و برنامه های هدایت و ارشاد مردم را ترک نمی کردند.

خداوند متعال درباره حضرت نوح(ع) می فرماید:

«فلبث فیهم الف سنة الا خمسین عاما؛ نهصد و پنجاه سال در میان مردم ماند (و آن ها را به سوی خدا دعوت کرد).»

در این مدت طولانی فقط هشتاد نفر هدایت شدند و دعوت او را پذیرفتند، تقریبا هر دوازده سال یک نفر هدایت شد و تمامی آن مدت را آن پیامبر بزرگ الهی برای هدایت و ارشاد آنان در تلاش بود و انواع و اقسام ناملایمات را تحمل کرد.

او خود در شکوائیه ای به خداوند عرض می کند:

«ربّ انّی دعوتُ قومی لیلاً و نهارا فَلَمْ یزدهم دعائی الا فرارا ...؛ پروردگارا من قوم خود را شب و روز (به سوی هدایت) دعوت کردم، پس دعوت من جز فرار چیزی را به ایشان نیفزود.»

به جهت اهمیت برخورداری مربی از این ابزار مؤثر در تربیت است که از سوی خداوند به پیامبر گرامی اسلام(ص) امر می شود: صبر کن، آن چنان که پیامبران اولوالعزم صبر کردند:

«فاصبر کما صبر اولوالعزم من الرسل» و در صورت صبر است که پیروزی مربی در امر تربیت به ثمر می نشیند. کما اینکه امیرالمؤمنین علی(ع) به این مهم اشاره می فرمایند:

«لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان انسان صبور هرگز پیروزی را از دست نمی دهد گرچه زمان زیادی طول بکشد.»