تبیان، دستیار زندگی

عوامل مؤثر در رشد (درمان)

سن:
سن رشد در این نظریه همة عمر ذکر شده است ولی 10-5 سالگی سنین (دوره حساس) بحرانی رشد ذکر کرده‌اند (5 سال دورة ابتدایی).
و تلاش اصلی باید در مدرسه ابتدایی  انجام گیرد .

چرا این سن بهتر است ؟

    زیرا در این سن:

1. از نظر اخلاقی کودک به مرحله عملیاتی رسیده و می‌تواند پیامدهای رفتارش را منتج و ارزیابی کند و از نظر گلبرگ تأیید اجتماعی کم‌کم دختر خوب ، پسر خوب برایش مهم می‌شود و در مرحله (داد و ستد) و خوبی در برابر خوبی، بدی در برابر بدی قرار دارد. و همچنین در مرحلة کارآیی در برابر حقارت اریکسون (11-6) قرار دارد و کودک میل به موفقیت و پیشرفت دارد و هویت موفق (عزت نفس) شکل می‌گیرد اگر حقارت اتفاق بیفتد هویت شکست شکل می‌گیرد و همچنین در مرحلة اخلاق دگرپیرو پیاژه قرار دارد.
2. از نظر عقلی کودکان در این مرحله از لحاظ شناختی می‌توانند قادر به انجام عملیات منطقی بر اساس استدلال باشند و هنگامی که نتواند با استفادة منطقی از قوای عقلانی خویش نیازهایش را رفع نمایند به رفتار احساسی و آنی  روی می‌آورند (بزهکاری وانزوا).
3. از نظر اجتماعی : در این سن نفوذ معلمان و همسالان بسیار مهم است به همین دلیل بحث الگو و مشاهده نیز در یادگیری رفتار نقش دارد (یادگیری اجتماعی بندورا).
4. شکستی که باید در طی سال‌های تحصیل متوقف شود در این سنین راحت‌تر از هر زمان دیگری قابل پیشگیری است در صورت شکست معمولاً می‌توان آن را در پنج سال دوره ابتدایی از طریق روش‌های آموزشی و پرورشی که منجر به ارضای نیازهای اساسی کودک می‌شوند، اصلاح کرد.
5. سن 14-7 سال سن عملیات عینی است. این  کودکان می‌توانند از آنچه عینی است مانند الگوبرداری، تقلید و مشاهده که فنون مؤثری برای یادگیری هستند خزانه رفتاری خود را ارتقا ببخشند.
6. در این مرحله سنی اسلام به دوره اطاعت و فرمانبرداری کودک اشاره دارد.
- چون دورة اطاعت است پس می‌توان به وی معیارهای اخلاقی را داد.
- چون تبعیت پذیر و اطاعت‌پذیر است، پس حرف‌شنوی بیشتری دارد، لذا پذیرش مسئولیت‌پذیری بالا است پس انجام بسیاری از کارها را می‌توان به او سپرد. (افزایش روحیه مشارکت پذیری ).
- چون اثر رابطه دلبستگی بالاست می‌توان برنامه ریزی  برای انجام امور مورد نظر به وی بدهیم .
- چون تبعیت پذیر و اطاعت پذیر است پس حرف شنوی بیشتری دارد.

واقعیت درمانی در کجا انجام می‌گیرد:

مکان:

1. مدارس
2. مرکز بازپروری
3. بیمارستان‌های روانی
4. بیمارستان‌های عمومی
5. کانون‌های اصلاح و تربیت
6. مراکز مشاوره و روان درمانی
7. در مطب‌های خصوصی

چرا مدرسه بهتر است؟

زیرا گلاسر اعتقاد دارد:

درمان بهتر است در محیطی واقعی که زندگی فرد در آن جریان دارد انجام گیرد، از همین‌رو مدرسه به دلیل اینکه یک مکان اجتماعی دارای فرهنگ است در اولویت اول قرار می‌گیرد و واقعیت درمانی به صورت گروهی انجام می‌گیرد و به‌ویژه اینکه آموزش‌های خاص سبب پیشگیری می‌گردد.

چه کسانی می‌خواهند واقعیت درمانی بکنند؟
این راهنما یا یاری کننده هر کسی می‌تواند باشد به شرط اینکه دارای یک سری ویژگی‌ها باشد: (علاوه بر روانشناسان ، روانپزشکان ، معلمان، پدر و مادر، دوست، خویشاوند) که به او درمانگر می‌گویند.
1. آموزش لازم را ببینند .
2. علاقمند باشند علاقه‌ای با هدف زیرا دوست داشتن صرف فایده ندارد.
3. و بتوانند ارتباط برقرار کنند.
4. مسئولیت پذیر باشند.
5. صمیمی باشند.
6. پذیرنده باشند و افراد خطاکار و بزه‌کار را صرف‌نظر از مشکلاتشان بپذیرند و دوست داشته باشند.

چرا بهتر است واقعیت درمانی به صورت گروهی انجام گیرد یعنی اجتماع مهم است؟
زیرا محور کار واقعیت درمانی مسئولیت پذیری درمانجو است و معنی مسئولیت‌پذیری در جمع تحقق پیدا می‌کند و فرد بایستی بتواند خودش را در جمع آموزش دهد و بسازد، مورد بررسی قرار دهد .

روش کار در نظریه واقعیت درمانی

- این رویکرد ودستور العملی، آموزشی، شناختی و رفتار محورانه است.
- اغلب از روش عقد قرارداد استفاده می‌شود و هنگامی که قرارداد انجام شد درمان خاتمه می‌یابد.
نتیجه این روش آن است که به افراد بایستی در به‌دست آوردن رفتار مطلوب و مناسب (با توجه به ارضای نیازهایشان) کمک کرد.

فرایند درمان

برای نزدیکی به ذهن‌ها به یکدیگر از آموزه‌های دینی استفاده می‌کنم:
خدا به پیامبران و امامان فرموده است:
اول: با مردم مهربانی کنید و با آنها ارتباط  برقرار نمایید.
دوم: خدا فرموده شما رسولان مسئولیت هدایت و راهنمایی دارید و شما الگوی مردم هستید.
سوم: خدا فرموده به مردم آموزش دهید و دستورات دین را به آنان ابلاغ نمایید.
چهارم: مردم را به تغییر رفتار و ایجاد نگرش و بینش صحیح فرا بخوانید.
پنجم: فرموده از مردم بخواهید که به دستورات دین عمل کنند و رفتار درست را پیشه کنند (درست یا نادرست تشخیص دهند حق را از باطل تمیز دهند).
ششم: فرموده به مردم بگویید هر کس مسئول اعمال خودش است.
 اگر نیکوکار باشند رستگار خواهند شد و به بهشت می‌روند (تشویق)
 و اگر تبهکار باشند بدبخت خواهند شد و مجازات خواهند شد (تنبیه)
(تشویق و تنبیه) – انسان می‌تواند تا مرز بی‌نهایت خوب و شایسته شود خودشکوفایی.
- در ابلاغ دین، راهنمایان دینی از همان ابتدا از مردم می‌خواهند همزمان هم رفتارشان را تغییر دهند و هم بینش‌شان را یعنی هر دو با هم و ناگفته پیدا است آنچه که تغییر را مشهود می‌کند رفتار است نه تفکر (نماز خواندن، ظلم نکردن، مهربان بودن، کمک کردن و . . .   .)
- می‌توان برای تقریب ذهنی اینطور برداشت کرد که نظریه گاسر تا حدی از این موضوع استفاده کرده است یا از نظر ساختاری شبیه آن است.

کارآیی نظریه گلاسر یک کارآیی ترکیبی است:

1- جان بالبی (رشد عاطفی )
2- پیاژه ( رشد شناختی)
3- اریکسون ( هویت اجتماعی )
4- بندورا ، راتر ، اریکسون (رشد اجتماعی و رفتاری)
5- کلبرگ (رشد اخلاقی)
6- مازلو (دوست داشتن و دوست داشته شدن، احساس ارزشمندی، خودشکوفایی)
7- راجرز (روابط انسانی و پذیرش بی‌قید و شرط، کنون – اینجایی ، کلیت فرد)
8- فرانکل (معنادرمانی)
9- پرلز (کنون – اینجایی، کلیت فرد)
10- آموزه‌های دینی

مراتب درمان :

1. درگیر بودن با مسئله، گلاسر بر نیاز مشاور به نشان دادن توجه خود به مراجع‌ گرمی و درک کردن او تأکید دارد.
2. تأکید بر رفتار به جای احساسات؛ مراجعان بایستی از آنچه که انجام می‌دهند و احساسی که به‌دنبال هر رفتاری چه خوب و چه بد دارد آگاه شوند( توسط مشاوران ).
2. بر زمان حال توجه و تأکید شود.
3. قضاوت اندیشی؛ مراجعان باید یاد بگیرند که رفتارشان را مورد قضاوت و انتقاد قرار دهند و بفهمند که آیا رفتارشان مسئولیت پذیرانه است یا مسئولیت گریزانه .
5. طرح ریزی؛
مشاور با مشارکت مراجع طرح و برنامه‌ای را می‌ریزند که رفتار غیر مسئولانه را به رفتار مسئولانه تغییر دهد.
6. گرفتن تعهد؛ به آن پیوند عاطفی که باعث می‌شود مراجع بیاید تعهد بسپارد. گلاسر معتقد است که برای اجرای طرح مراجع باید تعهد بسپارد.
7. هیچ عذر و بهانه‌ای پذیرفته نیست؛ گلاسر کاری به گذشته و ریشه‌های شکست‌ها ندارد. او می‌گوید از حالا به بعد چی؟ حالا می‌خواهی چه کار کنی؟ حالا برنامه‌ات چی هست؟ او دنبال چراها نمی‌گردد، چون نمی‌خواهد مراجع دلیل تراشی کند.
8. حذف تنبیه ؛ گلاسر می‌گوید: اگر مراجع در اجرای برنامه‌اش با شکست مواجه می‌شود نباید او را تنبیه کرد چرا که خودِ شکست در برنامه‌اش برایش درد و رنج را به‌دنبال دارد. (در واقع این خودش تنبیه است).

 چه کسانی به روان درمانی نیاز دارند؟

1. افرادی که برآورده کردن نیازهای اساسی‌شان ناتوان هستند عدم عشق و علاقه ، عدم ارزشمندی .
2. افرادی که گرفتار نوعی نارسایی و کمبود هستند و این ناتوانی‌ها در قالب نشانه‌هایی بروز می‌کند مانند : پرخاشگری، افسردگی، حسادت و . . .   .
3. افرادی که واقعیت جهان پیرامون خویش را انکار می‌کنند (ولی رفتارشان برای خودشان معنی دارد)

وظایف درمانگر در درمان گروهی یا فردی

به طور کلی درمانگر 3 وظیفه عمده دارد:
1. ایجاد پیوند عاطفی و مراقبت در طی فرایند درمان
2. تقبیح مسئولیت‌گریزی و درمان آن
3. آموزش و بازآموزی.

* به طور کلی درمانگر هدفش این است که به مردم یاری کند  تا بتوانند نیازهای اساسی‌شان را برآورده سازند و با واقعیت‌های دنیا آشنا شوند.
بنا به اینکه کار درمان فردی باشد یا گروهی در مطب باشد یا خانه در مدرسه باشد یا بیمارستان روانی و غیره جزییات وظایف درمانگر متفاوت است حتی نوع بیماری، شدت و ضعف آن، مدت آن، روی  روش‌های اتخاذی تأثیر گذار است.

کانون بازپروری ونتورا:
برای اینکه با مدل  کار واقعیت درمانی به‌صورت گروهی و فردی آشنا شویم مورد کانون بازپروری ونتورا را مثال می‌زنیم:
در این کانون دختران بزهکار 21-14 ساله در ایالت کالیفرنیا آخرین مرحله پیش از زندان را می‌گذراندند که جرم‌های گوناگونی از دزدی گرفته تا رفتار مسلحانه و آدمکشی داشتند.
ویژگی کلی آنها نداشتن احساس عمیق نسبت به خود و دیگران بود.
 کل برنامه شامل 3 بخش (مراقبت ، درمان، تدریس ) در کنار هم انجام می‌شود:
1. همة افرادی که در مرکز بازپروری ونتورا به کارگرفته می‌شوند، (مدیران و روانپزشکان، روانشناسان ، کارکنان) بایستی آموزش دیده و اعتقاد داشته باشند برای واقعیت درمانی نظریه موفقی است و نگاهشان به بیمار باید فردی با پتانسیل بالا باشد نه یک بیمار مسأله دار.
2. ایجاد پیوند دوسویه عاطفی بین درمانجو و درمانگر شروع کار درمان است وقتی این پیوند آغاز شد درمانجو رفتار مسئولیت‌گریزانه را کنار خواهد گذاشت.
3. همه افراد دست اندر کار باید بدانند چیزی به اسم بیماری روانی وجود ندارد .
4. بایستی توجه کافی به درمانجو شود.
5. هیچ عذری مبنی بر بد رفتاری مادر یا پدر، تبعیضات اجتماعی، ناراحتی‌های عاطفی و . .  برای مسئولیت‌پذیری موجه نیست.
6. افراد باید بدانند مسئول کردار و رفتار خویش هستند.
7. به پیشینه و گذشته افراد کاری نداشته باشند مهم «حالا» است و نگاه به سوی آینده مثلاً با پدر و مادر چگونه رفتار کنند؟ یا چه احساسی دارد؟
8. درمانجویان مسئولیت پذیری را آموزش ببینند.
9. مراقبت کنند افراد براساس مسئولیت پذیری عمل نمایند.
10. در صورت نیاز، خدمات روانپزشکی ارائه گردد و همزمان با واقعیت درمانی .
11. هر فرد در طول درمان مرتب از طرف کارکنان مورد ارزشیابی قرار گیرد و به اطلاع فرد برسد
12. انتظار می‌رود که افراد کردار نیک ، گفتار نیک، پندار نیک در سطح بالایی از خود نشان دهند.
13. توجه واقعی با انضباط همراه باشد.
14. هنگامی که افراد از خود مسئولیت پذیری نشان می‌دهند مورد تشویق و پاداش واقع شوند .
15. هنگامی که مسئولیت را نمی‌پذیرند از برنامه کنار گذاشته شوند. (تنبیه) و به آنان گفته شود هنوز آمادگی برنامه را ندارند. 
16. برنامة کار باید جذاب و گیرا باشد که فرد وقتی کنار گذاشته می‌شود ناراحت شود.
17. از افراد بخواهند رفتار خود را تغییر دهند ضمن آن با آموزش دادن روی تغییر نگرش افراد نیز کار کنند- منتظر تغییر نگرش نمانیم اول رفتار بعد بینش تغییر می‌کند.
مثال: درمانگر از دختری که دایم با مادرش بگو مگو دارد می‌خواهد، برای یک بار هم شده حرفش را با گفتگوی دوستانه بزند شاید این رفتار تأثیری در اصل مشکل نداشته باشد ولی هدف درمانگر این است که دختر با یک الگوی رفتاری جدید آشنا شود.
18. درمانگر هرگز اشتیاقی برای شنیدن گذشتة فرد ندارد – درمانجو باید از خودش بگوید نه از دیگران باید به درون خودش برگردد، نه عوامل بیرونی.
19. تنبیهات باید در جهت رشد خویشتن‌داری باشد و هرگز درمانگر از کار خلاف درمانجو گذشت نکند.
20. با رشد خویشتن‌داری که یک تجربه تازه است افراد خوشحال خواهند شد که می‌توانند نیازهای اساسی خود را برآورده سازند (احساس ارزشمندی) .
21. وقتی انسان طعم لذت‌بخش برآوردن نیازهای اساسی‌اش را چشید دوست دارد بیشتر و بیشتر این طعم را احساس کند چون این از خاصیت نیازهای رشدی مازلو است. (احساس ارزشمندی و محبت) .
22. با تجربه و تمرین می‌توان احساس کفایت و شایستگی را در افراد افزایش داد.