یک رابطۀ عکس بسیار عجیب!

هر رنج و محنتی بازتاب اعمال ماست

*امروز بیش از هر زمان دیگری در جهان فساد و تباهیِ حاصل از خطا و اشتباهات آدمیان بیداد می کند و این بیداد را باید جدی گرفت و چاره اندیشی کرد تا از میزان فساد کاسته شود.

*توصیۀ قرآن و حکیمان و شاعران به طور کلی این است که در هر رنج و محنتی و فساد و تباهی به خود رجوع کنید و آن را بازتاب اعمال خود بدانید تا بتوانید چاره اندیشی کنید و بر آن فائق آیید.

*البته مشکل این است که بسیاری از مردم با آنکه گرفتار رنج و محنت می شوند آن رنج و محنت را محصول کار خویش نمی بینند تا در کارهای خود تجدید نظر کنند.

*اما اکثر آدمیان گرایش دارند به اینکه خطاها را چون شیطان به گردن دیگران بیندازند و هر بدی که می بینند به کسی غیر از خود منسوب کنند در حالی که به گفته مولانا:

*خانم دیکنسن در قطعه شعر کوتاهی گفته است که اگر در هنگام غروب احساس دلتنگی می کنی به خاطر آن لبخند است که نزدی و آن دست نیاز است که نگرفتی.

*این اصل پاداش و جزا که در زبان انگلیسی از آن به Compensation theory تعبیر می کنند در سراسر قرآن و سراسر ادبیات منظوم و منثور جهان از درونمایه های اصلی و می توان گفت جوهر همه تعلیمات اخلاقی است.

وجه تشابه «ربا» و «سرطان»

کلمه ربا در لغت به معنی زیادی و فزونی است و چون مردم به دیگران قرض می دادند و هنگام بازگرفتن طلب افزونی می کردند این نوع قرض را قرض ربوی خوانده اند و کلمهٔ زکات به معنی تزکیه کردن، پاک کردن و پیراستن و کاستن است. بنابر این در سخن مشفقانهٔ خداوند این است که آنچه نزد شما افزونی به نظر می آید نزد خداوند، یعنی در ساحت حقیقت محض، نه تنها افزونی نیست بلکه کاستن است.

این باژگونگی در رفتارهای الهی نسبت به تصورات و محاسبات ما مثالهای بسیار دارد. آتشی را باید طلب کرد که عاقبت چون آب مایۀ دلنوازی است نه آن آب آسایش و راحت طلبی که آدمی را از همان آب به آتش پرتاب می کند.

همچنین گفته اند انتقاد هر چند تلخ است اما موجب نیل به کمال می شود که عین شیرینی است اما ستایش اگرچه شیرین می نماید اما تلخی محرومیت از کمال هنر را به دنبال دارد.

ربا نیز افزایش خطرناک است چون بیماری خرچنگ (سرطان)، و افزایش قند اضافی در بدن، و افزایش فشار خون. و صدقه اگرچه کم شدن است مایۀ افزایش سلامتی شخص و جامعه و افزایش شادی عمومی است. چنین است که منصفان را خلف می آید از نعمتها و ممسکان را تلف و محرومیت در پیش است.

عجب است که انسانها از سرطانِ سلولهای ثروتِ ناحق باک ندارد و از سرطانِ افزایشِ قندهای فریبندۀ باطل و چربیِ چرب زبانی و چاپلوسی نمی اندیشند که این زیادیها با آنها چه خواهد کرد.

آیا می‌دانید جوهر اسلام چییست؟

بدین نگاه وحدتی حاصل می شود میان دین و شریعت و رسول و فطرت و عقل و شهوت که همه تجلی خواست پروردگار در انسانند الا آنکه گاه و بیگاه به سبب جهل یا غفلت یا انحراف از مسیر سلامت یا تعصبات که معمولا از تحصیلات اجتماعی است انسان در اجرای شهوات و خواسته های خود به خطا و عصیان می افتد.

در این حال خداوند برای تقویت فرامین فطرت و شفا دادن بیماریهای آن رسولانی را بسیج کرده است تا آدمیان را از این انحرافات برهانند و باز در مسیر فطرت قرار دهند.

تسلیم شدن به فطرت الهی جوهر اسلام است که با این تعبیر نه تنها دین همۀ آدمیان بلکه دین مجموعۀ عالم است که همه به شوق و رغبت در مسیر فطرت خویش گام بر میدارند.

طبیعت از خطا مصون است و به نفس ذات و صفات خود خدا را تسبیح می گوید اما آدمیان پاره ای با این تسبیح جهانی هماهنگ می شوند و بسیاری نیز در این موسیقیِ حیات صداهای ناهنجار و ناخوش بر می آورند که همان صدای شیطان است.

این معنی در سوره حج آیۀ 18 بدین بیان آمده است:

آیا نمی بینی که خداوند را هر که در آسمان و زمین است سجده می کند و خورشید و ماه و ستارگان و کوه ها و درختان و چهار پایان و بسیاری از مردمان نیز به سجده او مشغولند و بسیاری از مردمان نیز هستند که از این سجده سرکشی می کنند و بدین سبب مستحق عذاب می شوند و هر کس خدا را و حقیقت مطلق را سست گرفت و خوار داشت دیگر هیچ کس او را گرامی نخواهد داشت. همانا که خداوند هر چه بخواهد به جا می آورد.

علمِ‌غیب مخصوص خداست

*پایان سوره ها در قرآن مانند قطعهٔ فینال موسیقی هاست که حکایت از فرود و سخن آخر دارد و این نیز از لطایف زیبایی در قرآن است. هر سوره یک واحد هنری است و آغاز و انجامی مناسب دارد.

*این آخرین آیه سوره لقمان است که خداوند به صورت اخبار کوتاه چند آگاهی مهم را برای انسانها متذکر شده و هیچ گونه توضیحی دربارهٔ هیچ یک نداده است.

*هیچ کس آگاه نیست که فردا بر وی چه خواهد گذشت یا چه کسب خواهد کرد.

*البته درست است که ما می توانیم با برنامه ریزی حوادث آیندۀ خود را پیش بینی و پیش گویی کنیم اما حقیقت این است که روزگار هر لحظه بازی دیگر می کند و هیچ کس به یقین نمی داند که فردا چه پیش خواهد آمد و به قول فردوسی:

*هیچ نفسی نمی داند که در کدامین سرزمین جان به جان آفرین تسلیم خواهد کرد. اما خداوند از تمام ماجرا آگاه است و جزئیات آن را هم می داند و چه بهتر که آدمی از آن بی خبر است.

*این مزیت از آن روست که داشتن این آگاهی ها در جهت کمال انسان نیست و هیچ کس حتی انبیا را علم غیب عطا نکرده اند چنانکه به پیامبر اکرم خطاب شد:

بگو من نمی گویم که خزاین (علم) الهی با من است یا من غیب می دانم (انعام: 50)
البته اگر انبیا از عالم غیب خبری آورده اند آن وحی خداست و علم ایشان نیست و پیامبر در بیان آن غیب خسّتی نمی ورزد بلکه آن را با همه در میان می گذارند (تکویر:24).

آخِر کار ما چیست؟

خداوند باران را از آسمان فرو می فرستد و این نفی واسطه نیست که بگویند باران از ابر می بارد بلکه چون علت اولی در هر کاری خداست بنابراین خداست که باران را نازل می کند و خداست که جانها را می میراند و خداست که نور می افشاند، اگر چه خورشید و عزرائیل و ابر نیر در کار باشند.

البته این باران علاوه بر باران طبیعت می تواند باران های غیبی از باران رحمت الهی تا سنگ باران عذاب را نیز شامل شود.

باران رحمت است که به چشم ما اشکی و بر لبهای ما آهی در غمِ نیازمندی پدید می آید و باران عذاب وقتی است که در نگاه ما برقی از قهر و بر لبهای ما کلماتی چوت رعد و در دستهای ما حرکاتی چون صاعقه ظاهر می شود.

با توجه به اینکه موارد اشاره شده در این آیه همه از جنس آگاهی است در اینجا نیز اگر چه فرمود که خداوند باران را نازل می کند اما شاید معنی چنین باشد که تنها خدا می داند زمان نزول باران رحمت یا عذاب کِی خواهد بود.

خداست که می داند در رحِم مادران چه نطفه ای ایجاد شده است. آنچه بشر امروز به علم دریافته ذره ناچیزی است در برابر علم حقیقی ای که خداوند به حقیقت و ماهیت نطفه دارد.اوست که می داند این نطفه در عالم چه خواهد کرد.

اوست که می داند این نطفه از کجا آمده است و اوست که شرح حال نطفه را از ازل تا ابد تقدیر کرده است. البته علم بشر رو به افزایش است. امروزاصحاب بدن می توانند دریابند که آنچه در رحم است دختر است یا پسر و حتی در می یابند که ژنهای آن نطفه ممکن است دچار مشکلاتی باشد و امثال آن.

اما یک نکته مهم اینجاست و آن اینکه هر چه برعلم بشر افزوده شود دایرۀ مجهولاتش نیز بزرگتر می شود، چنانکه اگر تصور کنیم علم آدمی دایرۀ کوچکی است از روشنایی در میان ظلمتِ نامتناهی که جهل اوست، هرچه آن دایره بزرگتر شود بر محیط آن می افزاید و سطح تماس آن با تاریکی بیشتر خواهد شد و به زبان دیگر دایرۀ جهل بشر افزون خواهد شد و به همین سبب است که بشر هرچه داناتر می شود حیران تر می گردد.

گر تو را دانش و گر نادانی است        آخِر کار تو سرگردانی است
عطار
چو هر دری که گشودم رهی به حیرت داشت        کنون دگر من و ساقی و وصف بی خبری  
حافظ

تعریفی از دین استوار و قیّم

و اگر گاه وبیگاه کسانی افرادی از نوع بشر را خدا یا فرزند خدا خوانده اند اگر چه به معنی ظاهر خطاست اما علتِ نامگذاری، مشابهت بوده است میان آن فرد و پروردگار عالم، چنانکه حضرت عیسی تمام وجودش محبت بود و روح و روحانیت داشت و مرده زنده می کرد و بیماران را شفا می بخشید و اینها پاره ای از صفات خداست.

بنابراین دین قیم و استوار و درست همان دینی است که برپایۀ فطرت مشترک انسان و خداوند استوار است و اینکه پیامبر فرمود هر چه شریعت بدان حکم می کند عقل نیز می پذیرد (کلُّ ما حکمَ به الشرع حکم به العقل) به همین خاطر است.

زیرا عقل نام عمومی همۀ امتیازات فطری ماست. عقل است که هم ادراک کلیات می کند و هم در مقام وهم و خیال، معانی و صور جزئیه را می فهمد و هم در مرتبۀ احساس، تمیز مفید و مضر و خوش و ناخوش می دهد.

و اینکه هم در مرتبۀ قلب عشق می ورزد و هم به نام وجدان، حافظ انسانیت و شرافت ماست و ما را به کمترین قدمی که از راه فطرت دور شویم ملامت می کند و آن عقل که گفته اند غیر از عشق است، اصطلاح دیگری است که فقط به مرتبۀ خاصی از عقل اشاره دارد البته آن نیز از مراتب عقل آدمی است اما عقل در آن معنی محدود نیست.

معنی «صلوات» در نزد فرشتگان

در قرآن، سورۀ احزاب، آمده است که: «خداوند و فرشتگانش بر نبی و سفیر الهی درود و تحیت و سلام و صلوات می ‌فرستند و شما نیز ای مؤمنان بر او درود و تحیّت فرستید».

و اینک در این آیه همان خداوند و فرشتگانش بر همۀ اهل ایمان سلام و صلوات می‌فرستند و خوش تر آنکه خداوند هدف این درود و تحیت را هدایت مومنان از تاریکی به نور دانسته است.

درود و صلوات فرستادن خداوند و فرشتگان بر آدمیان مسلماً به این معنی نیست که خداوند و فرشتگان می گویند «اللهم صل علی محمد و آل محمد»، که معنی صلوات نزد ماست، بلکه بی‌گمان صلوات فرستادن گویی خود عملی و تصرفی است (نه کلمات و تعارفی) که با آن عمل خداوند و فرشتگان مؤمنان را از جایی به جایی می برند.

آنها صلوات را از مرتبه‌ای به مرتبه متعالی تری نقل می کنند، آنها را از غم به شادی می برند، آنها را از خوف به امن و آسایش می برند، آنها را از بی‌خبری و تاریکی به دانایی و روشنایی هدایت می کنند.

بنابر این شاید صلوات فرستادن ما نیز باید انجام کاری باشد که آن کار حرکت از نقصانی به سوی کمال را شامل شود و آن کلمات که ما در صلوات می‌آوریم در حقیقت بیان آرزوی آن عملی است که باید انجام دهیم و اگر آن عمل در پی نیاید آن کلمات از معنا تهی خواهد شد.

هدیه‌ای از آسمان

زهی حجاب و لباس و پوشش که خداوند از اسمان همچون هدیه ای برای بنی آدم فرستاده و برکتها و لطایف بی شمار در آن نهاده است (اعراف: 26) که به خصوص زنان را از بهره‌ای به تمام است.

نخست حفظ حرمت و سلامت ایشان است که مورد تعرض و تجاوز انسان نامحرمی که از حریم انسانیت دور است قرار نگیرند و خداوند خواسته است که زنان در جامعه چنان ظاهر شوند که ظاهرشان از محجوبیت و پاکدامنی آنها خبر دهد و کسی را به این طمع نیندازد که به ساحت آنان تعرّضی کند و آزاری رساند.

و حدود احراز این مقصود ممکن است در جوامع گوناگون و زمانهای به تفاوت باشد و آن بر اجتهاد دانشمندان حقیقی و صاحب نظران اسلامی است که زنان و دختران را متناسب با هر زمان و مکان و موقعیت بر مبنای پیام کلی آیات الهی راه مناسبی برای حفظ آنها از تعرّض پیشنهاد کنند.

مولانا در مثنوی تمثیل زیبایی آورده است که وضعیت ارتباط زن و مرد را بیان می کند و آن تمثیل این است که اگر زن را آتشی فرض کنیم که می تواند وجود مرد را گرم کند و شهوت را آبی در نظر گیریم که می تواند در شرایط خاص آن آتش را خاموش کند یا بدان گرم شود، آنگاه باید گفت که اگر این آتش و آب بی هیچ حجاب با هم مواجهه شوند آب و آتش را خاموش می کند بدون آنکه خود از آن گرم شود اما اگر دیگی میان این آب و آتش حایل شود آتش آب را گرم می کند و اب آتش را فرو نمی نشاند، به گفته مولانا:
آب، اتش را نشاند از لهیب      زو همی جوشد چو شب اندر حجیب
چونکه دیگی حایل آمد هر دو را      نیست کرد آن آب را کردش هوا