تبیان، دستیار زندگی

زندگی امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ و شهادت
امام حسن عسکری یازدهمین امام شیعه اثنی عشری و سیزدهمین معصوم، فرزند امام هادی ـ علیه السّلام ـ و پدر بزرگوار امام مهدی صاحب الزمان(عج) می باشد که نام مادرشان «حُدَیثِه» بوده[1] درباره تاریخ تولد و محل تولد آن حضرت بین مورخین اختلاف هست چنان که تاریخ تولد آن حضرت را بین سالهای 230 تا 233 ذکر کرده اند و همچنین محل تولد آن حضرت را برخی مدینه گفته و برخی معتقدند آن حضرت در سامرا متولد شده است.
اقوال در ولادت حضرت
1. ربیع الثانی سال 232 هـ .ق در مدینه.[2]
2. سال 231 هـ .ق در سامرا.[3]
3. هشتم ربیع الاول 232 هـ .ق.[4]
4. سال 231 روز دوشنبه چهارم ربیع الثانی.[5]
5. سال 233 هـ .ق.[6]
6. رمضان 232 هـ .ق.[7]
به جز یک مورد بقیه بر این باورند که امام در مدینه متولد شده و مشهور است که حضرت در ربیع الثانی 232 متولد شدند.
دوران طفولیت و کودکی امام ـ علیه السّلام ـ در خاندان وحی، خاستگاه امامت، سرچشمه هدایت و مرجعیت عامه مسلمانان سپری شد و در چنین خانواده ای پرورش یافته و از هر آلودگی و پلیدی به دور بوده، از تفضلات الهی این بود که امام حسن ـ علیه السّلام ـ در خانه نبوت و معدن امامت با بهترین و شایسته ترین شیوه پرورش یافت و از اولین ساعات تولد در مسیری قرار گرفت که رهبری آینده امت به او واگذار شود.
حضرت در کودکی به همراه پدر از مدینه به سامرا منتقل شدند با ظلم و بیدادگری طاغوتیان آشنا شده و در سامرا در منطقه ای به نام (عسکر) سکونت اجباری اختیار کردند و لذا به (عسکری) نامیده شدند.[8] و سن آن حضرت را در هنگام انتقال به سامرا چهار سال و چند ماه گفته اند و این گفته بر فرضی است که تولد حضرت در مدینه اتفاق افتاده باشد چنان که سید محسن امین چنین عقیده ای دارد.[9]
البته به این نکته نیز باید توجه کرد که امام هادی برای آماده کردن شیعه به غیبت صاحب الزمان (عج) و همچنین حفظ جان امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ از تعرض دشمنان فرزند خود را جز از خواص شیعه و افراد مورد اعتماد مخفی می کرد و از مقام و عظمت آن حضرت کمتر صحبت می فرمود و لذا اطلاعات کمی از دوران کودکی حضرت امام حسن عسکری در منابع
مشاهده می کنیم.

امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ از جمله امامانی است که در سنین جوانی به شهادت رسیدند ولی با این حال آن حضرت مدتی از دوره جوانی خود را همراه پدر بوده و در حدود 22 سالگی پدر را از دست داد[10] آن حضرت قبل از اینکه داغ پدر ببیند در حدود 20 سالگی برادر بزرگتر خود را نیز از دست داد و فراغ برادر برای آن حضرت سخت بود، چنان که نقل شده حضرت در ماتم برادر خیلی بی تابی می نمودند[11] و همچنین امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ در دوره ای که نزد پدر بودند برخورد و رفتار خلفا را با پدر بزرگوار خویش مشاهده می نمودند و از ظلمی که در حق اهلبیت ـ علیهم السلام ـ روا می داشتند بی خبر نبود و از جمله اینکه از خبر تخریب قبر و بقعه امام حسین ـ علیه السّلام ـ و جسارت طاغوتیان به آن مکان مقدس محزون شد. در مورد ازدواج آن حضرت نیز اختلاف هست برخی می گویند آن حضرت در زمان پدر با نرجس خاتون ازدواج کردند[12] ولی برخی می گویند بعد از شهادت پدر این امر محقق شد.[13] در هر صورت امام با کنیزی ازدواج نمودند که مادر صاحب الزمان (عج) شد.
امام هادی قبل از رحلت، پسرش ابومحمد حسن ـ علیه السّلام ـ را به حضور طلبید و نور حکمت و مواریث پیامبران و سلاح امامت را بدو سپرد و به امامت وی تصریح کرد و در حضور یاران مورد اعتماد خویش به او وصیت کرد و شهادت آن حضرت در چهل سالگی رخ داد و در سامرا مدفون گردید.[14] امام حسن عسکری بعد از رحلت پدر به نص صریح آن حضرت و ائمه گذشته به امامت شیعیان اثنی عشری رسید. مدت امامت آن حضرت با توجه به تاریخ شهادت پدر 254 هـ.ق و همچنین تاریخ شهادت خود آن حضرت که 260 هـ.ق گفته شده[15] تقریباً 6 سال بوده[16] و سن آن حضرت در زمان به شهادت رسیدن نیز 28 سال گفته شده است.
و شیخ مفید گفته: امام حسن عسکری در یکم ربیع الاول سال 260 هـ.ق مریض شد و در روز هشتم همان ماه در روز جمعه در سن 28 سالگی شهید و در خانه خودش در سامرا مدفون گردید.[17]
و براساس روایتی که از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل است که فرمودند: همه ما یا کشته می شویم و یا مسموم.
لذا درباره امامانی که روایتی درباره شهادتشان در دست نیست بر این باوریم که خلفای جور آنان را به شهادت رسانده اند.[18]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
2. حیات سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
3. زندگانی امام حسن عسکری، باقر شریف قرشی.
4. منتهی الامال، شیخ عباس قمی، ج 2.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شیخ مفید، الارشاد، قم، آل البیت، 1413ق، ج2، ص313.
[2] . همان.
[3] . سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، مؤسسه اهل البیت (بی تا)، ص 324.
[4] . محمد بن طولون، الائمه الاثنا عشر، بیروت، منشورات رضی، ص 113.
[5] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403ق، ج 5، ص 238.
[6] . محمد بن جریر طبری، دلائل الامامة، نجف، مکتبة حیدریة، ص 223.
[7] . کلینی، اصول کافی، تهران، انتشارات مسجد (بی تا) ج 2، ص 430.
[8] . شیخ صدوق، علل الشرایع، قم، مکتبة طباطبائی (بی تا) ج 1، ص 176 و 230.
[9] . عاملی، محسن امین، اعیان الشیعه، ج 2، ص 40.
[10] . مفید، همان، ص311.
[11] . طبسی، محمد جواد، با خورشید سامرا، ترجمه عباس جلالی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379، ص 62.
[12] . مجلسی، همان، ج 51، ص 11.
[13] . طبسی، همان، ص 71.
[14] . مجلسی ، همان، ج 50، ص 210، به نقل از عیون المعجزات، ص 133.
[15] . کلینی، همان، ج 2، ص 430.
[16] . ابن صباغ مالکی، الفصول المهمة فی معرفة الائمه، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، ج 2، ص109.
[17] . شیخ مفید، همان، ج 2، ص 336.
[18] . مجلسی، همان، ج 50، ص 238.

چرا امام حسن عسكری (ع) همواره در بند و زندان بودند؟
شاید بتوان گفت كه هیچ یك از امامان - علیهم السلام - همانند امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ در فشار طاغوتهای عصر و در زندانها نبوده است، تا آن‌جا كه حتی در زندان، جاسوسی را بر او گماشته بودند تا گفتار و رفتار او را گزارش دهد، چنان‌كه ابو جعفر هاشمی می‌گوید: با چند نفر در زندان بودم ناگاه امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ را وارد زندان كردند، در زندان شخصی بودو ادعا می‌كرد از علویان است، امام ـ علیه السلام ـ در غیاب او به یارانش فرمود «این مرد از شما نیست، از او بر حذر باشید، آن‌چه گفته اید در نامه‌ای نوشته و در داخل لباسهایش می‌باشد تا به خلیفه گزارش دهد» یكی از حاضران لباسهای او را وارسی كرد، همان نامه را یافت كه مطالب خطرناكی را در مورد زندانیان نوشته بود[1].
این همه فشار برای چه بود؟ در جواب باید گفت:

طاغوتهای بنی‌عباس از چند جهت در مورد امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ ترس و نگرانی داشتند و حساس بودند:
1ـ جمعیت شیعیان در آن عصر، به خصوص در عراق، بسیار بود، طاغوت‎ها ترس آن داشتند كه آن‌ها قدرت را به دست گیرند و با زعامت و رهبری امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ تاج و تخت عباسیان را واژگون نمایند؛ شیعیان در این عصر به قدری نیرومند بودند كه: احمد بن عبید الله ابن خاقان می‌گوید: جعفر كذاب (برادر امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ كه به دروغ ادعای امامت می‌كرد) نزد پدرم عبیدالله ـ كه دارای مقام عالی در دربار خلیفه بود ـ آمد و گفت: « مقام برادرم را به من بده، در عوض، من سالی بیست هزار دینار برای تو می‌فرستم» پدرم به او گفت: «یا احمق السلطان جرد سیفه فی الذین زعموا أن اباك و اخاك[2] ...الخ»

ترجمه: ای احمق نادان! خلیفه، به روی معتقدین به امامت پدر و برادرت (امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ) شمشیر كشید، تا آن‌ها را از این اعتقاد برگرداند، نتوانست، بنا بر این اگر آن‌ها (شیعیان) امامت تو را قبول دارند نیاز به خلیفه و غیر او نداری و اگر آن‌ها تو را به امامت قبول ندارند، به وسیله ما هرگز نمی‌توانی به این مقام برسی. پدرم از آن پس، اصلاً به جعفر اعتنا نكرد و تا زنده بود اجازه نداد كه جعفر به نزدش بیاید[3].
2ـ از سوی دیگر باید به این مسئله مهم نیز توجه داشت كه شیعیان توجه خاصی به امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ داشتند و اموال بسیاری به مجضرش می‌رساندند، تا آن‌جا كه به عنوان مثال، آن حضرت صد هزار دینار (یعنی صد هزار مثقال طلا) به یكی از نمایندگان مورد اطمینان خود به نام علی‌‌بن جعفر همّانی داد تا بین مستمندان و شیعیان در مراسم حج تقسیم كنند، بار دیگر صد هزار دینار برای او فرستاد، بار سوم سی هزار دینار برای او حواله كرد.[4]

تلاش‌های سیاسی اما حسن عسكری ـ علیه السلام ـ نامه و پیك‌های او، فعالیت شاگردان و نمایندگان او، حوزه علمیه طاغوت برانداز او، گفتار سازنده و حركت‌بخش او و ... همه و همه نشان می‌داد كه او نه تنها تسلیم دستگاه طاغوتی بنی‌عباس نیست، بلكه زمینه سازی فرهنگی و سیاسی عمیق و گسترده‌ای بر ضد آن دستگاه می‌كند.
4 ـ طبق روایات متعدد و متواتر، همه مسلمانان می‌دانستند كه قائم آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ظهور می‌كند و واژگونی تاج و تخت شاهان و سلاطین جور در سراسر جهان به دست اوست، از طرفی دریافته بودند كه این مصلح جهانی از نسل امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ است، لذا در مورد آن حضرت، بسیار حساس بودند و احساس خطر می‌كردند و بر همین اساس حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ از هنگام ولادت (در سال 255) حتی در عصر پدر (تا سال 260 یعنی 5 سال) جز از یاران بسیار مخصوص، مخفی بود.
مرحوم محدث قمی در این‌باره می‌نویسد: « سه نفر از خلفای بنی عباس خواستند امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ را بكشند زیرا به آنها خبر رسیده بود كه حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ در صلب اوست، آن‌ها آن حضرت را چندین بار زندانی نمودند.[5]»
و نیز روایت شده امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ هنگام ولادت حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ فرمود: «ظالمان پنداشتند كه مرا می‌كشند تا نسل مرا قطع نمایند، آن‌ها قدرت خداوند قادر را چگونه دیده‌اند».[6]
این عوامل و نظیر آن، موجب شد كه طاغوتیان بنی‌عباس سخت ترین فشار و اختناق و سانسور را بر امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ و یارانش وارد ساختند، امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ برای حفظ یاران خود، به پنهان‌كاری و راز پوشی تأكید می‌كرد، تا آن‌جا كه عثمان بن سعید عمری یار مخصوص آن‌ حضرت (اولین نائب خاص امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ) زیر پوشش روغن فروش مطالب را محرمانه از امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ به شیعیان و به عكس گزارش می‌داد، از این رو به او سمّان (روغن فروش) می‌گفتند[7].
كوتاه سخن آن‌كه: از بررسی تلاشهای امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ و یارانش فهمیده می‌شود كه آن بزرگ‌مردِ علم و كمال و سیاست، در هفت مورد، تلاش عمیق و چشم‌گیری داشته است كه عبارتند از:
1ـ تشكیل حوزه علمیه و كوشش‌های علمی و انقلاب فرهنگی.
2 ـ ایجاد شبكه ارتباطی با شیعیان توسط پیك‌ها و نامه‌ها و تعیین نمایندگان، و تلاش‌های آن‌ها و ارتباط با آن‌ها.
3 ـ تلاش‌های سری و محرمانه سیاسی.
4 ـ پشتیبانی مالی شیعیان از امام و حمایت مالی آن حضرت از مستضعفان، برای حفط كیان تشیع.
5 ـ تقویت و توجیه سیاسی رجال و عناصر مهم شیعه، و روحیه دادن به آن‌ها و سفارش آن‌ها به مقاومت و استقامت در برابر ستمگران.
6ـ استفاده گسترده از آگاهی‌های غیبی و قدرت‌های ملكوتی و معنوی.
7 ـ آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت[8].
امام حسن عسكری ـ علیه السلام ـ در راستای این اصول تا سرحد شهادت ایستادگی كرد و تحت شدید ترین شكنجه‌ها و فشارها در زندان‌ها و خانه و بیرون خانه رسالت خود را به جهانیان ابلاغ فرمود و سرانجام با نیرنگ معتمد عباسی، در سن 28 یا 29 سالگی مسموم و به شهادت رسید.
خدایا ما را از پیروان و شیعیان واقعی آن حضرت و از منتظران واقعی فرزندش حجه‌بن الحسن العسكری قرار بده.
[1] . اعلام الوری، ص 354.
[2] . اصول كافی، ج 1، ص 505 و 506.
[3] . اصول كافی، ج 1، ص 505 و 506.
[4] . الغیبه الطوسی، ص 212.
[5] . انوار البهیّه، ص 490.
[6] . بحار، ج 50، ص 214.
[7] . سفینه البحار، ج 6، 143 و 144، انتشارات دارالاسوه للطباعه و النشر، طهران 1416 قمری.
[8] . اقتباس از كتاب سیره پیشوایان مهدی پیشوایی، ص 626 تا 650.
www.andisheqom.com

آیا امام عسكرى علیه السلام قبل از شهادت خود به مادرشان وصیت كرده اند ؟
شیخ مفید رحمة الله علیه مى گوید:((برخى موضوع وصیت امام عسكرى علیه السلام به مادرش در امر وقوف و صدقات را دلیل بر انكار ولادت حضرت مهدى علیه السلام گرفته اند در حالى كه هرگز چنین دلالتى ندارد؛ زیرا این كار به جهت اخفاى ولادت و مستور نمودن امر حضرت از دستگاه حاكم بوده است . اگر در وصیت نامه حضرت نام مهدى ذكر مى شد و صدقات و موقوفات به او نسبت داده مى شد به طور حتم با غرض حضرت از محافظت فرزندش منافات داشت خصوصا آنكه وصیت احتیاج به شهادت شهودى از خواص دولت بنى عباس بود تا بر اصل وصیت گواهى داده و بر آن امضا كنند. مگر در عصر امام صادق علیه السلام نبود كه آن حضرت به جهت حفظ فرزندش موسى به جعفر علیه السلام از تعرض دستگاه حكومت تصریح به امامت و وصایت او در ملاء عام و در وصیت نامه اش نكرد بلكه به پنج نفر وصیت نمود كه اول آنها منصور عباسى و بعد ربیع و قاضى وقت و كنیزش حمیده بربریه و در آخر نام فرزندش موسى بن جعفر را ذكر كرد ، تا از این طریق بتواند جان فرزندش را حفظ كند ، گر چه امر امامت او را براى خواص از اصحاب و اولیاى خود روشن ساخته بود تا با مرور زمان بر دیگران واضح سازند ...)). (1)
پی نوشت:
1- المسائل العشرة ، ص 69 - 70.
منبع : موعود شناسی وپاسخ به شبهات، نویسنده: علی اصغر رضوانی، انتشارات مسجد مقدس جمکران

آیا امام حسن عسكری علیه السلام برادری به اسم جعفر كذاب داشته است؟ اگر چنین است، پس چگونه او كه فرزند امام و تحت تربیت امام نیز بود، دچار انحراف گردید؟
در مورد اینكه امام هادی علیه السلام فرزندی به نام جعفر معروف به جعفر كذاب داشته­اند، میان مورخین شیعی و حتی غیر شیعی اختلافی نیست.
در پاسخ سؤال دیگر متذكر می­شویم كه ائمه علیهم السلام بجهت آگاهی كامل­شان به تمام جوانب مسائل تربیتی و رعایت دقیق آنها در مورد فرزندان خود، انسان­های صالحی را تحویل جامعه اسلامی دادند كه در طول تاریخ جوامع اسلامی بهره­های فراوانی از وجود این افراد بردند و هر كدام منشأ خدمات زیادی بودند و حتی امروزه نیز بارگاه و مرقدشان محلی برای جذب قلوب بسوی دین و معنویت است.

 اما نكته مهم این است كه تربیت صحیح به معنای سلب اختیار و جبر نیست. یعنی حتی برای كسی كه در نهایت تربیت صحیح قرار گرفته، هر لحظه ممكن است در اثر عدم مراقبت و رعایت مسائل تربیتی و بروز عوامل انحراف، به سوی فساد كشیده شود. پس هر چند ائمه علیهم السلام و انبیاء الهی فرزندان خود را تربیت صحیح نموده­اند، ولی ممكن است بعضی از فرزندان در اثر حسادت یا حب جاه و مقام و یا همنشینی با افراد ناباب، دچار انحراف گردند. البته نباید نقش بعضی از مادران را از نظر دور داشت چون بر اساس قانون وراثت، انتقال بعضی از صفات مادر به فرزند، زمینه انحراف را در آنها آماده­تر می­كند.

در پایان تذكر این نكته لازم است كه به همین دلایلی كه بیان شد برخی از فرزندان انبیاء الهی نیز از مسیر حق منحرف شدند و به راه تباهی رفتند، چنانكه خداوند در مورد فرزند نوح می­فرماید: «قَالَ یَنُوحُ إِنَّهُ لَیْس مِنْ أَهْلِك إِنَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صلِحٍ فَلا تَسئَلْنِ مَا لَیْس لَك بِهِ عِلْمٌ إِنی أَعِظك أَن تَكُونَ مِنَ الْجَهِلِینَ[1]فرمود: «ای نوح! او از اهل تو نیست! او عمل غیر صالحی است] فرد ناشایسته‏ای است‏[! پس، آنچه را از آن آگاه نیستی، از من مخواه! من به تو اندرز می‏دهم تا از جاهلان نباشی!!«
پی نوشت:
1. سوره هود، آیه 46
منبع: پایگاه حوزه

ثانیاً یک دلیل تاریخی هم وجود دارد که قول مشهور را تأیید می کند. کلینی می نویسد: معتمد عباسی چون شنیده بود که از حضرت عسکری ـ علیه السّلام ـ فرزندی باقی مانده درصدد یافتن او برآمد و دستور داد عدّه ای از قابله ها، زنان و کنیزان آن حضرت را معاینه نمایند و اگر آثار حمل در آنها مشاهده شد گزارش کنند. نقل شده است که یکی از قابله ها به کنیزی شک کرد، از طرف خلیفه دستور داده شد که آن کنیز را در محلی تحت نظر قرار بدهند... سرانجام چون اثری از حمل ظاهر نشد آن کنیز آزاد گردید.[8] معتمد برای آنکه وانمود کند که از امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ فرزندی باقی نمانده و شیعیان از وجود امام بعدی نومید گردند، دستور داد، میراث آن حضرت میان مادر و برادر امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ تقسیم شود: این تقسیم ارث دلالت بر این دارد که امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ فرزند دیگری نداشته اند و با توجه به اینکه خلیفه نتوانسته بود امام مهدی ـ علیه السّلام ـ را پیدا کند بنابراین دستور می دهد که ارث امام تقسیم شود. علی بن عیسی اربلی می نویسد: شیعیان عقیده داشتند که از امام فرزندی باقی مانده است که امامت را بر عهده دارد.[9] زیرا تعدادی از آنان فرزند خردسال امام را قبلاً دیده بودند.
نتیجه گیری: عقیدة علمای شیعه بر این است که تنها فرزند امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ حضرت مهدی (عج) می باشد، که در سال 255 هـ، متولد شده است و هم اکنون غایب هستند و به امر الهی ظهور می کند وجهان را پر از عدل و داد خواهند کرد. اقوال دیگری که در این رابطه هست مبنی بر داشتن فرزندانی دیگر، مورد قبول علمای شیعه نیست.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ارث، شیخ مفید، ج 2.
2. اعلام الوری، طبرسی، ج 2.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شیخ مفید، الارشاد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1413ق، ج 2، ص 313.
[2] . طبرسی، اعلام الوری، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1417ق، ج 2، ص 131.
[3] . حسینی، سید محمد رضا، تاریخ اهل البیت(ع)، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1410ق، ص112 به نقل از هدایة المخطوطه.
[4] . شیخ مفید، پیشین، ص 339.
[5] . کلینی، کافی، تهران، مکتبه الصدوق، 1381، ج 1، ص 264.
[6] . طبرسی، پیشین، ص 251.
[7] . سید محمد رضا حسینی، همان، ص 112 به نقل از بحارالانوار، ج 13، ص 116.
[8] . کلینی، پیشین، ج 1، ص 505.
[9] . علی بن عیسی اربلی، کشف الغمه، مکتبه بنی هاشمی، 1381ق، ج 3، ص 199.