تبیان، دستیار زندگی

زمانی كه رسول خداصلی الله علیه وآله را به معراج می بردند، در این منطقه زیبا (ناحیه قم) شیطان را دید كه نشسته است، به او فرمود: «ای كسی كه از رحمت خداوند دور هستی، بلند شو!» لذا این منطقه را قم نام نهادند.

پیامبرصلی الله علیه وآله در شب معراج به شیطان نهیب زد: «قم؛ از این جا بلند شو»!

این، درسی بود كه حضرت به اهل قم داد تا با پرچم داری حوزه علمیه اش به دنیا پیام دهند: هر كس در هر جا شیطان را دید، باید به او بگوید: «قم».

آری باید همانند انبیا، آرامش را از شیطان گرفت و او را دشمن خود شمرد وگرنه آسایش ما را خواهد گرفت و از دشمنی فرو گذاری نخواهد كرد.

نكته ها

1. در این حدیث از بهترین منظره های آفریدگان خداوند، سخن رفته است و آن، این است كه پیامبرصلی الله علیه وآله با ورود علی علیه السلام به مجلس، او را پیش خود خواند و با وی معانقه و بین دو چشمش را بوسید.

2. ولایت علی علیه السلام دارای یك معنای عمیق، گسترده، بلند و ارزشمند برای همگان و همه مكان ها است كه پس از توحید، معاد و نبوّت قرار دارد. از این روایت می توان بهره گرفت كه كارا شدن استعدادهای انسان، آسمان ها، دریاها و زمین ها و یا كمال استفاده از آن ها، به پذیرش معنای متعالی «ولایت علی علیه السلام» می باشد و یكی از امتیازهای آسمان هفتم و چهارم بر دیگر آسمان ها و برتری مكّه، مدینه، كوفه و قم بر دیگر شهرهای زمین، پیشی گرفتن در پذیرش ولایت عامّ امیرمؤمنان علیه السلام است.

آشیانه آل محمّدصلی الله علیه وآله و پناهگاه شیعه

و عن سهل بن زیاد، عن عبدالعظیم الحسنی، عن اسحاق الناصح مولی جعفر، عن ابی الحسن الاوّل علیه السلام قال: «قم عشّ آل محمّد و مأوی شیعتهم، و لكن سیهلك جماعة من شبابهم بمعصیة آبائهم و الاستخفاف و السّخریّة بكبرائهم و مشایخهم و مع ذلك یدفع الله عنهم شرّ الأعادی و كلّ سوء».

... سهل بن زیاد رازی و غیر او روایت كند از عبدالعظیم بن عبد الله حسنی كه او گفت: حدیث كرد مرا اسحق بن ناصح مولی جعفریین كه شنیدم از ابی الحسن الاوّل كه او فرمود كه: «قم، آشیانه آل محمّد علیهم السّلام است و مأوی و جای شیعت ایشان. امّا جمعی جوانان ایشان به مصیبت پدران خویش و استخفاف و سُخره داشتن ایشان پیران و بزرگ ترینان خود، زود باشد كه هلاك شوند؛ مع هذا كه حقّ - عزّ و علا - بلا از ایشان دفع كرده است به سبب بیزار شدن از دشمنان ما و هم چنین هر بدی را»

یاران حضرت مهدی (عجّ) و معجزه های پیامبران

و قال ابوعبدالله الفقیه الهمدانی فی كتاب البلدان: انّ أبا موسی الاشعری روی انّه سأل امیرالمؤمنین علیّ بن ابیطالب علیه السّلام عن أسلم المدن و خیر المواضع عند نزول الفتن و ظهور السّیف، فقال:

«اسلم المواضع یومئذ أرض الجبل، فاذا اضطربت خراسان و وقعت الحرب بین اهل جرجان و طبرستان و خربت سجستان فاسلم المواضع یومئذ قصبة قم، تلك البلدة الّتی یخرج منها أنصار خیر النّاس أباً و اُمّاً و جدّاً و جدّةً و عمّاً و عمّةً تلك الّتی تسمّی الزّهراء».

بها موضع قدم جبرئیل، و هو الموضع الّذی نبع منه الماء الّذی من شرب منه أمن من الدّاء و من ذلك الماء عجن الطّین الّذی عمل منه كهیئة الطّیر، و منه یغتسل الرّضا علیه السّلام و من ذلك المواضع یخرج كبش ابراهیم و عصی موسی و خاتم سلیمان علیهم السّلام

ابوعبدالله فقیه همدانی در كتاب بلدان آورده است كه: ابوموسی اشعری روایت كند كه او از امیرمؤمنان علی علیه السلام سؤال كرد كه: سلامت ترین شهرها و بهترین موضع ها، چون فتن و محن و هرج و مرج ظاهر شود، كدام است؟ امام فرمود كه: سلامت ترین موضع ها در آن وقت و زمان، زمین جبل باشد چون خراسان به هم برآید و میان اهل جرجان و طبرستان حرب و كارزار واقع شود و سجستان خراب گردد. و سلامت ترین موضع ها قصبه قم باشد كه از آن، انصار و یاوران كسی كه بهترین مردم است به پدر و مادر و جدّ و جدّه و عمّ و عمّه بیرون آید و آن ناحیت [را] زهرا می گویند و بدان كه آن ناحیت، موضعی است كه جبرئیل علیه السلام بدان فرود آمده است و آن، آن موضع است كه از آن آبی بیرون آید كه هر كسی كه از آن بیاشامد، از درد و رنج خلاص یابد و آن گِل كه عیسی علیه السلام از آن صورت شب پرّه ساخت و باد در وی دمید و او به قدرت خدای تعالی زنده شد و پرید، چنانچه حقّ - سبحانه و تعالی - در قرآن مجید از آن حكایت می كند درین آیت كه: «وَ نُعَلِّمُهُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْریةَ وَ الاِنْجِیلَ وَ رَسُولاً اِلی بَنی اِسْرائیلَ اَنّی قَدْ جِئتُكُمْ بِآیَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ اَنّی اَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّینِ كَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَانْفُخُ فِیهِ فَیكُونُ طَیْراً بِاِذْنِ الله» الی آخر الآیه، بدین آب ساخت و گل آن از آن جا كرده است. و امام علی بن موسی الرّضا علیه السلام از آن چشمه آب خورده و بدان موضع غسل فرموده است و از آن مقام، كبش ابراهیم و عصای موسی و انگشتری سلیمان علیهم السلام بیرون آمده است.

قم؛ شهر برگزیده الهی

عن أبی عبد الله علیه السلام قال: «انّ الله اختار من جمیع البلاد، كوفة و قم و تفلیس».

و هم از وی روایت است، از حسن بن یوسف، و او از خالد ابی یزید، و او از ابی عبد الله علیه السلام كه او فرمود كه: « حقّ - جلّ و علا - از جمیع شهرها، كوفه و قم و تفلیس را برگزیده است».

نكته ها

1. از روایات و تاریخ می توان بهره گرفت كه قم و كوفه، جهت مشترك دارند و آن، كانون نشر ولایت و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام می باشد؛ در حالی كه چنین چیزی نسبت به تفلیس دیده نمی شود.

2. شاید علّت این كه كوفه، قم و تفلیس از سوی خداوند در بین شهرها برگزیده شده اند، رخدادهایی باشد كه جهان در آینده، شاهد آن خواهد بود؛ البته خدا، داناتر است.

قم؛ شهر امنیّت و آرامش

و عن احمد بن محمّد بن عیسی، عن الحسن بن محبوب، عن ابی جمیلة المفضل بن صالح، عن رجل، عن ابی عبد الله علیه السلام قال: «اذا عمّت البلدان الفتن فعلیكم بقم و حوالیها و نواحیها، فانّ البلاء مدفوع عنها».

و در نقل و تعبیر دیگری فرموده است: «اذا عمّت البلدان الفتن و البلایا فعلیكم بقم و حوالیها و نواحیها فان البلایا مدفوع عنها»

و روی مرفوعاً الی محمّد بن یعقوب الكلینی باسناده الی علیّ بن موسی الرّضا علیه السلام قال: «اذا عمّت البلدان الفتن فعلیكم بقم و حوالیها و نواحیها».

و ایضاً راوی روایت كند از احمد بن محمّد بن عیسی، و او از حسن بن محمود سراج، و او از ابی جمیله المفضل بن صلح اسدی، و او از حبلی كه او گفت كه: من از ابی عبد الله شنیدم كه او فرمود كه: «چون همه شهرها پر فتنه و بلا گردند و آشوب و اضطراب در جهان عام شود، بر شما باد كه پناه به قم دهید و با حوالی و نواحی آن، كه بلا از قم مدفوع و مصروفست».

امام صادق علیه السلام فرمود: «وقتی همه شهرها از فتنه و بلا پرگردند و آشوب و اضطراب در جهان فراگیر شود، به قم و اطراف آن پناه برید، كه بلا از آن دور شده است».

نكته ها

1. حدیث های شماره 26، 44 و 61 هر چند از دو معصوم است، ولی تعبیرها تقریباً یكی می باشد و با تعبیر نقل شده از مجالس المؤمنین، نیز نزدیك می باشد.

2. آیا دفع بلااز قم و اطراف آن به خاطر این است كه بندگان خاصّ خداوند در آن جا می باشند و خداوند آنان را محافظت می فرماید، یا چون اهل فتنه نیستند، خداوند به صورت تكوینی و خود به خود، آنان را دچار بلا نمی كند، یا به جهت این كه قم، حوالی و نواحی آن از «ارض الجبل» و مناطق كوهستانی خاص است وازنظر طبیعی ایمنی دارد، و یابه علل دیگر؟

امنیّت كوفه و قم

و عن محمّد بن سهل بن الیسع، عن ابیه، عن جدّه، عن ابی عبد الله علیه السلام، قال: «اذا فقد الأمن من العباد و ركب النّاس علی الخیول و اعتزلوا النّساء و الطیّب، فالهرب الهرب عن جوارهم».

فقلتُ: جعلتُ فداك، الی أین؟ قال: «الی الكوفة و نواحیها، أو الی قم و حوالیها فانّ البلاء مدفوع عنهما».

ایضاً روایت كند از محمّد بن سهل بن الیسع، از پدر خود، و او از جدّ خود، و او از ابی عبد الله علیه السلام كه او فرمود كه: «چون مفقود شود امن در بلاد، و مردمان بر پشت اسبان نشینند و از زنان و بوی خوش اعتزال نمایند، فالهرب الهرب الهرب؛ بگریزید و سخت بگریزید از همسایگی ایشان.» گفتم: خدای تعالی و تقدّس، جان و مال و تن مرا فدای تو گرداناد! كجا گریزیم و پناه با كدام موضع دهیم؟ فرمود: «با كوفه و گرد بر گرد آن و یا زمین قم و حوالی آن، كه ازین هر دو شهر بلا مدفوع و مصروفست».

و عن احمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن خالد البرقیّ، عن سعد بن اسعد الاشعری، عن جماعة، عن ابی عبد الله علیه السلام قال: «اذا عمّت البلایا، فالأمن فی كوفة و نواحیها من السّواد و قم من الجبل، و نعم الموضع قم للخائف الطّائف».

سواد العراق: اسم منطقه ای است كه طول آن از حدیثة الموصل تا آبادان و عرض آن از عذیب تا حلوان می باشد كه 35 فرسخ طولانی تر از عراق است.

این نام بر این منطقه به علّت سبزی درختان و زراعت آن می باشد.

مراد از «جبل»، همان جبال است كه در قدیم نام منطقه وسیعی از مركز و مغرب ایران بود.

نكته ها

1. امنیت و آرامش نزد خداوند است كه بر دل پیامبران، امامان علیهم السلام، اولیا و بندگان مؤمن خود فرو می فرستد و بندگانی كه قلبشان وصل به خداوند نباشد، هماره دچار ناآرامی، اضطراب و تشویش خواهند بود.

2. برای كسانی كه از خطرها، گناهان و فتنه های آخرالزّمان بیمناك هستند و به دنبال شهر پاك و امنی در جهان می گردند، سرزمینی چون: كوفه و قم پناهگاه مطمئنّی خواهد بود؛ چرا كه رحمت الهی و عنایات ویژه معصومین علیهم السلام شامل حال شیعیان این مناطق می باشد.

روی سعد بن عبد الله بن ابی خلف، عن الحسن بن محمّد بن سعد، عن الحسن بن علی الخزاعیّ، عن عبد الله بن سنان، سئل ابو عبد الله علیه السلام: أین بلاد الجبل؟ فانّا قد روینا أنّه اذا ردّ الیكم الأمر یخسف ببعضها؛ فقال: «إنّ فیها موضعاً یقال له «بحر» و یسمّی بقم و هو معدن شیعتنا، فأمّا الریّ، فویل له من جناحیه، و انّ الأمن فیه من جهة قم و أهله»، قیل: و ما جناحاه؟ قال علیه السلام: «احدهما بغداد، و الأخر خراسان، فانّه تلتقی فیه سیوف الخراسانیّین و سیوف البغدادیّین، فیعجّل الله عقوبتهم و یهلكهم فیأوی أهل الرّی إلی قم فیؤویهم أهله ثمّ ینتقلون منه الی موضع یقال له اردستان»

از سعید بن عبد الله بن ابی خلف روایت است كه او گفت: حدیث كرد مرا حسن بن محمّد بن سعد، از حسن بن علی خزاعی، و او از عبد الله بن سنان، و از ابی عبد الله علیه السلام كه از وی سؤال كردند و گفتند: یا ابا عبد الله! چون حقّ - سبحانه تعالی - این امر و فرمان با شما ردّ كند؛ یعنی چون قائم آل محمّد ظهور كند، اهل جبال كجا باشند كه ما در بعضی از روایات خوانده ایم و شنیده ایم كه بعضی از شهرهای جبل را خسف و نگونسار كنند؟ امام علیه السلام فرمود: «ویحكم؛ وای بر شما! در جبال موضعی است كه آن را بحر گویند، شما از جبال می پرسید یا از بحر؟» گفتند: یا ابا عبد الله! بحر كدام موضع است از مواضع جبال؟ فرمود: «شهری است كه او را قم گویند» او را گفتند: یا ابا عبد الله! به چه سبب، بحر را قم نام نهاده اند؟ امام فرمود: «سبب، آن كه قم معدن ماست كه اهل بیت رسولیم. واَمّا ری، وای بر ری از هر دو بال و طرف آن! چه، امن و سلامتی آن به سبب قم و اهل قم است».

گفتند: یا اباعبدالله! دو جناح و طرف ری، كدام اند؟ فرمود: «یكی، بغداد است و یكی، خراسان؛ به تحقیق شمشیرهای خراسان و شمشیرهای بغداد به ری به یكدیگر رسند، حق تعالی عقوبت بر ایشان تعجیل فرماید و ایشان را هلاك گرداند. پس اهل ری ازین سبب، پناهبا اهل قم دهند و اهل قم ایشان را جای و مقام دهند و در میان ایشان به امن و استراحت بنشینند و از قم به موضعی كه آن را اردستان گویند، نقل كنند»

عن احمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن خالد، عن بعض أصحابه، عن ابی عبد الله علیه السلام، قال: كنّا عنده جالسین اذ قال مبتدئاً: خراسان، خراسان! سجستان، سجستان! كانّی أنظر الی أهلهما راكبین علی الجمال مسرعین الی قم»

روایت است از محمّد بن احمد بن عیسی، از محمّد بن خالد برقی، از بعضی اصحاب ما، از ابی عبد الله علیه السلام كه گفتند: ما در حضرت او نشسته بودیم و هیچ ذكر خراسان در میان نبود؛ پس به ابتدا، امام فرمود: «خراسان، خراسان! سجستان، سجستان! گوئیا من می بینم و مشاهده می كنم كه اهل ری بر شتران نشسته اند و به جانب قم می رانند و این، گاهی باشد كه پنج یك از دو دانك روی بدیشان آرند»

قم؛ جایگاه امن و آرامش

... محمّد بن جعفر، عن ابیه الصادق علیهم السلام، قال: «اذا اصابتكم بلیّة و عناء فعلیكم بقم، فانّه مأوی الفاطمیّین و مستراح المؤمنین وسیأتی زمان ینفر أولیاؤنا و محبّونا عنّا و یبعدون منّا و ذلك مصلحة لهم لكیلا یعرفوا بولایتنا، و یحقنوا بذلك دمائهم و اموالهم و ما اراد أحد بقم و أهله سوءاً الاّ اذلّه الله و أبعده من رحمته».

سهل روایت می كند از حسین بن محمّد كوفی، و او از محمّد بن حمزة بن قاسم علوی، و او از عبدالله بن عباس هاشمی، و او از محمّد بن جعفر بن محمّد، و او از پدر خود ابی عبد الله علیه السلام كه او فرمود: «داهیه(69) و عنائی و بلائی كه به شما رسد، بر شما باد كه به قم وطن كنید كه قم، مأوای فاطمیان و راحت جای مؤمنانست و روزگاری آید كه دوستان و محبّان ما از ما منافرت نمایند و دوری اختیار كنند و درین، ایشان را مصلحت و بهبود بُوَد تا بدانند كه ایشان، انصار و دوستان مااند تا خون ها و مال های ایشان در امان بود. هیچ كس به قم و اهل قم بدی نخواهد الاّ كه حقّ - سبحانه و تعالی - او را خوار و ذلیل گرداند و از رحمت خودش دور دارد».

گسترش قم و ارزشمند شدن زمین آن

و عن یعقوب بن یزید، عن ابی الحسن الكرخیّ، عن سلیمان بن صالح، قال: كنّا ذات یوم عند أبی عبد الله علیه السلام، فذكر فتن بنی عباس و ما یصیب النّاس منهم، فقلنا: جِعِلْنا فداك، فأین المفزع و المفرّ فی ذلك الزّمان؟

فقال: «الی الكوفة و حوالیها و الی قم و نواحیها» ثمّ قال: «فی قم شیعتنا و موالینا، و تكثر فیها العمارة، و یقصده النّاس و یجتمعون فیه حتی یكون الجُمر بین بلدتهم».

و فی بعض روایات الشیّعة: «أنّ قم یبلغ من العمارة الی أن یشتری موضع فرس بألف درهم».

یعقوب بن یزید روایت كند از ابی الحسن كرجی، از سلیمان صالح، از ابی عبدالله علیه السلام كه روزی از روزهای فتن های بنی عباس و آنچه از ایشان به مردم می رسد، در حضرت ابی عبدالله باز می گفتند؛ ما گفتیم: جان های ما فدای تو باد! چون چنین باشد، مفرّ و گریزگاه و ملجأ و پناه جای كجا بود؟ فرمود: «از عراق به كوفه و حوالی آن و به قم و نواحی آن». پس فرمود كه: «در قم، شیعت و دوستان ما باشند و بنا و عمارت در آن بسیار شود و مردم بدان قصد كنند و جمع شوند تا غایت كه دیه جُمر در میان عمارت بناهای آن واقع بود».

و هم چنین در روایت شیعه آمده است كه: «قم در عمارت و كثرت مردم، قیمت زمین آن به نوعی برسد كه آن مقدار كه اسبی را بر آن ببندند، به هزار درهم باشد»