تبیان، دستیار زندگی

خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ مِن آیاتِهِ أن خَلَقَ لکُم مِنْ انفُسِکُم أزواجا لِتَسکُنوا اِلیْها و جَعَلَ بَیْنَکُم مَودَّةً وَ رَحْمَةً، اِنَّ فی ذلکَ لایاتٍ لِقَومٍ یَتَفکرونَ؛

از جمله آیت های خدا این است که برای شما از جنس خودتان همسران آفرید تا به وجود آنها آرام گیرید و میان شما دوستی و مهربانی برقرار ساخت. در این امر برای کسانی که اندیشه می کنند عبرت هاست.»

خانواده به یکی از نهادهای بنیادی و سازنده اجتماعات بشری است و نقش بسزایی در رشد و تربیت افراد جامعه و توسعه و تقویت ارزش های والای انسانی دارد. گرچه امروزه در جوامعی که به سمت صنعتی شدن در حرکت هستند تحولات عمیقی در آن رخ داده است. در جوامع صنعتی زندگی به صورت مکانیکی و ماشینی تبدیل گردیده و به دلیل گوناگونی در سلیقه ها، ارزش ها و اختلاف نظرها، روابط اعضای خانواده روز به روز مادی تر و خشک تر گردیده و عواطف انسانی کم رنگ تر شده است و خانواده ها از حالت سنتی به خانواده های هسته ای و کوچک تبدیل گردیده است.

پروفسور «مارگارت مید» از دانشمندان بزرگ علوم اجتماعی در این باره می گوید:

«به وجود آمدن خانواده هسته ای به صورت یک زن و شوهر که دور از سایر اقوام و آشنایان به طور مجزا زندگی می نمایند، در عصر فضا در حال گذشتن از بوته آزمایش بسیار مشکل و مهم است و همین طور ازدواج های کم دوام و تصنعی عصر ما ... با وجودی که واژه خانواده هسته ای رابطه فیزیکی با بمب هسته ای ندارد ولی همان طوری که نامگذاری شده است از بمب هسته ای هم خطرناک تر است.»

تحکیم خانواده جامعه را به سمت آرمان های مطلوب سوق می دهد، لذا باید جوانان را ابتدا به ازدواج تشویق نمود و روش های استحکام زندگی خانوادگی را به آنها آموخت. ازدواج علاوه بر اینکه مورد تأکید اسلام و سنت رسول اکرم(ص) است، باعث احساس تعهد در فرد نسبت به خانواده و اجتماع، ارضای غرایز انسانی، دوری از گناه و پاکدامنی و ایجاد آرامش و تکامل انسان است.

پیامبر اسلام(ص) می فرماید: «مَن تَزوَّجَ اَحْرزَ نِصفَ دینه؛ آن کس که ازدواج کند نیمی از دینش را حفظ نموده است.»

انسان متمدن امروزی که با کمک پیشرفت های چشمگیر و شایان توجه خود بخصوص در زمینه علوم و صنایع توانسته است بر روی بعضی از اجرام سماوی قدم بگذارد و در اعماق دریاها و اوج آسمان ها سفر کند و پرده از روی بسیاری از اسرار نهان بردارد و در حقیقت بر خشکی ها، آسمان ها و دریاها حکومت کند و با استفاده از اصول، قوانین و یافته های علمی و عملی بسیاری از معماها و مسائل و مشکلات حیات و بقا را حل نماید و سر از اسرار پیچیده و مشکلِ نهفته در دل ذرّات و در اعماق محیط درون و بیرون به در آورد، ولی انسان متمدن امروز هنوز در راه حل بسیاری از مسائل و مشکلات زندگانی روزمره خود از جمله مهم ترین رکن زندگی یعنی محیط خانوادگی عاجز و ناتوان بر جای مانده است. دنیای متمدن در فرآیند توسعه در ابعاد مختلف زندگی، هنوز راه حل های جدی در جهت ایجاد پیوند خانوادگی ارائه نکرده و موفقیتی چندان را به دست نیاورده است، ولی تلاش ها در جهت دستیابی به چنین مسئله اساسی، به نوبه خود، بسیار نویدبخش است. «بالزاک»، اندیشمند بزرگ معاصر می گوید: «مسافرین طریق زناشویی باید دارای قطب نما و راهنما باشند.»

امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) فرمودند: «مَن عرف نَفسَه، فَقَد انتَهی الی غایَةِ کُلِّ مَعرِفَةٍ وَ عِلْمٍ؛ کسی که خود را بشناسد، به هدف نهایی همه دانش ها و معرفت ها دست یافته است.»

بنابراین در این مقاله سعی شده است با طرح سؤالات زیر به اختصار روش هایی که می تواند استحکام خانواده را دوام بخشد مورد توجه قرار گیرد.

پوشش خطاها

خطاهای یکدیگر را در حضور فرزندان یا دیگران مانند دوستان و آشنایان و بستگان مانند پدرشوهر، مادرشوهر، پدرزن، مادرزن بازگو نکنید و همواره احترام یکدیگر را مراعات کنید. همچنین سعی کنید احترام به بزرگ ترها و پدر یا مادر را همواره به فرزندان خود یادآوری کنید. «هُنَّ لباسٌ لکُم و انتُم لباسٌ لَهُنَّ؛ زنان لباس شما هستند و شما لباس زنان هستید.»

پرهیز از تمسخر

لازمه ایجاد حفظ و استمرار روابط زناشویی سالم و بانشاط این است که خانواده سالم و آرامش بخش باشد و زن و شوهر از مسخره کردن یکدیگر و گفتن سخنان طعنه آمیز و دوپهلو پرهیز کنند. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا تَسُبُّوا الناسَ فَتکسِبوا العَداوَةَ بَیْنَهُمْ؛ مردم را دشنام ندهید که دشمنی آنها برای خود کسب می کنید.»

پرهیز از مقایسه با دیگران

همیشه تفاوت های فردی وجود دارد و زوج ها نباید همدیگر را با کسی دیگر مقایسه کنند. نکته حایز اهمیت این است که زوج ها باید حاضر شوند این تفاوت ها را درک کنند و اختلافات زناشویی را در یک فضای محرمانه و صمیمانه مطرح کنند و معتقد باشند که می شود و می توان به تفاهم رسید و یک ارتباط سالم برقرار کرد.

برخورد منطقی با خواسته ها

لازمه ایجاد تداوم و حفظ زناشویی سالم انعطاف پذیری در رویارویی با تقاضاها و درخواست های یکدیگر می باشد.

سعی کنید در روابط زناشویی تان به نوعی و به طریقی رفتارهای مطلوب همسرتان را مورد توجه قرار دهید و تأیید کنید. همسر شما باید بفهمد که برای او ارزش قائل هستید.

راه حل عمده مسائل و مشکلات زناشویی، اصلاح نگرش و شیوه برخورد و تصحیح انتظارات بر اساس توان و وسع یکدیگر است.

در رویارویی با مسائل و مشکلات زناشویی همواره باید انعطاف داشت. به بیان دیگر خود را در وضعیت طرف مقابل قرار دادن، قبول مسئولیت خود و شناخت انتظارات متقابل، قدم اول در راه حل و فصل اختلافات زناشویی است.

زن و شوهر هر دو موظف هستند زمینه های بروز سوء تفاهمات و سوء ظن ها را از بین ببرند و حتی الامکان از انجام رفتارهایی که موجب بروز سوء ظن ها می شود خودداری کنند.

افسردگی و اضطراب در یکی از آنها و یا هر دو آنها منجر می شود و در نتیجه بر شدت مشکلات موجود می افزاید. گاهی اوقات افسردگی و عصبانیت زن و شوهر به علت اختلال در کار سیستم عصبی یا غدد درون ریز و به ویژه غدد تیروئید است. بنابراین توصیه می شود در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه گردد.

انتخاب دوستان

از آنجا که نفس انسانی خوپذیر است لذا در انتخاب دوست و برقراری روابط دوستانه و یا معاشرت های خانوادگی با زوج های دیگر دقت کنید. توصیه می شود زن و شوهر هر دو معیارهایی را با توافق یکدیگر مشخص کنند و بر اساس آنها به گزینش دوست و برقراری این روابط اقدام نمایند. امام رضا(ع) فرمود: «مُجالِسة الصالحین داعیةَ الی الصَلاح؛ نشست و برخاست با نیکان، مایه روی آوردن آدمی به صلاح و نیکی است.»

عدم دخالت دیگران

زن و شوهر باید هر چه بیشتر با یکدیگر ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنند و سوء تفاهمات و سوء ارتباطات را هر چه زودتر شناسایی، رفع و اصلاح کنند. نکته حایز اهمیت این است که زن و شوهر باید خودشان به حل مشکلات زناشویی و خانوادگی اقدام کنند و پیش از آنکه موضوع را با کسی دیگر در میان بگذارند به عنوان دو انسان عاقل و بالغ مسئله را منصفانه بین خود حل و فصل کنند و اجازه ندهند دیگران در این امر مداخله کنند. حضرت علی(ع) فرمود: «مَن صَدَّق الواشی افسَدَ الصَّدیقَ؛ کسی که سخن چین را تصدیق کند، دوست راستین خود را از دست می دهد.»

انتظارات واقع بینانه

داشتن نگرش های آرمان گرایانه و شاعرانه نسبت به ازدواج و روابط زناشویی از سویی و ازدواج هایی که بر اساس هوا و هوس، جاذبه های مادی یا زیبایی ظاهری صورت می گیرد از دیگر سو، ازدواج ها را بیشتر با سوء تفاهم ها، تضادها و غیره روبه رو می سازد و این گونه پیوندها به زودی به سستی می گراید. علت اصلی چنین مشکلاتی این است که طرفین از یکدیگر انتظارات غیر واقع بینانه دارند و این امر نیز به برداشت های نادرست از یکدیگر و سرانجام به ارتباطات نامطلوب ختم می شود.

مثبت اندیشی

برخی از سخن ها مبهم هستند و هر کسی می تواند آنها را به گونه ای مثبت یا منفی تفسیر کند. یا اینکه اصولاً برخی از پیام ها دارای چندین مفهوم هستند. از این رو ملاحظه می شود که گاهی اوقات مفهوم پیام برای فرستنده پیام کاملاً روشن و مشخص است. اما برای طرف مقابل یا گیرنده پیام این طور نیست. در این شرایط و موقعیت گیرنده پیام شروع می کند به حدس زدن و ذهن خوانی که متأسفانه اغلب اوقات به برداشت های نادرست و اشتباه منتهی می شود. در این گونه موارد ساده ترین راه این است که گیرنده پیام به وضوح و صراحت سؤال می کند که منظورش از پیام مورد نظر یا موضوع صحبت شده چه بوده است و نیز گیرنده پیام می تواند از فرستنده پیام درخواست کند که توضیح بیشتری دهد تا رفع اشکال و ابهام شود.

گفتگوهای صادقانه

در هر فرصتی که پیش می آید سعی کنید با همسر و اعضای خانواده خود ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنید و به گفتگوهای خانوادگی بپردازید. شایان ذکر است که زن ها از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت می برند و از این روش برای نشان دادن مهر و علاقه خود نسبت به همسرشان استفاده می کنند. بنابراین توصیه می شود شوهر مشتاقانه به صحبت های همسرش گوش کند و واکنش مناسب نشان دهد. چنانچه شوهر یا زن در شرایط خاصی نتوانند به صحبت های همسرشان گوش کنند باید این موضوع را صادقانه و صمیمانه مطرح و تقاضا کند صحبت کردن در باره آن موضوع را به فرصت دیگری موکول کنند. در هر حال از پیش آمدن این حالت جلوگیری کنید که همسر شما فکر کند و احساس نماید که شما مشغول کار و فعالیت خودتان هستید و به حرف های او گوش نمی کنید و توجه ندارید. در قرآن کریم می خوانیم: «مُحمدٌ رسول اللّه و الذینَ مَعَه اَشِداءُ عَلی الکفار، رُحَماءُ بَیْنَهُم؛ محمد رسول خداست و مردمی که همراه او هستند، سخت گیرنده بر کافران و در میان خود رحیم و مهربانند.»

ارزیابی رفتارها

زن و شوهر باید مشخص کنند که از یکدیگر چه انتظاراتی دارند؟ آنها باید گاهگاهی در یک فضای محرمانه، محبت آمیز و صمیمانه به ارزیابی رفتار و روابط یکدیگر بپردازند و از یکدیگر سؤال کنند آیا از من راضی هستی، آیا من توانسته ام انتظارات تو را پاسخگو باشم؟ نسبت به من چه احساسی داری؟

نکته حایز اهمیت این است که زن و شوهر باید خودشان به حل مشکلات زناشویی و خانوادگی اقدام کنند و پیش از آنکه موضوع را با کسی دیگر در میان بگذارند به عنوان دو انسان عاقل و بالغ مسئله را منصفانه بین خود حل و فصل کنند و اجازه ندهند دیگران در این امر مداخله کنند.

سعی کنید با همسر و اعضای خانواده خود ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنید و به گفتگوهای خانوادگی بپردازید. شایان ذکر است که زن ها از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت می برند و از این روش برای نشان دادن مهر و علاقه خود نسبت به همسرشان استفاده می کنند.

آن، زن و شوهر نباید تصور کنند که این انتظارات و احساسات به قدری روشن و گویا هستند که نیازی به طرح بیان آنها نیست و همه می دانند. بنابراین شوهر نسبت به زن و زن نسبت به شوهر باید احساسات و عواطف و انتظارات خود را در میان گذارند و به طور آشکار ابراز کنند و برای بهبود روابط خود تلاش نمایند. زن و شوهر باید از یکدیگر سؤال کنند. چکار باید کرد که روابط مان بهتر و بانشاط تر شود؟ امام صادق(ع) فرمود: «وَ مَن حَسُن برُّهُ بِاهلِه زادَ اللّه ُ فی عُمره؛ هر کس با خانواده اش نیک رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.»