تبیان، دستیار زندگی

زندگی امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ و شهادت
امام حسن عسکری یازدهمین امام شیعه اثنی عشری و سیزدهمین معصوم، فرزند امام هادی ـ علیه السّلام ـ و پدر بزرگوار امام مهدی صاحب الزمان(عج) می باشد که نام مادرشان «حُدَیثِه» بوده[1] درباره تاریخ تولد و محل تولد آن حضرت بین مورخین اختلاف هست چنان که تاریخ تولد آن حضرت را بین سالهای 230 تا 233 ذکر کرده اند و همچنین محل تولد آن حضرت را برخی مدینه گفته و برخی معتقدند آن حضرت در سامرا متولد شده است.
اقوال در ولادت حضرت
1. ربیع الثانی سال 232 هـ .ق در مدینه.[2]
2. سال 231 هـ .ق در سامرا.[3]
3. هشتم ربیع الاول 232 هـ .ق.[4]
4. سال 231 روز دوشنبه چهارم ربیع الثانی.[5]
5. سال 233 هـ .ق.[6]
6. رمضان 232 هـ .ق.[7]
به جز یک مورد بقیه بر این باورند که امام در مدینه متولد شده و مشهور است که حضرت در ربیع الثانی 232 متولد شدند.
دوران طفولیت و کودکی امام ـ علیه السّلام ـ در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت و مرجعیت عامه مسلمانان سپری شد و در چنین خانواده ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن ـ علیه السّلام ـ در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.
حضرت در کودکی به همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل شدند با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شده و در سامرا در منطقه ای به نام (عسکر) سکونت اجباری اختیار کردند و لذا به (عسکری) نامیده شدند.[8] و سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته اند و این گفته بر فرضی است که تولد حضرت در مدینه اتفاق افتاده باشد چنان که سید محسن امین چنین عقیده ای دارد.[9]
البته به این نکته نیز باید توجه کرد که امام هادی برای آماده کردن شیعه به غیبت صاحب الزمان (عج) و همچنین حفظ جان امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ از تعرض دشمنان فرزند خود را جز از خواص شیعه و افراد مورد اعتماد مخفی می کرد و از مقام و عظمت آن حضرت کمتر صحبت می فرمود و لذا اطلاعات کمی از دوران کودکی حضرت امام حسن عسکری در منابع
مشاهده می کنیم.

. 2محمد بن عثمان بن سعید ثمری: وی نیز همچون پدر از بزرگان شیعه و از نظر تقوی و عدالت و بزرگواری مورد اعتماد و احترام شیعیان بود و از یاران مورد اعتماد امام عسگری ـ علیه السّلام ـ بود چنانچه امام عسگری در جواب (احمد بن اسحاق) که سوال کرده بود به چه کسی از شیعیان و معتمدین حضرت مراجعه کند حضرت فرمود: عمری (عثمان بن سعید) و پسرش هر دوی آنها امین و مورد اعتماد من هستند، آنچه به تو برسانند از جانب من می رسانند و آنچه به تو بگویند از طرف من می گویند. سخنان آنان را بشنو و از آنان پیروی کن زیرا این دو تن مورد اعتماد و امین من هستند وی که به عنوان نایب دوم امام زمان (عج) نیز بوده در تاریخ 304 یا 305 هجری قمری وفات یافت.[6]
3. احمد بن ابراهیم بن اسماعیل: ایشان یکی از خواص و نزدیکان امام حسن عسکری بود که آثار ارزنده ای در علوم مختلف از خود به یادگار گذاشت کتاب (اسماء الجبال و المیاه و الاودیه) در علم جغرافیا بوده و همچنین در علم لغت تبحر داشته و از کاتبان و همنشینان امام بوده[7] وی در سال 291 هجری قمری وفات یافت.[8] 

4. فضل بن شاذان بن خلیل مکنی به ابو محمد: که از مشایخ و ثقات و معتمدین و محدثین اواسط قرن سوم هجری است وی فقیه متکلم جلیل القدر و از اصحاب حضرت جوادـ علیه السّلام ـ و امام هادی و امام حسن عسگری علیهم السلام بوده و حدود یکصد و هشتاد کتاب به او منسوب است که در موضوعات مختلف نگاشته از جمله (اثبات الرجعة) (اربع مسائل فی الامامیة)، (الرد علی الباطنیة و القرامطة)، (حدوث العالم) و... او را متوفای 260 هجری می دانند.و همچنین کتاب الایضاح فی الرد علی سائر الفرق از اوست.[9]
5. احمد بن محمد بن خالد برقی (متوفای 274 یا 280هـ): وی نیز از یاران و اصحاب امام حسن عسکری بوده و همچنین پدرش محمد نیز از یاران امام محسوب می شد ولی احمد شهرتی بیش از پدر داشته او دارای آثار علمی بود از جمله المحاسن که حاوی بسیاری از احادیث ائمه است.
6. حسین بن اشکیب سمرقندی (مروزی) از اصحاب و یاران امام حسن عسکری و در نقل روایت از جانب رجالیون ثقه توصیف شده مدتی در قم خادم حرم حضرت معصومه(س) بوده سپس در سمرقند مقیم و به نشر معارف تشیع پرداخت.[10] 

7. حسن بن موسی الخشاب از بزرگان و علمای شیعه و از یاران امام عسگری بود و آثار علمی در موضوعات مختلف داشته از جمله: کتاب(الرد علی الواقفه) و (النوادر) و... .
8. ابراهیم بن ابی حفص: کنیه اش ابو اسحاق، کاتب و از اصحاب بزرگ امام حسن عسگری ـ علیه السّلام ـ به شمار می رود و مردی ثقه و موجه است و همچنین او کتابی در رد اهل غلو و ابی الخطاب نوشت.[11]
9. احمد بن ادریس قمی معروف به معلم، از اصحاب و یاران امام عسگری ـ علیه السّلام ـ به شمار می رود او فقیهی ثقه و مورد اعتماد شیعه بود که روایات زیادی نقل کرده و روایاتش صحیح است دارای اثری به نام نوادر بوده ـ در سال 306 در گذشت.[12]
10. داود بن قاسم بن اسحاق از اهالی بغداد که در نزد ائمه علیهم السلام دارای مقام و منزلتی عالی بود و در نقل حدیث او را ثقه دانسته اند و از اصحاب خاص امام جواد و هادی و عسگری و حضرت صاحب الزمان علیهم السلام محسوب و از همه آنها نقل روایت کرده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زندگانی امام حسن عسگری، باقر شریف قرشی، ترجمه سید حسن اسلامی.
2. حیاة الامام العسکری، محمد جواد طبسی.
3. خورشید سامرا، محمد جواد طبسی.
4. حیاة فکری سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . طوسی‏، الغیبة، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة بی تا ص 216.
[2] . همان ص 214.
[3] . همان ص 216.
[4] . همان .
[5] . حسین جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ترجمه سید محمد تقی آیت اللهی، تهران ، امیرکبیر، 1367 ش، ص 155.
[6] . طوسی پیشین ص 219 - 223 .
[7] . شیخ طوسی، الفهرست. تحقیق شیخ جواد قیومی، بیروت، موسسه نشر الفقاهة، ص72؛ رجال نجاشی، ص92 .
[8] . تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء چاپ دوم، 1403ق ج 2 ص 66.
[9] . فضل بن شاذان الایضاح. تحقیق جلال الدین حسینی (بی جا ) (بی تا) ص 1 .
[10] . احمد بن علی نجاشی، تحقیق آیت الله شبیری زنجانی، قم، جامعة مدرسین، 1413ق، ص 76، ش 182.
[11] . باقر شریف قرشی، حیاه الامام الحسن العسکری، ترجمه سید حسن اسلامی، قم، جامعه مدرسین، 1371، ص139 .
[12] . احمد بن علی نجاشی، همان ص 143.2

2. ارتباط از طریق پیک ها و نامه ها
علاوه بر شبکه ارتباطی وکالت، امام از طریق اعزام پیکها نیز با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر مشکلات آنان را برطرف می کرد. در این زمینه به عنوان نمونه می توان از فعالیت های «ابو الادیان»، یکی از نزدیکترین یاران امام یاد کرد. او نامه ها و پیام های امام(ع) را به پیروان آن حضرت می رساند و متقابلا نامه ها، سؤالها، مشکلات، خمس، و دیگر وجوه ارسالی شیعیان را دریافت نموده و در سامرا به محضر امام عسکری می رساند.[7] گذشته از پیک ها، امام از طریق مکاتبه نیز با شیعیان ارتباط برقرار می ساخت و از این رهگذر آنان را زیر چتر هدایت خویش قرار می داد. نامه ای که امام حسن عسکری به «ابن بابویه» نوشته نمونه ای از این نامه ها است.[8]
3. ارتباط از طریق فعالیتهای سری و مخفی
امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ نوع دیگر ارتباط خود را با شیعیان از طریق فعالیتهای مخفی نزدیک ترین یاران خود برقرار می کرد. از جمله «عثمان بن سعید عمری» که از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود، زیر پوشش روغن فروشی فعالیت می کرد. شیعیان و پیروان حضرت عسکری اموال و وجوهی را که می خواستند به امام تحویل دهند به او می رساندند و او آنها را در ظرفها و مشکهای روغن قرار داده و به حضور امام می رساند.[9]
4. ارتباط از طریق نمایندگان مردم
تماس مستقیم با امام، با فرستادن افرادی از طرف شیعیان به محضر آن حضرت، نوع دیگری از وجود ارتباط میان امام و دوستانش بود.[10] از جعفر بن شریف جرجانی نقل شده است که گفت: به زیارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام حسن عسکری رسیدم، خواستم اموالی را که دوستان به وسیله من فرستاده بودند به آن حضرت بدهم، پیش از آنکه بپرسم، به چه کسی بدهم امام فرمود: آنچه را همراه آورده ای به مبارک، خادم من بسپار.[11]
بنابراین با وجود همه تنگناها و محدودیت هایی که خلافت عباسی برای امام(ع) به وجود آورده بود آن حضرت همواره با شیعیان خود در ارتباط بوده و از این طریق به امور مختلف ایشان رسیدگی می فرمود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
2. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شیخ مفید، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، چاپ ششم، 1383 ش، ج 2، ص 442.
[2] . شیخ صدوق، معانی الاخبار، تهران، مکتبه الصدوق، 1379 هـ.ق، ص 65.
[3] . ابن شهر آشوب، مناقب، قم، کتاب فروشی مصطفوی، ج 4، ص 434.
[4] . شیخ محمد جواد طبسی، حیاة الامام العسکری، طبقة الاولی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1371ش، ص 223ـ226.
[5] . مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه تحقیقاتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، چاپ اول، 1372ش، ص 632 و 634.
[6] . شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، 1348 ش، ص 532.
[7] . مهدی پیشوایی، پیشین، ص 636.
[8] . ابن شهر آشوب، پیشین، ج 4، ص 425.
[9] . شیخ طوسی، الغیبه، تهران، مکتبة نینوی الحدیثه، ص 214.
[10] . رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، چاپ هفتم، 1383ش، ص 551.
[11] . اربلی، کشف الغمه، تحقیق: سید هاشم رسولی، تبریز، ج 2، ص 427.

*هفت سفارش از امام حسن عسکری

قالَ علیه السلام لِشیعَتِهِ: اوُصیكُمْ بِتَقْوَى اللّهِ وَالْوَرَعِ فى دینِكُمْ وَالاْ جْتِهادِ لِلّهِ، وَ صِدْقِ الْحَدیثِ، وَداءِ الاْ مانَةِ إلى مَنِ ائْتَمَنَكِمْ مِنْ بِرٍّ وْ فاجِرٍ، وِطُولِ السُّجُودِ، وَحُسْنِ الْجَوارِ.

به شیعیان و دوستان خود فرمود:

۱-تقواى الهى را پیشه كنید

 ۲-و در امور دین ورع داشته باشید،

 ۳-در تقرّب به خداوند كوشا باشید

 ۴- در صحبت ها صداقت نشان دهید،

 ۵-هركس امانتى را نزد شما نهاد آن را سالم تحویلش دهید،

۶-سجده هاى خود را در مقابل خداوند طولانى كنید

۷- به همسایگان خوش رفتارى و نیكى نمائید.

اءعیان الشّیعة : ج ۲، ص ۴۱، س ۳۰، بحارالا نوار: ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.

*حقیقت عبادت

قالَ علیه السلام : لَیْسَتِ الْعِبادَةُ كَثْرَةُ الصّیامِ وَالصَّلاةِ، وَ إنَّمَا الْعِبادَةُ كَثْرَةُ التَّفَكُّرِ فی مْرِ اللّهِ.

فرمود: عبادت در زیاد انجام دادن نماز و روزه نیست ، بلكه عبادت با تفكّر و اندیشه در قدرت بى منتهاى خداوند در امور مختلف مى باشد.

مستدرك الوسائل : ج ۱۱، ص ۱۸۳، ح ۱۲۶۹۰.

*دو عامل هلاکت انسان

 قالَ علیه السلام : إیّاكَ وَ الاْ ذاعَةَ وَ طَلَبَ الرِّئاسَةِ، فَإنَّهُما یَدْعُوانِ إلَى الْهَلَكَةِ.

فرمود: مواظب باش از این كه بخواهى شایعه و سخن پراكنى نمائى و یا این كه بخواهى دنبال مقام و ریاست باشى و تشنه آن گردى ، چون هر دوى آن ها انسان را هلاك خواهد نمود. بحارالا نوار: ج ۵۰، ص ۲۹۶، ضمن ح ۷۰.

چه کسی رعایت تقوای الهی را نمی کند

قالَ علیه السلام : مَنْ لَمْ یَتَّقِ وُجُوهَ النّاسِ لَمْ یَتَّقِ اللّهَ.

فرمود: كسى كه در مقابل مردم بى باك باشد و رعایت مسائل اخلاقى و حقوق مردم را نكند، تقواى الهى را نیز رعایت نمى كند. بحارالا نوار: ج ۶۸، ص ۳۳۶، س ۲۱، ضمن ح ۲۲.