تبیان، دستیار زندگی

خطبه 142 فراز 1 «وَ لَیْسَ لِوَاضِعِ الْمَعْرُوفِ فِی غَیْرِ حَقِّهِ وَ عِنْدَ غَیْرِ أَهْلِهِ مِنَ الْحَظِّ فِیمَا أَتَى إِلَّا مَحْمَدَةُ اللِّئَامِ وَ ثَنَاءُ الْأَشْرَارِ وَ مَقَالَةُ الْجُهَّالَ مَا دَامَ مُنْعِماً عَلَیْهِمْ مَا أَجْوَدَ یَدَهُ وَ هُوَ عَنْ ذَاتِ اللَّهِ بِخَیْل‏»

كسی كه نیكی را در غیر موردش و نزد غیر اهلش قرار می‌دهد ،‌بهره‌ای جز ستایش لئیمان و ثنا خوانی اشرار و گفتار چاپلوسانه جاهلان ندارد و این نیز تا زمانی است كه به آنها بذل و بخشش می‌كند و می‌گویند چه دست سخاوتمندی دارد این در حالی است كه او در مورد بخشش در راه خدا بخل می‌ورزد .

انسان هر كار مثبتی كه انجام می‌دهد باید به موقع و بجا و درست واقع شود اعم از هزینه مال و توان و آبرو و مقام و ... همه را باید اولا به خاطر خدا و دوما برای كسانی كه استحقاق دارند انجام شود در غیر این صورت چند عارضه خواهد داشت :

1- افراد جاهل و شرور جامعه مدح و ثنایش می‌كنند كه بدیهی است هیچ ارزشی ندارد .

2- جُهال تا زمانی تعریف می‌كنند كه فرد به آنها خیری برساند و به محض قطع خیررسانی ، آنها هم دشمن می‌شوند درحالیكه انسان شاكر بواسطه همان یكباری كه به او خیری رسیده تا آخر عمر ثنا گوی فرد خیّر است.

آیا ثناگویی و مدح مردم مهم است ؟ بله آنقدر مهم است كه حضرت ابراهیم از خدای سبحان تقاضا كرد كه «واجعل لی لسان الصدق فی الآخرین » خدایا مردم آخرالزمان هم از من تعریف كنند .

بنابراین اگر خیر رسانی برای خدا نباشد و یا به انسان شاكی (بجای شاكر) و به انسان معترض (نه راضی)‌ برسد هرگز مورد مدح خوبان قرار نمی‌گیریم و دعای آنان نصیب ما نخواهد شد و از طرفی جریان این خیر، ابتر می‌ماند و جریان نمی‌یابد و البته ناگفته نماند كه انسان خیر نباید به خاطر مدح مردم خیر رسانی كند كه این امر ریا و غیر خالصانه و غیر حقه می‌شود اما اگر با خدا معامله كرد و خیری را انجام داد،‌خدای سبحان هم (كه دلها به دست اوست) محبتش را در دل مومنین قرار می‌دهد .

حضرت در ادامه نكته مهمی را هم متذكر می‌شوند :اگر فردی مالی را ،‌علمی را ... خرج كرد ولی لله نبود و در غیر جایگاه خودش مصرف شد،‌ مصداق بخیل است گرچه به نظر خودش جود و سخاوتش به حد كمال رسیده باشد .

خطبه 143فراز 3 :« لِیَتُوبَ تَائِبٌ وَ یُقْلِعَ مُقْلِعٌ وَ یَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ وَ یَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الِاسْتِغْفَارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ وَ رَحْمَةِ الْخَلْقِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ- اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْكُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ»

... تا توبه كاران توبه كنند ، گنهكاران دست از گناه بكشند ، پندپذیران پندگیرند و عاصیان از معصیت باز ایستند ، خداوند سبحان استغفار از گناه را سبب فزونی رزق و مایه رحمت خلق قرار داده است و در قرآن چنین فرموده است : از پروردگارخویش آمرزش بطلبید كه او بسیار آمرزنده است . بركات خویش را از آسمان بر شما فرود می‌فرستد و با بخشش اموال و فرزندان ، ‌شما را كمك می‌كند .

هنگامیكه افراد گرفتار سیّئه‌ی بی‌عفتی ، ‌كم فروشی ، قطع رحم، ‌عدم پرداخت زكات، ترك امر به معروف و نهی از منكر می‌شدند خداوند آنها را به چند امر مبتلی می‌كند :

1- بركات زندگی قطع می‌شود .

2- ثمرات زندگی كم می‌شود .

3- خزانه خیرات مسدود می‌گردد .

در این صورت است كه امیرالمومنین (ع) راهكار استغفار را پیشنهاد می‌فرمایند كه اگر توبه واقعی صورت گیرد عمر، بازدهی و سوددهی لازم را خواهد داشت .

البته دلیل عقلی هم بر این معنا تاكید دارد كه بین گناه وقطع نعمت‌ها رابطه‌ای وجود دارد زیرا فیض خداوند بر طبق شایستگی‌ها و لیاقت‌هاست هنگامی كه انسانها با گناه ،‌عدم شایستگی خود را اثبات كنند ، قطع فیض الهی از آنها طبیعی است . و اضافه بر این از آیات قرآن استفاده می‌شود كه هدف مهم دیگری نیز در كار است و آن بیدار ساختن غافلان و بازگرداندن آنها به درگاه خداست .[1]

خداوند استغفار را وسیله‌ای قرار داده است كه رزق پشت سرهم بر زندگی انسان نازل شود بگونه‌ای كه این فیوضات قطع نشود و علت این امر شاید این است كه انسان در هر استغفاری برای خودش سهمی قائل است و در مشكلات پیش آمده خود را مقصر می‌داند ما در هر استغفاری نمی‌گوییم نستغفرالله بلكه می‌گوییم استغفرالله یعنی اگر در جامعه گرانی و فساد و ... است به دلیل سیئاتی است كه از من صادر شده است و در واقع گناه را به گردن دیگران نمی‌اندازیم و خود را در نقص الثمرات و حبس البركات و اغلاق الخزائن الخیرات دخیل می‌دانیم .

پس باید اذعان كنیم كه فیاضیت خدا همیشگی است و قطع و وصلی ندارد و صفات خداوند ذاتی و ابدی است و اگر مانعی ایجاد می‌شود به دلیل از بین رفتن قابلیت ما برای كسب این فیوضات است و با استغفار هر كسی سعی می‌كند كه از خودش رفع مانع نماید تا مقتضی موجود شود. آثار بعدی استغفار بهره‌مند شدن خلق از رحمت الهی و مهربان شدن مردم با یكدیگر است با استغفار دلها به هم نزدیك می‌شود و هر كسی به دنبال منافع شخصی خود نیست.

خطبه 143 فراز 10 «تُنْبِتُ بِهَا مَا قَدْ فَاتَ وَ تُحْیِی بِهَا مَا قَدْ مَاتَ نَافِعَةَ الْحَیَا كَثِیرَةَ الْمُجْتَنَى تُرْوِی بِهَا الْقِیعَانَ وَ تُسِیلُ الْبُطْنَانَ وَ تَسْتَوْرِقُ الْأَشْجَارَ وَ تُرْخِصُ الْأَسْعَار»

خدایا بارانی بفرست كه آنچه را خشك شده با آن برویانی و آنچه را مرده زنده كنی آبی بسیار پر منفعت ، پربار كه تپه‌ها و كوهها را با آن سیراب نمایی ، رودخانه‌ها را به راه اندازی درختان را پربرگ سازی و قیمتها را با آن پایین آوری.

1- اگر آب را آب معرفت بدانیم ،‌ هر كمالی كه در زندگی حاصل می‌شود بواسطه آب علم و معرفت است و رویاننده و زارع خدای سبحان می‌باشد كه مملكت وجود ما را می‌رویاند و حول و قوه شخص نقشی در آن ندارد .

2- آب معرفت ارزشهای نیست شده را هست می‌‌كند و كمالات از دست رفته را برمی‌گرداند چنانچه آب ، نبات مرده را زنده می‌كند بطور مثال در كودكی اهل دروغ و كینه نبودیم ولی فعلا این ارزشها به فراموشی سپرده شده است و با آب علم و معرفت فضائل اخلاقی مجددا احیا می‌شود .

3- آب معرفت شرافت را زیاد می‌كند و در گفتار و رفتار فرد تغییرات اساسی ایجاد می‌نماید .

4- آب معرفت باعث می‌شود كه مردم با ثمرات و فضائل اخلاقی بهتر ارتباط برقرار كنند .

5- آب معرفت سبب گسترش ارزشهای انسانی می‌شود و به راحتی در دسترس قرار می‌گیرد كه كنایه از ارزان شدن قیمتها است . در واقع اگر همه مردم را حت و یكدل و ایثارگر باشند به امور مادی هم كمتر فشار می‌آورد و همه صاحب جوانمردی و ایثار و كمالات مردم مختلف می‌شوند .

6- علم نافع باعث می‌شود كه دشت وجودی انسان پر از آب ‌شود و خشكیدگی از بین برود و سرسبزی و شادابی فراگیر ‌شود، و وجود انسانها مبارك گردد .

7- آب معرفت گودالهای علمی انسان را پر می‌كند بگونه‌ای كه آب از آن سرازیر می‌شود و سایرین از آن بهره‌مند میگردند و نه تنها ظاهر افراد را بازسازی می‌كند بلكه قلب و باطن آنها را پر از معرفت و از سطحی‌نگری دورنگه می‌دارد .

8- درخت با برگ نماد زندگی و بیداری و حیات است، ‌كه انسان را از غفلتها جدا می‌كند و زندگی را بانشاط و خرم می‌نماید و دیگران را از كسالت و سستی دور ‌می‌كند .

خطبه 159 فراز 20 : «ِ قَضَمَ الدُّنْیَا قَضْماً وَ لَمْ یُعِرْهَا طَرْفاً أَهْضَمُ أَهْلِ الدُّنْیَا كَشْحاً وَ أَخْمَصُهُمْ مِنَ الدُّنْیَا بَطْناً عُرِضَتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا فَأَبَى أَنْ یَقْبَلَهَا وَ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَبْغَضَ شَیْئاً فَأَبْغَضَهُ وَ حَقَّرَ شَیْئاً فَحَقَّرَهُ وَ صَغَّرَ شَیْئاً فَصَغَّرَهُ وَ لَوْ لَمْ یَكُنْ فِینَا إِلَّا حُبُّنَا مَا أَبْغَضَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ تَعْظِیمُنَا مَا صَغَّرَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَكَفَى بِهِ شِقَاقاً لِلَّهِ وَ مُحَادَّةً عَنْ أَمْرِ اللَّه‏»

پیامبر به اندازه ضرورت از دنیا بهره گرفت و هرگز تمایلی به آن نشان نداد پهلویش از همه مردم لاغرتر و شكمش از همه گرسنه‌تر بود . دنیا از سوی خدا به وی عرضه شد ولی آن را نپذیرفت او می‌دانست چه چیز نزد او كوچك است آن را كوچك می‌دید بنابراین اگر در ما محبت به چیزی كه مورد خشم خدا و رسولش می باشد ، همچنین بزرگ شمردن آن چه خداو رسولش آن را كوچك شمرده‌اند وجود داشته باشد همین امر برای مخالفت ما با خدا و سرپیچی از فرمانش كافی است .

مسلمان باید پیامبر را اسوه قرار دهد ، چیزی كه به نظرایشان خوار شمرده می‌شود ، در نظر او هم خوار و حقیر باشد، آنچه كه پیامبر مبغوض می‌شمرد، مبغوض شمارد. پس اگر میل و حب و میزان ارزش گذاریهای ما با پیامبر متفاوت باشد قطعا مخالفت با خدا نیز به دنبالش خواهد آمد، گرچه بحث حب و میل است ولی بعدا عمل هم به دنبالش می‌آید یعنی در ابتدا یك امری را می‌پسندیم و به آن علاقه پیدا می‌كنیم سپس برای رسیدن به آن تمام تقیدات شرعی را رها می‌نماییم .

پس انسان باید به تبعیت از پیامبر با تمام وجود تسلیم خدای سبحان باشد واز زرق و برق و حب دنیا كه ریشه تمام مخالفتها و ظلم و ستمهاست دوری كند و در ادعای ایمان صداقت داشته باشد در غیر اینصورت و مخالفت با پیامبر منجر به دشمنی و شقاق با خدای سبحان خواهد شد .