تبیان، دستیار زندگی

 توصیه به افراد بالای ۴۵ سال

توصیه می شود افراد به طور معمول از ۴۵ سالگی حداقل یک بار در سال مراجعه پزشکی داشته باشند و در حالی که ناشتا هستند قند خونشان را اندازه گیری کنند. اگر این میزان زیر صد باشد طبیعی است و باید هر سه سال یک بار این تست صورت بگیرد. کسانی که قندشان بین صد تا ۱۲۶ است، هنوز مبتلا به دیابت نشده اند اما سالانه ۱۰ درصد از این افراد دیابت می گیرند درحالی که با رژیم غذایی و ورزش می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. کسانی که سابقه فامیلی مثبت دارند یا چاق هستند یا سابقه دیابت بارداری دارند، باید در سنین پایین تر این تست را انجام دهند. بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که شایع ترین آن دیابت

نوع دو است. این نوع دیابت به علت مقاومت بدن به هورمون انسولین ایجاد می شود. به عبارت دیگر، انسولین در بدن ترشح می شود اما نمی تواند اثر خودش را داشته باشد. دیابت نوع یک هم معمولا در کسانی دیده می شود که لوزالمعده شان به شدت تخریب شده باشد و اصلا انسولین ترشح نمی کند. این افراد تا پایان عمرشان وابسته به تزریق انسولین هستند.

 علامت ها

دیابت عمدتا در افراد چاق دیده می شود اما افراد لاغر به خصوص کسانی که سابقه خانوادگی مثبت دارند هم می توانند مبتلا به دیابت نوع دو شوند. از دیگر فاکتورهای مستعد کننده بیماری دیابت نوع دو می توان به فشار خون، چربی و تری گلیسیرید بالا، سابقه دیابت بارداری، سابقه فامیلی دیابت و کم تحرکی اشاره کرد. به تازگی بحث درمان دیابت با استفاده از سلول های بنیادی مطرح شده است. اما باید بدانید این روش عمدتا در درمان دیابت نوع یک استفاده می شود و در دیابت نوع دو کاربردی ندارد.

بیماری دیابت نوع دو هیچ علامتی ندارد و فرد زمانی متوجه آن می شود که این بیماری باعث عارضه شده باشد. برای مثال فرد به علت سکته قلبی در بیمارستان بستری می شود و زمانی که پزشک از او سوال می کند که آیا سابقه بیماری دیابت دارد یا خیر پاسخ بیمار منفی است درحالی که اصلا آزمایش قند خون نداده و زمانی که پزشک قند او را چک می کند متوجه می شود، قند خون بسیار بالایی دارد.

علاوه براین، دیابت می تواند باعث مشکلات کلیوی شود. شایع ترین علت نارسایی کلیه و کاهش بینایی در دنیا بیماری دیابت است. ۵۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت از بیماری خود اطلاع ندارند. به همین دلیل توصیه می شود تمام افراد از ۴۵ سالگی مراجعات پزشکی داشته باشند و سعی کنند قند خونشان را کنترل کنند حتی اگر علایمی نداشته باشند.

 عوارض بیماری

یکی از عوارض بیماری، کاهش سطح بینایی است. این مشکل عمدتا به دلیل تخریب و خونریزی شبکیه و پرده پشت چشم ایجاد می شود و در صورت درمان نکردن ممکن است فرد بینایی اش را از دست بدهد. علاوه براین، بیماران دیابتی مستعد آب مروارید هم هستند که این بیماری با کم شدن تدریجی بینایی خود را نشان می دهد. عوارض شایع بیماری دیابت، زخم پای دیابتی است که در صورت بی توجهی به آن می تواند باعث قطع پا شود. در هر ۳۰ ثانیه در دنیا یک پا به علت دیابت قطع می شود درحالی که می توان با کنترل قند خون در بیشتر مواقع از آن پیشگیری کرد.

کنترل روزانه قند خون در منزل با استفاده از دستگاه های گلوکومتر عمدتا در بیماران دیابتی نوع یک که تحت درمان انسولین هستند توصیه می شود. اما در مورد دیابت نوع دو این طور نیست. به تازگی مطالعه ای انجام شده که نشان می دهد، قندخون آن دسته از مبتلایان به دیابت نوع دو که قندشان را طی شش ماه به صورت روزانه اندازه گیری می کردند تفاوت چندانی با قند خون کسانی که هر روز قند خود را اندازه نمی گرفتند نداشته و حتی باعث افسردگی این افراد هم شده بود.

زیرا زمانی که فرد قند خون خود را مرتب چک می کند و می بیند که میزان آن پایین نمی آید دچار نگرانی و افسردگی می شود. به طور متوسط توصیه می شود هر سه ماه یک بار قندخون و دیگر آزمایش ها توسط پزشک بررسی شود تا در صورت نیاز دوز دارویی تغییر پیدا کند. در کسانی که بیماری پیشرفته و عوارض کلیوی، چشمی و... دارند باید فواصل ویزیت و آزمایش ها کمتر از سه ماه باشد. اما در کسانی که تحت درمان ثابتی قرار دارند و قند و فشارشان تحت کنترل است این فواصل طولانی تر می شود.

 از انسولین نترسید

قرص های کاهنده قند خون عوارض زیادی ندارد اما بسیاری از اوقات بعد از چند سال بی تاثیر می شود. یعنی به رغم اینکه پزشک تعداد قرص ها را مرحله به مرحله زیاد می کند و تا حد نهایی می رسد اما باز هم قند فرد بالاست. در چنین مواقعی فرد باید از انسولین استفاده کند. اما خیلی از مواقع بیماران زیر بار نمی روند و یک ترس واهی نسبت به تزریق انسولین دارند و فکر می کنند با رژیم غذایی شدیدتر یا مصرف قرص بیشتر می  توانند قندشان را کنترل کنند درحالی که این طور نیست.

اگر قند خون با استفاده از دارو یا انسولین و رژیم غذایی کنترل شود می توان از عوارض مزمن دیابت جلوگیری کرد، بنابراین اگر با خوردن قرص، قندخون پایین نمی آید توصیه این است که بیمار به راحتی تزریق را قبول کند تا از این طریق قند خود را تحت کنترل درآورد. 

علاوه براین، گاهی اوقات افراد فرض می کنند که با مصرف ویتامین ها و مکمل های غذایی مانند امگا ۳ می توان از پیشرفت دیابت جلوگیری کرد اما مطالعات نشان می دهد مصرف کردن یا نکردن این داروها تاثیری در کنترل عوارض دیابت ندارد.

 علایم افت قند خون

گاهی اوقات فرد دیابتی پس از مصرف معمولا علایم افت قند خون به صورت تپش قلب، لرزش اندام ها، لرزش دست و پا، تعریق شدید و ضعف و بی حالی خود را نشان می دهد و اگر که به موقع فرد مواد غذایی شیرین استفاده نکند ممکن است هشیاری اش کاهش یافته و به کما برود، بنابراین اگر فرد هشیار است باید بلافاصله از یک ماده غذایی شیرین مانند آب قند یا شربت استفاده کند. 

اگر فرد هشیار نیست همراهان نباید به زور اصرار داشته باشند که به فرد ماده غذایی شیرین بدهند، چون ممکن است این ماده وارد نای و ریه ها شود و به اصطلاح «آسپیراسیون» ایجاد کند که بسیار خطرناک است.  

اگرفرد تحت درمان با انسولین بوده و کاهش سطح هشیاری پیدا کرده باید بلافاصله به او آمپول «گلوکاگون» تزریق کرد. این آمپول ها به طور مرتب توسط پزشک برای این افراد نسخه می شود و معمولا افراد مبتلا به دیابت نوع یک این آمپول را در منزل دارند. با تزریق گلوکاگون بلافاصله قند خون بالا می رود و فرد هشیار می شود و می تواند از موادغذایی استفاده کند. همچنین اگر فرد مبتلا به دیابت

نوع دو باشد و کاهش شدید قند پیدا کند توصیه می شود او را به یک مرکز درمانی منتقل کنید تا با استفاده از سرم و تزریق مایعات وریدی فرد نجات یابد.

 شیرین کننده های مصنوعی

مواد گیاهی زیادی وجود دارد که از قدیم به عنوان داروهای کاهنده قند خون از آنها استفاده می شده اما تاثیر آنها ثابت شده نیست. توصیه نمی شود همزمان با مصرف داروهای کاهنده قند خون از این مواد استفاده شود، زیرا دوز مشخصی ندارد و ممکن است قند خون را به شدت پایین بیاورد و عوارض خطرناکی را ایجاد کند یا اینکه ممکن است هیچ تاثیری بر قند خون نداشته باشد. 

برخی از افراد معتقدند، خوردن چای زیاد قند خون را پایین می آورد اما این موضوع حقیقت ندارد و کافئین بیش از حد می تواند به بدن آسیب برساند. در قدیم ذکر می شد، افراد دیابتی نباید از مواد قندی استفاده کنند اما امروزه این موضوع منسوخ شده است.

توصیه های جدید برای بیماران دیابتی مبنی بر این است که در کل هیچ ماده غذایی نیست که به صورت کامل منع مصرف داشته باشد، بلکه این ممنوعیت ها به صورت نسبی هستند. برای مثال بیماران دیابتی می توانند در رژیم غذایی شان به خصوص در میان وعده ها از هر نوع میوه ای استفاده کنند. حتی میوه های شیرین مانند انگور، خربزه و هندوانه مشکلی برای آنها ایجاد نمی کند اما نکته اینجاست که نباید در مصرف آنها زیاده روی کرد.

 مواد شیرین کننده مصنوعی معمولا از دسته «آسپارتام» هستند که اگر کم و به صورت محدود استفاده شوند هیچ مشکلی در پی نخواهند داشت. امروزه در بسیاری از موادغذایی مانند مرباها از این مواد استفاده می شود. همچنین می توان از آنها به صورت حبه های قرص در چای و مواد دیگر استفاده کرد، بنابراین استفاده از آنها برای افراد دیابتی منعی ندارد اما به هرحال باید در مصرف آن اعتدال را رعایت کرد.

 دگرگونی در سوخت و ساز

غذایی كه می خوریم دارای چهار دسته از مولكول های سازنده ی بدن به نام كربوهیدارت ها (مواد قندی)، پروتیین ها، لیپیدها(مواد چربی) و اسیدهای نوكلئویك(مواد ژنتیكی) است. این مولكول های درشت در دستگاه گوارش به مولكول های كوچكتری كه واحدهای سازنده ی آن ها به شمار می روند، می شكنند. كربوهدرات ها، كه در نان، برنج، شكر و میوه های شیرین به فراوانی یافت می شوند، به مولكول های گلوكز می شكنند و از راه رگ های روده ی كوچك به خون وارد می شوند. 

بخشی از گلوگز خون به سلول های بدن وارد می شود، اما بخش زیادی آن به صورت مولكول درشت تری به نام گلیكوژن در سلول های كبد اندوخته می شود. بین وعده های غذایی كه بدن به گلوكز نیاز دارد، گلیكوژن می شكند و مولكول های گلوكز از سلول های كبد به خون وارد می شوند و به سلول های دیگر می رسند. كاهش اندخته ی گلیكوژن نیز از وعده ی غذایی دیگر جبران می شود.

در بیماران دیابتی فرآیند سوخت وساز مواد قندی به خوبی انجام نمی شود، زیرا این فرآیند تنها با كمك انسوبین به خوبی پیش می رود. انسولین كه در سلول های ویژه ای در جایی از لوزالمعده به نام جزیره های لانگرهانس ساخته می شود، راه یافتن گلوكز را به سلول های بدن، به ویژه سلول های ماهیچه ای،  سلول های كبد و سلول های بافت چربی، آسان می كند.

گلوكز در ماهیچه ها و كبد به صورت مولكول های گلیكوژن اندوخته می شود و در بافت چربی نخست به اسیدهای چرب تبدیل و سپس به صورت قطره های ریز چربی اندوخته می شود. انسولین این فرآیندهای را نیز جلو می برد. در بیماریدیابت، انسولین اندكی از لوزالمعده به خون آزاد می شود یا سلول های بدن، به ویژه سلول های بافت چربی و سلول های ماهیچه ای، به انسولین به خوبی پاسخ نمی دهند. در نتیجه، مولكول های گلوكز به جای اندوخته شدن در بافت ها همچنان در خون می مانند و به بافت های بدن آسیب می رسانند.

 انواع دیابت

دیابت یك بیماری ساده نیست، بلكه نشانگان(سندرم) پیچیده ای است كه بارزترین ویژگی آن افزایش قند خون است. بنابراین، بیماران دیابتی هر چند در یك ویژگی به هم می مانند، اما هم از نظربالینی و هم از نظر آسیب شناسی و ژنتیكی ناهمگون هستند.

این بیماری در سال ۱۹۸۰ میلادی این گونه تعریف شد: گروهی از نارسایی ها كه ویژگی اصلی آن ها افزایش بیش از اندازه ی گلوگز در خون و كاهش تحمل به گلوگز است و پیامد كمبود انسولین یا نارسایی در كاركرد انسولین و یا آمیزه ای از این دو است. همچنین، دیابت به دو دسته ی اصلی وابسته به انسولین(دیابت نوع یك) و غیروابسته به انسولین(دیابت نوع دو) بخش شد. 

سپس، دو دسته ی دیگر با نام دیابت بارداری( Gestational ) و گونه های دیگر دیابت( The Other Type Of Diabetes ) نیز افزوده شد كه دسته ی نخست هنگام بارداری زنان خود را نشان می دهد و می تواند برای مادر و جنین خطرساز باشد و دسته ی دیگر كه در پی آسیب های شناخته شده ای مانند عفونت لوزالمعده پدید می آید.