تبیان، دستیار زندگی

برگرفته از http://hossenagha.persianblog.ir/post/584/  نوشته ی جعفر خیرخواهان

چکیده
• نیازی نیست بانکدار خود را در آغوش بگیرید، اما کاری که وی انجام می‌دهد از ضروریات رشد اقتصادی است. کاری که بانک‌ها و بازار سرمایه می‌کنند به هم رساندن پس‌اندازکنندگان و کسانی است که نیاز به سرمایه دارند.
• با گذشت سالیان، بانک‌های سایه‌ای به بانک‌های تجاری پیوسته‌اند، این‌ها هم مثل بانک‌ها وام می‌دهند، اما سپرده نمی‌پذیرند و کاملا تنظیم‌شده نیستند. همه این نهادها نیاز به سرمایه دارند تا که آنها را در برابر زیان حمایت کند و نیاز به نقدینگی دارند تا پول وام‌دهندگان را بازپرداخت کنند. اگر سرمایه و نقدینگی در حد خیلی زیاد داشته باشند از سودآوری آنها کاسته می‌شود و البته خیلی هم کم داشتن می‌تواند به ورشکستگی نهاد مالی منجر شود
• ارزش ویژه سهامداران بیشترین توجه را در بازار سرمایه به سمت خود جلب می‌کند، اما اقتصاد بیش از هر چیزی روی بازار سالم برای اوراق بهادار بدهی از قبیل بازار پول، اوراق قرضه و اوراق بهادار به پشتوانه دارایی متکی است

بازارهای سرمایه
بانک‌ها و بانک‌های سایه‌ای نقش حیاتی در تامین اعتبار به ویژه به بنگاه‌های کوچک و خانوارها دارند. اما بنگاه‌های بزرگ‌تر می‌توانند با انتشار مستقیم سهام، اوراق قرضه و سایر انواع اوراق بهادار به سرمایه‌گذاران سرمایه تهیه کنند. اگر شما به طرح بازنشستگی تعلق داشته باشید، یک بیمه نامه عمر داشته یا مالک یک صندوق تعاون هستید به تامین مالی سرمایه‌گذاری تجاری کمک می‌کنید قطعا همان طور که حساب پس‌اندازتان وام دادن بانک شما را ممکن می‌سازد.
بدهی (که اعتبار نیز نامیده می‌شود) و ارزش ویژه صاحبان سهام (سهام نیز نامیده می‌شود) اهداف متفاوتی دنبال می‌کنند. بدهی حالت موقتی داشته که سقف زمانی محدودی در بهترین حالت دارد. دارندگان بدهی اصل و بهره آن و نه چیزی بیشتر را باز می‌گردانند. اما اگر کسب و کار خراب شود پول آنها ابتدا پرداخت می‌شود. ارزش صاحبان سهام حالت دائمی است. شرکت هیچ تعهدی ندارد که سرمایه سهامداران را بازپرداخت کند. ارزش صاحبان سهام مالکیت می‌آورد. دارندگان سهام در پاداش‌های موفقیت و زیان‌های شکست شریک هستند.
بیشتر شرکت‌ها یک نوع سهام عادی دارند. آن را در بورس سهام عادی مثل بورس سهام نیویورک و بازار سهام نزدک معامله می‌کنند جایی که هر کسی می‌تواند آن را ببیند. اما یک شرکت انواع بی‌شمار بدهی دارد: کوتاه‌مدت، بلند مدت، وثیقه‌دار و بدون وثیقه، قابل تبدیل به سهام و غیر آن. بسیاری از این بدهی‌ها به ندرت معامله می‌شود به طوری که برای بورس عمومی مناسب نیست. در عوض آن را از یک دلال سهام خریده یا به او می‌فروشیم.
سهام ساده و مسحورکننده است. در برنامه‌های تلویزیونی، دقیقه به دقیقه حرکت داوجونز نشان داده می‌شود. دوستان نکات مهم درباره سهام را به اشتراک می‌گذارند و مجلات نیز آن کارآفرینانی را که با عرضه اولیه سهام خود ثروتمند شدند تجلیل می‌کنند. برعکس آن بدهی است که پیچیده بوده و کسالت‌بار است و معمولا در صفحات داخلی روزنامه‌های مالی جا داده می‌شود. در عین حال برای اقتصادها بدهی اهمیت بیشتری دارد. بیشتر شرکت‌ها سهام منتشر نمی‌کنند، آنها تحت مالکیت خصوصی هستند. خانوارها و دولت‌ها اصلا سهام منتشر نمی‌کنند. در پایان سال 2009 تمام سهامی که در آمریکا بود حدود 20 هزارمیلیارد دلار ارزش داشت. کل بدهی‌ها، اما برابر با حدود 52 هزارمیلیارد دلار بود که خانوارها 14 هزارمیلیارد دلار؛ بنگاه‌ها 11 هزارمیلیارد دلار؛ نهادهای مالی 16 هزارمیلیارد دلار و دولت ها 10 هزارمیلیارد دلار آن را بدهکار بودند. نتیجه اینکه یک وقفه در عرضه اعتبار، به بخش‌های بیشتری از اقتصاد آسیب می‌زند تا سقوط بازار سهام.

یک تفاوت مهم بین بانک‌ها و بازارهای سرمایه این است که در حالی که یک بانک معمولا وامش را تا زمان سررسید نگه می‌دارد، اوراق بهادار در بازارهای سرمایه اغلب دست به دست می‌گردند و با هر قیمتی که آنها بتوانند در بازار امروز داشته باشند ارزش‌گذاری می‌شوند. روشن است که اوراق بهادار پرطرفداری مثل اوراق قرضه خزانه و سهام شرکت آی بی ام کاملا نقدی هستند. روسای عجول وال استریت برخی از اوراق بهادار را چنان پیچیده کرده‌اند که در هنگام هراس مالی، برای خریداران و فروشندگان ناممکن بود بر سر قیمت به توافق برسند. آنچه که زمانی بازارهای نقدی بود حالا به خشکی صحرای گبی رسیده بود.
دو نوع محبوب اوراق بهادار بدهی که نقش برجسته‌ای در بحران مالی ایفا کردند اوراق بهادار به پشتوانه دارایی و اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی هستند. این دو نوع اوراق بهادار تقریبا شبیه یک سهم در صندوق تعاون هستند: آنها مالکیتی جزئی از یک مجموعه وام‌های رهنی، کارت اعتباری دریافتی، وام خودرو یا سایر اوراق بهادار را می‌دهد. آنها را چنان ساختارمند کرده‌اند که به شما بهره می‌پردازد حتی اگر برخی از وام‌ها در این مجموعه لاوصول شوند.

اوراق بهادار به پشتوانه دارایی و به پشتوانه وام رهنی، زهرآلود به نظر می‌رسند اما این طور نیستند. آنها ده‌ها سال است که وجود داشته‌اند. اینجا چگونگی کار کردن‌شان را آورده‌ایم. فرض کنید یک بانک کوچک 100 میلیون دلار وام رهنی می‌دهد. بانک می‌تواند آنها را به صورت اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی بسته‌بندی کرده و به یک صندوق مستمری بازنشستگی یا به بانک مرکزی خارجی بفروشد. سپس با پول فروش آنها 100 میلیون دلار دیگر وام رهنی بدهد.
وال استریت عادت بدی دارد که در یک ایده خوب زیاده‌روی می‌کند و اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی استثنا نبود. سرمایه‌دارها برای اینکه سرمایه‌گذاران بیشتری را به سمت خود بکشانند اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی را به تکه‌هایی با ویژگی‌های متفاوت تقسیم کردند: برخی از آنها ایمنتر بودند چون که ابتدا بهره پرداخت شده بود و برخی ایمنی کمتری داشتند چون که اگر هر وام رهنی در مجموعه نکول می‌شد آنها سپر بلا می‌شدند. سپس این اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی را گرفته و آنها را با این اوراق بهادار جدید به نام تعهدات بدهی وثیقه‌دار (CDO) ترکیب کردند.سال‌ها قبل پولتان را به یک بانک می‌سپردید و بانک آن را به شکل وام رهنی به همسایه تان می داد. اما اینک شما: پولتان را در یک صندوق بازنشستگی می‌گذارید/ که یکی از شرکای یک صندوق پوشش ریسک (هجینگ) است/ که آن صندوق یک تعهد وام وثیقه‌دار می‌خرد/ و بابت آن یک اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی نگه می‌دارد/ که این اوراق بهادار را یک بانک بسته‌بندی کرده است/ از محل وام‌های رهنی که از دلال این نوع وام‌ها به دست آورده بود/ که آن دلال وام اولیه را به همسایه شما داد. آیا توانستید همه اینها را درک کنید؟ طبعا احساس بدی ندارید، لااقل نه آن قدر بد که برخی از خبره‌ترین سرمایه‌گذاران جهان داشتند. با توجه به اینکه تعداد زیادی گام برداشته شده بود، بیشتر سرمایه‌گذاران چیز زیادی درباره اینکه چه کسی نهایتا وام داد نمی‌دانستند و وظیفه شناسایی همه جانبه سوابق مشتری خود را صرفا به نهادهای رتبه‌بندی اعتبار برون‌سپاری کردند. این نهادها در عوض فکر کردند که این اوراق بهادار ارزش رتبه‌بندی بالایی دارند، زیرا محاسبات اشتباهی در این باره کردند که قیمت خانه احتمال دارد چقدر سقوط کند و چقدر از این وام‌ها نکول خواهد شد.

بچه نوجوان‌ فاینانس
ابزار مشتقه یکی از شرورترین و پراتهام‌ترین بخش‌های نظام مالی است که در عین حال کمتر اتفاق نظری درباره آن وجود دارد. این ابزار، بچه نوجوان‌ فاینانس است، پر جنب و جوش و سرشار از توانایی، اما هنگامی که خودرو درب و داغان می‌شود، نخستین انگشت اتهام به سوی او نشانه می‌رود.
ابزار مشتقه یک قرارداد است که ارزش آن از قیمت یا تضمین چیز دیگری مثل نرخ بهره، نرخ ارز، شاخص سهام یا کالا به دست می‌آید. نخستین ابزار مشتقه برای کالاهای کشاورزی ساخته شد. یک کشاورز که با تهیه‌کننده مواد غذایی به قراردادی تعهدآور می‌رسید که غلات خود را به همان تهیه‌کننده شش ماه بعد بفروشد، ارزش فروش‌های آینده را محبوس می‌کرد. اکنون یک شرکت آمریکایی که برنامه‌ریزی کرده است تا قطعات را تحویل یک مشتری اروپایی بدهد، از ابزار مشتقه برای محبوس کردن امروز ارزش یوروهایی که در دوره شش ماهه دریافت خواهد کرد، استفاده می‌کند. فرض کنیم شما یک وام 10 ساله می‌خواهید، اما بانک شما ترجیح می‌دهد که وام یک ساله بدهد. بانک می‌تواند وام 10 ساله را برای شما کارسازی کند، سپس از سواپ نرخ بهره استفاده کند که آن را شبیه به وام یک ساله می‌سازد.سواپ‌های ارزی و نرخ بهره، از دسته دانش‌آموزان سربه‌راه و شاگرد اول مشتقات هستند که تقریبا هرگز باعث مشکل نمی‌شوند. سواپ‌های نکول اعتبار اسکیت سوارهای خال‌کوبی شده‌ای هستند که هر لحظه ضربان قلب ناظم مدرسه را بالا می‌برند. ایده سواپ نکول اعتبار به نظر کاملا بی‌ضرر می‌رسد. فرض کنید که یک وام 100 دلاری به برادرتان می‌دهید، اما نگران هستید که وی پول را بازپرداخت نکند. شما به بانک 5 دلار می‌پردازید با این شرط که اگر برادرتان نکول کرد بانک به شما 100 دلار بپردازد. سواپ نکول اعتبار بنابراین به شما امکان می‌دهد که وامتان را هجینگ کنید. مشکل اینجا است که با چنین کاری دلیل کمتری دارید که بخواهید درباره وام‌دادن به برادرتان دقت کنید. بنابراین سواپ نکول اعتباری یکی از دلایلی است که این همه وام‌های لاوصول به وجود آمد.
ابزار مشتقه به حدی رشد کرده است که باورنکردنی به نظر می‌رسد. بین سال‌های 1998 و 2009 ارزش ذهنی جهانی آنها هشت برابر رشد کرده و به 615 تریلیون دلار رسید. اکنون ارزش ذهنی آن چقدر است؟ فرض می‌کنیم شما با یک نفر قرارداد می‌بندید که برای وام 100 دلاری وی 5 درصد بهره بپردازید. ارزش ذهنی قرارداد 100 دلار است، اما شما در عمل در معرض فقط 5 دلار ریسک در سال قرار گرفته‌اید. ارزش ذهنی در این حالت، ریسک واقعی را زیاده نشان می‌دهد.

با همه اینها رشد این ابزارها خطراتی به بار آورده است. مشتقات تشویق به اهرم مالی می‌کند؛ چون آنها نسبت به همان شرط‌بندی که با پول نقد صورت می‌گیرد، نیاز به پیش‌پرداخت کمتری دارند. آنها ناشفاف نیز هستند. یک شرکت می‌داند که چقدر به یک بانک یا دارنده اوراق قرضه بدهکار است، اما شاید نداند بر چه تعداد سواپ نکول اعتباری سوار شده است که احتمال نکول دارند. اورنج کانتی، بارینگز بانک و آمریکن اینترنشنال گروپ در بالای فهرست سازمان‌هایی بودند که مغز خود را روی مشتقات داغان کردند. متعاقب آن مشتقات، مظنونین اصلی در بیشتر نابسامانی‌های بازارها بوده‌اند. بیمه پرتفوی یک تکنیک محبوب هجینگ که از مشتقات شاخص سهام استفاده می‌کند در سقوط بازار سهام 1987 نقش داشت. بدون توجه به این خطرها، فایده اوراق بهادار به پشتوانه دارایی و اوراق بهادار به پشتوانه وام رهنی و مشتقات آنچنان زیاد است که اصلا نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. بحران‌ها نوآوری‌های مالی احمقانه را از بین می‌برد، سقوط بازار سهام 1987 بیمه پورتفوی را کاملا نابود کرد و آخرین بحران همین کار را با اوراق بهادار رهنی کرد. اما مشتقات همچنان پا برجا خواهند بود. اگر چه مثل بچه‌ نوجوان‌ها توانایی آنها با نظارت بیشتر والدین بهترین رشد را خواهد کرد. منظور اینکه آنها به میزان زیادی سرمایه و نقدینگی و هر جا که ممکن باشد شفافیت در بازار باز از قبیل یک بورس عمومی به جای یک اتاق معامله خصوصی نیاز دارند.