تبیان، دستیار زندگی

در "ترجمان القرآن جرجانی" شب قدر، شب اندازه کردن کارها ذکر شده است. صاحب " کشاف اصطلاحات الفنون" گوید: شب قدر، شبی است با عزت و شرف که هر که در آن طاعت کند عزیز و مشرف گردد.

در "التفهیم بیرونی" آمده است:

قدر و تقدیر

شب قدر به این دلیل قدر نامیده شده که همه مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می شود. شاهد آن نیز این آیات سوره دخان است: «ما این کتاب مبین را در شبی پربرکت نازل کردیم و همواره انذار کننده بوده ایم. در آن شب که هر امری براساس حکمت خداوند تنظیم و تعیین می شود». این بیان با روایات گوناگونی هماهنگ است که می گوید: «در آن شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین می شود». نکته قابل توجه این است که تقدیر الهی به وسیله فرشتگان، براساس شایستگی ها و لیاقت های افراد، میزان ایمان و تقوا و پاکی نیت و اعمال آنهاست؛ یعنی برای هر کس چیزی را مقدر می کنند که لایق آن است یا به تعبیر دیگر، زمینه هایش از ناحیه خود او فراهم شده و این نه تنها با اختیار منافاتی ندارد، بلکه تأکیدی بر آن است.

راز ناپیدایی

خداوند، شب قدر را در میان شب های ماه مبارک رمضان یا شب های سال مخفی قرار داده تا مردم به همه این شب ها اهمیت دهند. همان گونه که خداوند رضای خود را در میان انواع عبادت ها پنهان کرده تا مردم به همه آنها روی آورند، غضبش را در میان معاصی پنهان کرده تا از همه بپرهیزند، دوستانش را در میان مردم مخفی کرده تا همه را احترام کنند، اجابت را در میان دعاها پنهان کرده تا به همه دعاها رو آورند، اسم اعظم را در میان اسم هایش مخفی ساخته تا همه را بزرگ دارند و وقت مرگ را مخفی ساخته تا همه آماده سفر آخرت باشند.

هدیه ای الهی

به تصریح روایات گوناگون، شب قدر از مواهب الهی بر امت محمد صلی الله علیه و آله است. چنان که در حدیثی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدی از امت های پیشین از این مواهب برخوردار نبودند». ساختار ادبی سوره قدر نیز نشان می دهد که شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن نیست، بلکه تا پایان جهان تکرار می شود.

ارزش عبادت

بهتر بودن شب قدر از هزار ماه به دلیل ارزش عبادت و احیای آن شب است. از این رو، تاکید فراوانی بر عبادت در آن شب، شده است. در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است که به علی بن ابی حمزه ثمالی فرمود: «فضیلت شب قدر را در شب بیست و یکم و بیست و سوم بطلب و در هر کدام از این دو شب صد رکعت نماز به جای آور و اگر بتوانی هر دو شب را تا طلوع صبح احیا بدار و در آن شب غسل کن. ابوحمزه می گوید: عرض کردم: اگر نتوانستم ایستاده این همه نماز را بخوانم؟ فرمود: نشسته بخوان. عرض کردم: اگر نتوانم؟ فرمود: در بستر بخوان و مانعی ندارد در آغاز شب خواب مختصری بکنی و بعد مشغول عبادت شوی. درهای آسمان در ماه رمضان گشوده است و شیاطین در غل و زنجیرند و اعمال مؤمنان مقبول است».

سرمست قدر

آن شب که باید شکواییه هجران را در نوردید و به امید وصل و دیدار بیدار نشست و از جام طهور «سلام» تا «مطلع فجر» سرمست بود، کدام شب است؟ آن شب شب قدر است که حافظ شیرازی، با الهام از قرآن آن را «شب وصل» می نامد و نامه هجران را در آن شب طی شده و پایان یافته می خواند. شبی که باید در عاشقی ثابت قدم بود، در طلب کوشید و بیدار ماند، دیدار جست، احیا گرفت، به نیایش پرداخت، کار خیر کرد و به نیازمندان رسید، دانایی طلبید و مذاکره علم کرد، شبی که در آن، کاری بی اجر نخواهد ماند. شبی که باید به یاد روی آن محبوب عزیز، آن یار آواره از دیار و پنهان رخسار، با دردمندی های عاشقانه نالید و دیدار روی او را از خدای طلبید!

تقاضای درک

شب قدر، شبی است که امام زین العابدین علیه السلام ، در دعای شریف ابوحمزه ثمالی تقاضای درک آن و توفیق عبادت را در آن از خدای خویش خواستار شده است. خواست مؤمنان نیز در ادعیه روزانه ماه رمضان همین است. در این شب، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رختخواب را جمع می کرد و کمر خود را برای عبادت بسته، در مسجد اعتکاف می کرد. حضرت فاطمه علیهاالسلام نیز به فرزندانش امر می کرد که در روز استراحت کنند تا شب خوابشان نبرد. امام صادق علیه السلام نیز در ماه مبارک رمضانی، کسالتی پیدا کرد، با این حال دستور داد شب بیست و سوم، بستر بیماری اش را در مسجد بیندازند تا فضیلت آن شب را درک کند.

شب توبه

بهترین کارها در شب های قدر توبه است؛ چنان که شهید مطهری می فرماید: «به خدا قسم! یک روزش یک روز است، یک ساعتش یک ساعت است. یک شب را اگر به تأخیر بیندازیم، اشتباه می کنیم! نگویید: فردا شب، شب بیست و سوم ماه رمضان است؛ یکی از لیالی قدر است و برای توبه بهتر است. نه! همین امشب از فردا شب بهتر است. همین ساعت از یک ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نیست. اول باید توبه کرد. به خدا قسم! اگر شما یک توبه بکنید تا پاک بشوید و بعد یک شبانه روز نماز بخوانید با حالت توبه و پاکی، همان یک شبانه روز به اندازه ده سال شما را جلو می برد و به مقام قرب پروردگار می رساند».

بک یا اللّه !

ادب در مقابل ثقلین، ادب در برابر حضرت حق ـ جل و علا ـ و رعایت حدود بندگی است. بر این اساس، در شب قدر با گذاشتن قرآن روی سر و توسل به معصومان علیهم السلام ، به سوی خدا می رویم. استادان اخلاق، دراین باره آداب دیگر نیز آموخته اند. مرحوم آیت اللّه میرزا جواد ملکی، عارف بزرگ معاصر، می فرماید: «هنگام قرآن به سرگذاشتن چهار نیت را از دل بگذارنید:

1. مغز که به مثابه مرکب عقل و خرد است، به واسطه قرآن تقویت شود؛

2. عقل و خرد انسان به واسطه قرآن و علوم قرآن تکمیل گردد؛

3. عقل و خرد در برابر قرآن و عظمت آن خاضع گردد؛

4. نور عقل و خرد به قرآن ضمیمه شود».

در حقیقت ما با این عمل، نشان می دهیم که اندیشه و خردمان، بلکه همه هستی مان زیر نظر قرآن است و با کتاب خدا به خدا رو می کنیم.