تبیان، دستیار زندگی

در "ترجمان القرآن جرجانی" شب قدر، شب اندازه کردن کارها ذکر شده است. صاحب " کشاف اصطلاحات الفنون" گوید: شب قدر، شبی است با عزت و شرف که هر که در آن طاعت کند عزیز و مشرف گردد.

در "التفهیم بیرونی" آمده است:

- حافظ خداوندگار غزل نیز از كنار شب قدر بی اعتنا نگذشته است چرا كه خود با پی بردن به راز شب قدر به اوجی دست یافته است  :

" دوش   وقت  سحر  از  غصه  نجاتم دادند
واندر   آن   ظلمت  شب  آب  حیاتم  دادند
بیخود    از   شعشعه   پرتو   ذاتم   کردند
 باده     از    جام    تجلى    صفاتم    دادند
چه مبارک سحرى بود و چه فرخنده شبى
 آن   شب  قدر  که  این  تازه  براتم  دادند "

آن براتی كه حافظ در شب قدر آن را دریافت داشته چیست ؟ آیا زبان شعرگون و سخن ماندگار اوست ؟ آیا رندی و زهد ستیزی او در مقام یك مصلح اجتماعی است؟ آیا مقام بلند عرفانی است ؟ اگر اشعار حافظ ماخذ اظهار نظر ما باشد می توانیم بگوییم كه حافظ همه اینها  را از مدد انفاس الهی دریافت  داشته است . شعر رندانه حافظ كه اعتراضی به جامعه زهد زده زمان اوست ، بر زاهدان ریایی و عابدان دغل باز می تازد و گاه شوخ طبعانه از می و صهبا در شب قدر سخن می گوید :

بر    در   شاهم   گدایى  نکته  اى  در  کار  کرد
گفت   بر  هر  خوان  که  بنشستم خدا رزاق بود
رشته    تسبیح   اگر   بگسست   معذورم   بدار 
دستم    اندر   دامن   ساقى   سیمین   ساق  بود
در  شب  قدر  ار  صبوحى  کرده  ام  عیبم مکن 
سرخوش  آمد  یار  و  جامى  بر  کنار  طاق بود

امشب  شب قدر آمد خامش شو و خدمت کن 

- بیشترین و دلكش ترین اشعار در ثنای رمضان و روزه را در شعر مولانا می توان یافت . به همان قیاس بیشترین اشعاری كه در آن ذكری از شب قدر رفته است نیز در سخن مولانا جلال الدین محمد بلخی نهفته است . مولانا در غزلی با ردیف " زنهار مخسب امشب " مخاطب خویش را به بیداری تا سحر در شب قدر فرا می خواند :

مهمان   توام  اى جان زنهار مخسب امشب
اى  جان  و دل مهمان زنهار مخسب امشب
روى   تو  چو  بدر  آمد  امشب شب قدر آمد 
اى   شاه  همه  خوبان زنهار مخسب امشب
اى   سرو  دو  صد  بستان  آرام  دل مستان
بردى دل و جان بستان زنهار مخسب امشب
اى  باغ خوش خندان بی تو دو جهان زندان
آنى   تو  و  صد چندان زنهار مخسب امشب

و در غزلی دیگر باز هم به بیداری می خواند و راه بار یافتن به كوی دوست را در همین شب قدر می داند:

امشب   عجبست اى جان گر خواب رهى یابد
وان  چشم  کجا  خسپد کو چون تو شهى یابد
اى عاشق خوش مذهب زنهار مخسب امشب 
کان   یار   بهانه   جو   بر   تو   گنهى   یابد
من   بنده  آن  عاشق  کو نر  بود  و  صادق 
 کز    چستى  و  شبخیزى  از  مه  کلهى  یابد
در   خدمت  شه  باشد  شب  همره  مه  باشد 
  تا    از   ملاء   اعلا   چون  مه  سپهى  یابد
بر  زلف شب آن غازى چون دلو رسن بازى
  آموخت   که  یوسف  را  در  قعر  چهى  یابد
آن    اشتر   بیچاره   نومید   شدست  از  جو
 می   گردد   در   خرمن  تا  مشت  کهى  یابد
بالش    چو   نمی   یابد  از  اطلس  روى  تو 
 باشد    ز  شب   قدرت   سال   سی هى   یابد
زان  نعل  تو  در  آتش  کردند  در  این سودا 
تا   هر   دل   سودایى  در  خود  شرهى  یابد
امشب   شب قدر آمد خامش شو و خدمت کن
تا    هر    دل    اللهى   ز   الله   ولى   یابد
اندر   پى   خورشیدش  شب  رو  پى  امیدش 
تا    ماه    بلند    تو    با    مه   شبهى   یابد


مولانا در غزلی دیگر با مطلع :

براى  عاشق  و دزدست شب فراخ و دراز
هلا  بیا  شب  لولى  و  کار  هر  دو  بساز

با اشاره به شب قدر، روایی حاجات هر مسلمان  را در این شب میسر می داند و این اعجاز شب قدر را شمه ای از نور رخ حضرت دوست می داند و می گوید :

روا   شود  همه  حاجات  خلق در شب قدر  
که   قدر ، از  چو  تو بدرى بیافت آن اعزاز
همه    تویى  و  وراى  همه  دگر  چه  بود 
که    تا   خیال   درآید   کسى  تو  را  انباز...

مولانا در غزلی با مطلع :

مى   بسازد جان و دل را بس عجایب کان صیام
گر  تو خواهى تا عجب گردى عجایب دان صیام

یك به یك صفات و عجایب ماه مبارك رمضان را می ستاید تا به شب قدر می رسد و در ادامه می سراید :

گر  چه  ایمان  هست  مبنى  بر  بناى پنج رکن
لیک   والله هست از آن ها اعظم الارکان صیام
لیک   در  هر  پنج  پنهان  کرده  قدر  صوم  را
چون  شب  قدر  مبارک هست خود پنهان صیام

مولوی با شگرد همیشگی خویش و با بهره گیری از داستان های عامیانه نكات نغز و عرفانی را در خلال آن باز می گوید با اشاره به داستان كردی كه شتر خود را در بیابان گم می كند و شب هنگام به مدد نور ماه آن را می یابد می گوید :

... خداوندا  در   این   منزل  برافروز  از  کرم  نورى
  که   تا   گم   کرده   خود   را   بیابد   عقل   انسانى
شب   قدر  است  در  جانب  چرا  قدرش  نمی  دانى  
تو   را  می  شورد  او  هر  دم  چرا او را نشورانى
تو  را  دیوانه  کرده ست او قرار جانت برده ست او 
غم   جان  تو  خورده  ست او چرا در جانش ننشانى
چو  او  آب است و تو جویى چرا خود را نمی جویى 
چو   او مشک است و تو بویى چرا خود را نیفشانى

و باز در شعری دیگر به بیداری در شب قدر توصیه می كند و می گوید :

اى    یار   یگانه  چند  خسبى
   وى   شاه  زمانه  چند  خسبى..
درده قدح شراب و چون شمع  بنشین 
به  میانه  چند  خسبى بشتاب  
مها  که این شب قدر  آمد 
 به   کرانه   چند  خسبى

مولوی در دفتر دوم مثنوی پنهان بودن شب قدر را چنین دلیل می آورد كه این پنهانی برای آن است كه جوینده، شبهای بسیاری را به عبادت به صبح برساند و از این راه به چشمه حقیقت دست یابد :

حق   شب  قدرست  در  شبها  نهان
   تا   کند  جان  هر  شبى  را  امتحان
 نه   همه  شبها  بود  قدر  اى جوان
   نه   همه   شبها  بود  خالى  از  آن

- شیخ بهایی در قصیده ای در فواید عزلت و گوشه نشینی بیان می دارد كه گوشه نشینی و روی از مردمان پوشیدن می تواند جان را نورانی سازد همچنانكه شب قدر به دلیل پوشیدگی و مستوری، نورانی و آسمانی است .


هر    که   را   توفیق   حق  آمد  دلیل
عزلتى   بگزید  و  رست از قال و قیل
عزت    اندر   عزلت   آمد  اى  فلان 
 تو  چه  خواهى  ز  اختلاط این و آن؟
پا    مکش   از  دامن  عزلت  به  در 
چند   گردى  چون  گدایان  در  به در؟
گر    ز   دیو   نفس  می  جویى  امان 
 رو   نهان  شو! چون پرى از مردمان
از     حقیقت   بر   تو   نگشاید   درى
 زین    مجازى   مردمان   تا   نگذرى
گر   تو   خواهى   عزت  دنیا  و  دین
 عزلتى     از     مردم     دنیا    گزین
گنج   خواهی؟  کنج  عزلت  کن  مقام
واستتر    واستخف   عن   کل  الانام
چون  شب  قدر  از  همه  مستور شد
لاجرم   از   پاى   تا   سر   نور  شد
اسم  اعظم  چون که کس نشناسدش
سرورى     بر    کل    اسما   باشدش
تا    تو   نیز   از   خلق  پنهانى  همى
لیلةالقدرى       و      اسم     اعظمى
رو   به  عزلت  آر  اى  فرزانه مرد
وز   جمیع   ماسوى   الله   باش  فرد ..
زهد  و  علم  ار  مجتمع  نبود  به هم
کى    توان   زد   در  ره  عزلت  قدم؟
علم     چبود؟    از    همه    پرداختن
جمله    را    در    داو    اول   باختن
این   هوسها   از   سرت  بیرون  کند
  خوف  و  خشیت  در  دلت افزون کند
"خشیة   الله"   را  نشان  علم  دان
" انما  یخشی"  تو  در قرآن بخوان
سینه   را   از   علم   حق   آباد  کن
رو   حدیث   " لو   علمتم"   یاد  کن

شب قدر را مرتبه ای بلند است و ما را تنها توان آن است كه در این شب به حلقه عاشقان و راستان درآییم و در جذبه آن از هر چه ناپاكی و غش پاك گردیم . شب قدر بارانی است كه می توان در زیر آن جان بشست و به امید سبز شدن و بار آوردن نشست .

چه شبی است شب قدر!

امشب چه شبی است؛ شب خوبی ها، نیکی ها، زیبایی ها؛ شب بیداری؛ شب راز و نیاز. امشب چشم هایم را برهم نمی نهم و با تنها معبودم سخن می گویم. تنها با او واگویه می کنم دردهای دلم را! او را می خوانم و از درگاهش اجابت نمیازهایم را می طلبم. امشب چه شبی است؛ ملایک دسته دسته به یمن و بزرگی این شب بر زمین می آیند تا چشمان خسته و خیس شب زنده داران را با گلاب بهشتی بشویند. آنان می آیند تا غبار خطا و گناه را با عطر فردوس از دل ها بزدایند. امشب چه شبی است؛ شب گردش فرشتگان گرداگرد حجت الهی؛ شب بخشودن، شب تقدیر و چه زیباست امشب!

شب اشک

امشب، شب گریه است. شب اشک است. اشک، شبنم وار فرو می ریزد تا آبروی از دست رفته را باز گرداند. خدا امشب مهربان تر از همیشه است. او به این اشک های ناچیز توجه می کند و به آنها پاداش می دهد. این اشک و قطره های ناچیز آتشی را که قرار بود سوزاننده تنم باشد، خاموش می کنند. امشب شب گریه است. شب ناله و فغان. شب آه و افسوس، می گریم ؛ چرا که دستم تهی و خالی است و کوله بارم از گناهان انباشته است و به جز قطرات اندک اشک، چیزی ندارم. پس ای چشمان من! در این شب مهربان بگریید و بنالید و مرا از آتش دوزخ رها کنید.

بهتر از هزار ماه

از شب های مهم در ماه رمضان، شب قدر است؛ شبی که عبادت آن از عبادت هزار ماه بهتر است، شبی که قرآن در آن نازل شد. در روایات اهل بیت علیهم السلام آمده است: «فرشتگان در شب قدر فرود آمده، در زمین پخش می شوند. بر مجالس مؤمنان گذشته و بر آنان سلام می کنند و بر دعاهای آنان، آمین می گویند تا آن گاه که سپیده دم طلوع کند. در این شب دعای کسی رد نمی شود، مگر دعای عاق والدین، کسی که با خویشاندان قطع رابطه کرده، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مؤمنی در دلش باشد».

نزدیکی به خداوند

از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمودند: «موسی علیه السلام عرض کرد: خدای من! نزدیک شدن به تو را خواهانم. فرمود: نزدیکی من از آن کسی است که شب قدر بیدار شود. عرض کرد: خدای من! رحمت تو را می خواهم. فرمود: رحمت من از آن کسی است که در شب قدر به فقیرها رحم کند. عرض کرد: خدای من! جواز عبور از صراط را خواهانم. فرمود: آن برای کسی است که در شب قدر صدقه ای بدهد. عرض کرد: خدای من! درختان بهشتی را می خواهم. فرمود: این درختان از آن کسی است که در شب قدر «سبحان اللّه » بگوید. عرض کرد: خدای من! رضایت تو را می خواهم. فرمود: رضایت من از آن کسی است که در شب قدر دو رکعت نماز بخواند».

توفیق درک

از کارهایی که در طول سال می توان انجام داد، دعا برای توفیق درک شب قدر است و اینکه بتوانیم در این شب، محبوب ترین و پسندیده ترین کارها را نزد خدا انجام دهیم. خداوند این شب را برای ما بهتر از هزار ماه قرار داده و اعمال این شب را از ما پذیرفته، آن را با بالاترین درجات برایمان ثبت می کند. در این شب، نام ما را در گروه مقربان نوشته، شناخت، محبت، نزدیکی، پناه، رضایت و خیر خود را همراه با عافیتش نصیب ما می کند.

توسل

آیت اللّه میرزا جواد ملکی تبریزی، استاد اخلاق حضرت امام خمینی رحمه الله ، درباره شب قدر چنین می گوید: «بر مؤمن لازم است در اول شب به نگهبان آن شب که از معصومان علیهم السلام است، توسل جسته، او را شفیع خود قرار دهد. در این هنگام توفیق در اعمال و احوال را که به آن احتیاج دارد، ذکر نموده، تلاش کند با الفاظی که برای درخواست ترحم و شفاعت می گوید، رحمت و رقت را جلب کرده، مهربانی و کرامت را برانگیخته، ابرهای جود و کرم و بخشش را بباراند، و با دست آنان عقل و نفس و قلب و صفات و اعمال و تمام وجودش را به مولایش واگذار نموده، در طول شب نیز مواظب باشد کاری مخالف تفویض انجام ندهد».

لذت سلام

شب قدر، شبی سراسر نور، رحمت، خیر، برکت، سلامت و سعادت بی نظیر است. در حدیثی آمده است: «از امام باقر علیه السلام پرسیدند: آیا شما می دانید شب قدر کدام شب است؟ فرمود: چگونه نمی دانم، در حالی که فرشتگان در آن شب گرد ما دور می زنند». در داستان ابراهیم علیه السلام نیز آمده است، چند نفر از فرشتگان الهی نزد او آمدند و بشارت تولد فرزندی را برای او آوردند و بر او سلام کردند؛ سلامی که لذت آن برای ابراهیم علیه السلام ، برتر از تمام دنیا بود. راستی، وقتی گروه گروه از فرشتگان در شب قدر نازل شده و بر مؤمنان سلام می کنند، سلام ایشان چه لذت و لطف و برکتی خواهد داشت؟ آیا آتش دوزخ به برکت سلام فرشتگان بر مؤمنان در شب قدر «برد» و «سلام» نخواهد شد؟