در بخشهای قبل درباره اهداف، برنامهها و دستاوردهای حكومت امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) سخن گفته شد. در پایان به برخی از ویژگیهای حكومت مانند قلمرو حكومت و مركز آن، مدت حكومت و روش كارگزاران و معرفی آنها و نیز سیره رهبر بزرگ حكومت، میپردازیم.
قلمرو حكومت و مركز آن
تردیدی نیست كه حكومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) حكومتی جهانی است زیرا كه او موعود همه بشریت و تحقق بخش آرزوهای همه انسان هاست. بنابراین آنچه از زیباییها و خوبیها در سایه حكومت او به وجود آید سراسر زمین را فرا خواهد گرفت. این حقیقتی است كه روایات فراوان، شاهد آن است كه به گروههایی از آنها اشاره میكنیم.
الف. روایات بسیاری كه مضمون آن چنین است، مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) زمین را پر از عدل و داد میكند همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.1 كلمه «زمین» (الارض) سرتاسر كره خاكی را در بر میگیرد و هیچ دلیلی وجود ندارد كه معنی آن را به بخشی از زمین محدود كند.
ب. روایاتی كه از تسلّط امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر مناطق مختلف جهان خبر داده است كه گستردگی و پراكندگی و اهمیت آن مناطق، حكایت از سلطه آن حضرت بر تمامی جهان دارد و معلوم میشود كه نام بردن از شهرها و كشورها در روایات از باب نمونه و مثال بوده و میزان درك مخاطبان روایات در آن زمان نیز ملاحظه گردیده است.
در روایات مختلف از روم، چین، دیلم یا كوههای دیلم، ترك، سند، هند، قسطنطنیه، كابل شاه و خزر به عنوان مناطقی كه امام مهدی بر آنها مسلط خواهد شد و آنها را فتح خواهد كرد نام برده شده است.2
گفتنی است كه در زمان ائمه(علیهم السلام) مناطق یاد شده بر بخشهای بسیار گسترده تری نسبت به زمان ما، گفته میشده است. برای مثال «روم» شامل همه اروپا و حتی قاره آمریكا میگردیده و مراد از چین همه شرق آسیا بوده كه شامل ژاپن نیز میشود همانگونه كه «هند»، پاكستان امروز را شامل بوده است.
شهر قسطنطنیه همان استانبول است كه در جهان آن روز به عنوان مقاوم ترین شهرها و مناطق از آن یاد میشده و در واقع فتح آن به پیروزی و موفقیت بزرگ شمرده میشده زیرا كه یكی از راههای اصلی ورود به قاره اروپا بوده است.
خلاصه اینكه تسلّط امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر مناطق حسّاس و مهم جهان حكایت از گستردگی جهانی فرمانروایی آن حضرت دارد.
ج. گذشته از روایات دسته اول و دسته دوّم، روایات متعددی در دست است كه به روشنی از جهانی بودن حكومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) خبر میدهد.
در سخنی از پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله وسلم) آمده است كه خداوند متعال فرموده است:
«... من دین خود را به دست آنها (پیشوایان دوازده گانه) بر همه آئینها پیروز میگردانم و به دست ایشان فرمان خود را (بر همه) چیره خواهم ساخت و به (قیام) آخرین آنها ـ امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ـ سراسر زمین را از دشمنانم پاك خواهم كرد و او را بر مشرق و مغرب زمین فرمانروا خواهم گرداند...»3
و امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«اَلْقائِمُ مِنّا... یبْلُغُ سُلْطانَهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ وَ یظْهِرُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ دینَهُ عَلَی الدّینِ كُلِّهِ وَ لَوْكَرِهَ الْمُشْرِكُونَ...4 ؛
قائم(علیه السلام) از ما (خاندان پیامبر) است... (او كسی است كه) فرمانروایی او مشرق و مغرب (عالم) را فرا خواهد گرفت و خداوند به دست او دین خود را بر همه ادیان غلبه میدهد اگر چه مشركان را خوش نیاید.»
و اما مركز حكومت جهانی حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهر تاریخی كوفه است كه در آن زمان وسعت زیادی خواهد یافت به گونهای كه شهر نجف را كه در چند كیلومتری كوفه است شامل میشود و به همین دلیل است كه در بعضی روایات، كوفه و در بعضی دیگر نجف به عنوان مركز حكومت نام برده شده است.
امام صادق(علیه السلام) در ضمن روایتی طولانی فرمود:
«مركز حكومت او (حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهر كوفه خواهد بود و محل قضاوت او مسجد (بزرگ) كوفه.»5
گفتنی است شهر كوفه از دیرزمان، مورد توجّه خاندان پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) و محل زمامداری حضرت علی(علیه السلام) بوده است و مسجد مشهور آن یكی از چهار مسجد معروف جهان اسلام است كه امام علی(علیه السلام) در آن نماز و خطبه میخوانده است و نیز در آن به امر قضاوت میپرداخته است و در نهایت در محراب همان مسجد به شهادت رسیده است.
مدت حكومت
پس از اینكه عالم بشریت یك دوره بسیار طولانی از حاكمیت ظلم و ستم را پشت سر گذاشت، جهان با ظهور آخرین حجّت پروردگار به سوی حاكمیت خوبیها خواهد رفت و حكومت به دست حاكمان و نیكان قرار خواهد گرفت و این وعده حتمی خداوند است.
حكومت خوبان كه با فرمانروایی امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) آغاز میشود تا پایان عمر دنیا ادامه خواهد یافت و دیگر روزگار ظلم و ظالمین تكرار نخواهد شد.
در سخنی كه پیش از این از پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) نقل شد آمده است كه خداوند بزرگ حاكمیت آخرین پیشوای معصوم را به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) بشارت میدهد و در پایان میافزاید:
«(پس از آنكه مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به حكومت رسید) دولت او را دوام خواهم بخشید و پیوسته تا قیامت، روزگار (و حاكمیت زمین) را در دست اولیاء ودوستان خود دست به دست خواهم كرد.»6
بنابراین نظام عادلانهای كه امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برپا خواهد كرد، دولتی است كه پس از آن برای دیگران دولتی نخواهد بود و در حقیقت تاریخ جدیدی از حیات بشر شروع خواهد شد كه سراسر در زیر حاكمیت الهی بسر خواهد بُرد.
امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«دولت ما آخرین دولت هاست و هیچ خاندان صاحب دولتی نمیماند مگر اینكه پیش از حكومت ما، حاكم میشوند تا وقتی (حكومت اهلبیت بر پا شد و) شیوه حكمرانی ما را دیدند نگویند، اگر ما هم حاكم میشدیم همینگونه عمل میكردیم.»7
بنابراین مدّت استمرار نظام الهی پس از ظهور، جدا از مدّت حكومت شخص امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است كه مطابق روایات آن حضرت باقیمانده عمر خود را حاكم بوده و سرانجام چشم از جهان فرو خواهد بست.
تردیدی نیست كه مدت حكومت آن حضرت باید به قدری باشد كه امكان تحول جهانی و استقرار عدالت در همه مناطق عالم وجود داشته باشد ولی اینكه این هدف در چند سال قابل دسترسی است، قابل تخمین و گمانه زنی نیست و باید به روایات امامان معصوم(علیهم السلام) رجوع كرد. البته با توجه به قابلیتهای آن رهبر الهی و توفیق و مدد غیبی برای آن حضرت و اصحاب و یاران شایستهای كه در اختیار اوست و آمادگی جهانی برای پذیرفتن حاكمیت ارزشها و زیباییها در زمان ظهور، ممكن است كه رسالت مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در زمانی نسبتاً كوتاه انجام شود و جریانی كه بشریت در طول قرون متمادی از ایجاد آن ناتوان بوده است در كمتر از 10 سال اتفاق افتد.
روایاتی كه مدت حكومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را بیان میكند بسیار گوناگون است. بعضی از آنها مدت حكومت آن حضرت را 5 سال و تعدادی از آنها 7 سال و برخی دیگر 8 و 9 و 10 سال بیان كرده است. چند روایت هم مدت حكومت را 19 سال و چند ماه و بالاخره 40 سال و 309 سال بر شمرده است.8
گذشته از اینكه علّت این همه اختلاف در روایات، روشن نیست پیدا كردن مدت واقعی حكومت از میان این روایات كاری دشوار است. اما بعضی از علمای شیعه با توجه به فراوانی و شهرت روایات 7 سال، این نظر را انتخاب كردهاند.9
و بعضی دیگر گفتهاند مدت حكومت امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) 7 سال است ولی هر سال از سالهای حكومت حضرت به اندازه 10 سال از سالهای ماست كه این مطلب نیز در بعضی روایات آمده است:
راوی از امام صادق(علیه السلام) درباره مدت حكومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) سؤال میكند و امام میفرماید:
«(حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) هفت سال حكومت میكند كه برابر 70 سال از سالهای روزگار شماست.»10
مرحوم مجلسی میفرماید:
«روایاتی كه درباره مدت حكومت امام(علیه السلام) رسیده است باید به احتمالهای زیر توجیه كرد: برخی روایات به تمام مدت حكومت اشاره دارد و برخی بر مدت ثبات و استقرار و حكومت. بعضی مطابق سالها و روزهایی است كه ما با آن آشناییم و بعضی مطابق سالها و ماههای روزگار حضرت است كه طولانی میباشد و خداوند به حقیقت مطلب آگاه است.»11
مقبولیّت عمومی
یكی از دغدغههای حكومتها جلب رضایت عموم بوده است ولی به خاطر ضعفهای بسیاری كه در اداره مجموعهها وجود داشته چنین رضایتی حاصل نشده است. از ویژگیهای اساسی حكومت حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) همین است كه مورد قبول همه افراد و اجتماعات بشری است و نه تنها همه اهل زمین كه ساكنان آسمان نیز نسبت به آن حكومت الهی و فرمانروای عدل گستر رضایت كامل دارند.
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) فرمود:
«شما را بشارت میدهم به مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف).. اهل آسمان و زمین از او (و حكومت او) راضی هستند. و چگونه ممكن است كه كسی از حاكمیت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ناراضی باشد و حال آنكه برای همه جهانیان روشن میشود كه صلاح امر بشر و سعادت او در همه جنبههای مادی و معنوی تنها در سایه حكومت الهی آن حضرت است.»12
بجاست در پایان این بخش كلام جاودانه امام علی(علیه السلام) را به عنوان حُسن ختام بیاوریم:
«... خداوند او را (امام مهدی را) به وسیله فرشتگان خود تأیید میكند و یاران او را حفظ میكند و به وسیله نشانههای خود یاریش میكند و او را بر اهل زمین پیروز میگرداند به گونهای كه (همه) با میل و رغبت یا به اكراه به او میگروند و زمین را از عدل و داد و از روشنایی و دلیل پر میكند. شهرها به او ایمان میآورند تا اینكه كافری نمیماند جز آنكه ایمان میآورد و زشت كاری نمیماند جز آنكه نیكو میگردد و در حكومت او درندگان با هم آشتی میكنند و زمین بركتهای خود را بیرون میریزد و آسمان خیرات خود را فرو میبارد و گنجها (ی زمین) برای او آشكار میگردد... پس خوشا حال آنكه روزگار او را ببیند و سخن او را بشنود.»13
پی نوشت ها:
1. كمال الدین، باب 25، ح 4 و باب 24، ح 1 و 7.
2. ر.ك: الغیبة نعمانى و احتجاج طبرسى.
3. كمال الدین، ج 1، باب 23، ح 4، ص 477.
4. همان، ج1، ح 16، ص 603.
5. بحارالانوار، ج 53، ص 11.
6. كمال الدین، ج 1، باب 23، ح 4، ص 477.
7. الغیبة طوسى، فصل 8، ح 493، ص 472.
8. براى آگاهى از روایات به كتاب چشم اندازى به حكومت حضرت مهدى(علیه السلام)، نجم الدین طبسى، ص173-175 رجوع شود.
9. ر.ك: «المهدى»، سیدصدرالدین صدر، ص239؛ تاریخ مابعدالظهور، سیدمحمد صدر.
10. الغیبة طوسى، فصل 8، ح 497، ص 474.
11. بحارالانوار، ج 52، ص 280.
12. بحارالانوار، ج 51، ص 81.
13. اثبات الهداة، ج 3، ص 524.