تبیان، دستیار زندگی

حكایات مثنوی به نثر در این قسمت نوشته میشود

امید است که مفید واقع شود

فتر سوم

19. شغال در خُمّ رنگ
شغالی به درونِ خم رنگ‌آمیزی رفت و بعد از ساعتی بیرون آمد, رنگش عوض شده بود. وقتی آفتاب به او می‌تابید رنگها می‌درخشید و رنگارنگ می‌شد. سبز و سرخ و آبی و زرد و. .. شغال مغرور شد و گفت من طاووس بهشتی‌ام, پیش شغالان رفت. و مغرورانه ایستاد. شغالان پرسیدند, چه شده كه مغرور و شادكام هستی؟ غرورداری و از ما دوری می‌كنی؟ این تكبّر و غرور برای چیست؟ یكی از شغالان گفت: ای شغالك آیا مكر و حیله‌ای در كار داری؟ یا واقعاً پاك و زیبا شده‌ای؟ آیا قصدِ فریب مردم را داری؟
شغال گفت: در رنگهای زیبای من نگاه كن, مانند گلستان صد رنگ و پرنشاط هستم. مرا ستایش كنید. و گوش به فرمان من باشید. من افتخار دنیا و اساس دین هستم. من نشانة لطف خدا هستم, زیبایی من تفسیر عظمت خداوند است. دیگر به من شغال نگویید. كدام شغال اینقدر زیبایی دارد. شغالان دور او جمع شدند او را ستایش كردند و گفتند ای والای زیبا, تو را چه بنامیم؟ گفت من طاووس نر هستم. شغالان گفتند: آیا صدایت مثل طاووس است؟ گفت: نه, نیست. گفتند: پس طاووس نیستی. دروغ می‌گویی زیبایی و صدای طاووس هدیة خدایی است. تو از ظاهر سازی و ادعا به بزرگی نمی‌رسی.

***
20. مرد لاف زن
یك مرد لاف زن, پوست دنبه‌ای چرب در خانه داشت و هر روز لب و سبیل خود را چرب می‌كرد و به مجلس ثروتمندان می‌رفت و چنین وانمود می‌كرد كه غذای چرب خورده است. دست به سبیل خود می‌كشید. تا به حاضران بفهماند كه این هم دلیل راستی گفتار من. امّا شكمش از گرسنگی ناله می‌كرد كه‌ ای درغگو, خدا , حیله و مكر تو را آشكار كند! این لاف و دروغ تو ما را آتش می‌زند. الهی, آن سبیل چرب تو كنده شود, اگر تو این همه لافِ دروغ نمی‌زدی, لااقل یك نفر رحم می‌كرد و چیزی به ما می‌داد. ای مرد ابله لاف و خودنمایی روزی و نعمت را از آدم دور می‌كند. شكم مرد, دشمن سبیل او شده بود و یكسره دعا می‌كرد كه خدایا این درغگو را رسوا كن تا بخشندگان بر ما رحم كنند, و چیزی به این شكم و روده برسد. عاقبت دعای شكم مستجاب شد و روزی گربه‌ای آمد و آن دنبة چرب را ربود. اهل خانه دنبال گربه دویدند ولی گربه دنبه را برد. پسر آن مرد از ترس اینكه پدر او را تنبیه كند رنگش پرید و به مجلس دوید, و با صدای بلند گفت پدر! پدر! گربه دنبه را برد. آن دنبه‌ای كه هر روز صبح لب و سبیلت را با آن چرب می‌كردی. من نتوانستم آن را از گربه بگیرم. حاضران مجلس خندیدند, آنگاه بر آن مرد دلسوزی كردند و غذایش دادند. مرد دید كه راستگویی سودمندتر است از لاف و دروغ.
***

21. مارگیر بغداد
مارگیری در زمستان به كوهستان رفت تا مار بگیرد. در میان برف اژدهای بزرگ مرده‌ای دید. خیلی ترسید, امّا تصمیم گرفت آن را به شهر بغداد بیاورد تا مردم تعجب كنند, و بگوید كه اژدها را من با زحمت گرفته‌ام و خطر بزرگی را از سر راه مردم برداشته‌ام و پول از مردم بگیرد. او اژدها را كشان كشان , تا بغداد آورد. همه فكر می‌كردند كه اژدها مرده است. اما اژدها زنده بود ولی در سرما یخ زده بود و مانند اژدهای مرده بی‌حركت بود. دنیا هم مثل اژدها در ظاهر فسرده و بی‌جان است اما در باطن زنده و دارای روح است.
مارگیر به كنار رودخانة بغداد آمد تا اژدها را به نمایش بگذارد, مردم از هر طرف دور از جمع شدند, او منتظر بود تا جمعیت بیشتری بیایند و او بتواند پول بیشتری بگیرد. اژدها را زیر فرش و پلاس پنهان كرده بود و برای احتیاط آن را با طناب محكم بسته بود. هوا گرم شد و آفتابِ عراق, اژدها را گرم كرد یخهای تن اژدها باز شد، اژدها تكان خورد، مردم ترسیدند، و فرار كردند، اژدها طنابها را پاره كرد و از زیر پلاسها بیرون آمد, و به مردم حمله بُرد. مردم زیادی در هنگام فرار زیر دست و پا كشته شدند. مارگیر از ترس برجا خشك شد و از كار خود پشیمان گشت. ناگهان اژدها مارگیر را یك لقمه كرد و خورد. آنگاه دور درخت پیچید تا استخوانهای مرد در شكم اژدها خُرد شود. شهوتِ ما مانند اژدهاست اگر فرصتی پیدا كند, زنده می‌شود و ما را می‌خورد.
***
22

. فیل در تاریكی
شهری بود كه مردمش, اصلاً فیل ندیده بودند, از هند فیلی آوردند و به خانة تاریكی بردند و مردم را به تماشای آن دعوت كردند, مردم در آن تاریكی نمی‌توانستند فیل را با چشم ببینید. ناچار بودند با دست آن را لمس كنند. كسی كه دستش به خرطوم فیل رسید. گفت: فیل مانند یك لولة بزرگ است. دیگری كه گوش فیل را با دست گرفت؛ گفت: فیل مثل بادبزن است. یكی بر پای فیل دست كشید و گفت: فیل مثل ستون است. و كسی دیگر پشت فیل را با دست لمس كرد و فكر كرد كه فیل مانند تخت خواب است. آنها وقتی نام فیل را می‌شنیدند هر كدام گمان می‌كردند كه فیل همان است كه تصور كرده‌اند. فهم و تصور آنها از فیل مختلف بود و سخنانشان نیز متفاوت بود. اگر در آن خانه شمعی می‌بود. اختلاف سخنان آنان از بین می‌رفت. ادراك حسی مانند ادراك كف دست, ناقص و نارسا است. نمی‌توان همه چیز را با حس و عقل شناخت.
***

23. معلم و كودكان
كودكان مكتب از درس و مشق خسته شده بودند. با هم مشورت كردند كه چگونه درس را تعطیل كنند و چند روزی از درس و كلاس راحت باشند. یكی از شاگردان كه از همه زیركتر بود گفت: فردا ما همه به نوبت به مكتب می‌آییم و یكی یكی به استاد می‌گوییم چرا رنگ و رویتان زرد است؟ مریض هستید؟ وقتی همه این حرف را بگوییم او باور می‌كند و خیال بیماری در او زیاد می‌شود. همة شاگردان حرف این كودك زیرك را پذیرفتند و با هم پیمان بستند كه همه در این كار متفق باشند، و كسی خبرچینی نكند.
فردا صبح كودكان با این قرار به مكتب آمدند. در مكتب‌خانه كلاس درس در خانة استاد تشكیل می‌شد. همه دم در منتظر شاگرد زیرك ایستادند تا اول او داخل برود و كار را آغاز كند.او آمد و وارد شد و به استاد سلام كرد و گفت : خدا بد ندهد؟ چرا رنگ رویتان زرد است؟
استاد گفت: نه حالم خوب است و مشكلی ندارم، برو بنشین درست را بخوان.اما گمان بد در دل استاد افتاد. شاگرد دوم آمد و به استاد گفت : چرا رنگتان زرد است؟ وهم در دل استاد بیشتر شد. همینطور سی شاگرد آمدند و همه همین حرف را زدند. استاد كم كم یقین كرد كه حالش خوب نیست. پاهایش سست شد به خانه آمد، شاگردان هم به دنبال او آمدند. زنش گفت چرا زود برگشتی؟ چه خبر شده؟ استاد با عصبانیت به همسرش گفت: مگر كوری؟ رنگ زرد مرا نمی‌بینی؟ بیگانه‌ها نگران من هستند و تو از دورویی و كینه، بدی حال مرا نمی‌بینی. تو مرا دوست نداری. چرا به من نگفتی كه رنگ صورتم زرد است؟
زن گفت: ای مرد تو حالت خوب است. بد گمان شده‌ای.
استاد گفت: تو هنوز لجاجت می‌كنی! این رنج و بیماری مرا نمی‌بینی؟ اگر تو كور و كر شده‌ای من چه كنم؟ زن گفت : الآن آینه می‌آورم تا در آینه ببینی، كه رنگت كاملاً عادی است. استاد فریاد زد و گفت: نه تو و نه آینه‌ات، هیچكدام راست نمی‌گویید. تو همیشه با من كینه و دشمنی داری. زود بستر خواب مرا آماده كن كه سرم سنگین شد، زن كمی دیرتر، بستر را آماده كرد، استاد فریاد زد و گفت تو دشمن منی. چرا ایستاده‌ای ؟ زن نمی‌دانست چه بگوید؟ با خود گفت اگر بگویم تو حالت خوب است و مریض نیستی، مرا به دشمنی متهم می‌كند و گمان بد می‌برد كه من در هنگام نبودن او در خانه كار بد انجام می‌دهم. اگر چیزی نگویم این ماجرا جدی می‌شود. زن بستر را آماده كرد و استاد روی تخت دراز كشید. كودكان آنجا كنار استاد نشستند و آرام آرام درس می‌خواندند و خود را غمگین نشان می‌دادند. شاگرد زیرك با اشاره كرد كه بچه‌ها یواش یواش صداشان را بلند كردند. بعد گفت : آرام بخوانید صدای شما استاد را آزار می‌دهد. آیا ارزش دارد كه برای یك دیناری كه شما به استاد می‌دهید اینقدر درد سر بدهید؟ استاد گفت: راست می‌گوید. بروید. درد سرم را بیشتر كردید. درس امروز تعطیل است. بچه‌ها برای سلامتی استاد دعا كردند و با شادی به سوی خانه‌ها رفتند. مادران با تعجب از بچه‌ها پرسیدند : چرا به مكتب نرفته‌اید؟ كودكان گفتند كه از قضای آسمان امروز استاد ما بیمار شد. مادران حرف شاگردان را باور نكردند و گفتند: شما دروغ می‌گویید. ما فردا به مكتب می‌آییم تا اصل ماجرا را بدانیم. كودكان گفتند: بفرمایید، برویید تا راست و دروغ حرف ما را بدانید. بامداد فردا مادران به مكتب آمدند، استاد در بستر افتاده بود، از بس لحاف روی او بود عرق كرده بود و ناله می‌كرد، مادران پرسیدند: چه شده؟ از كی درد سر دارید؟ ببخشید ما خبر نداشتیم. استاد گفت: من هم بیخبر بودم، بچه‌‌ها مرا از این درد پنهان باخبر كردند. من سرگرم كارم بودم و این درد بزرگ در درون من پنهان بود. آدم وقتی با جدیت به كار مشغول باشد رنج و بیماری خود را نمی‌فهمد.
*

**
24. دقوقی
دقوقی یك درویش بسیار بزرگ و با كمال بود. و بیشتر عمر خود را در سیر وسفر می‌گذراند.و بندرت دو روز در یكجا توقف می‌كرد. بسیار پاك و دیندار و با تقوی بود. اندیشه‌ها و نظراتش درست و دقیق بود. اما با اینهمه بزرگی و كمال، پیوسته در جست وجوی اولیای یگانة خدا بود و یك لحظه از جست و جو باز نمی‌ایستاد. سالها بدنبال انسان كامل می‌گشت. پابرهنه و جامه چاك، بیابانها ی پر خار و كوههای پر از سنگ را طی می‌كرد و از اشتیاق او ذرة كم نمی‌شد.
سرانجام پس از سالها سختی و رنج، به ساحل دریایی رسید و با منظرة عجیبی روبرو شد. او داستان را چنین تعریف می‌كند:
« ناگهان از دور در كنار ساحل هفت شمع بسیار روشن دیدم،كه شعلة آنها تا اوج آسمان بالا می‌رفت. با خودم گفتم: این شمعها دیگر چیست؟ این نور از كجاست؟چرا مردم این نور عحیب را نمی‌بینند؟درهمین حال ناگهان آن هفت شمع به یك شمع تبدیل شدند و نور آن هفت برابر شد. دوباره آن شمع، هفت شمع شد و ناگهان هفت شمع به شكل هفت مرد نورانی درآمد كه نورشان به اوج آسمان می‌رسید. حیرتم زیاد و زیادتر شد. كمی جلوتر رفتم و با دقت نگاه كردم. منظرة عجیب‌تری دیدم. دیدم كه هر كدام از آن هفت مرد به صورت یك درخت بزرگ با برگهای درشت و پراز میوه‌های شاداب و شیرین پیش روی من ایستاده‌اند. از خودم پرسیدم: چرا هر روز هزاران نفر از مردم از كنار این درختان می‌گذرند ولی آنها را نمی‌بینند؟ باز هم جلوتر رفتم، دیدم هفت درخت یكی شدند. باز دیدم كه هفت درخت پشت سر این درخت به صف ایستاده‌اند.گویی نماز جماعت می‌خوانند. خیلی عجیب بود درختها مثل انسانها نماز می‌خواندند، می‌ایستادند، در برابر خدا خم و راست می‌شدند و پیشانی بر خاك می‌گذاشتند. سپس آن هفت درخت، هفت مرد شدند و دور هم جمع شدند و انجمن تشكیل دادند. از حیرت درمانده بودم. چشمانم را می‌مالیدم، با دقت نگاه كردم تا ببینم آن ها چه كسانی هستند؟ نزدیكتر رفتم و سلام كردم. جواب سلام مرا دادند و مرا با اسم صدا زدند. مبهوت شدم. آنها نام مرا از كجا می‌دانند؟ چگونه مرا می‌شناسند؟ من در این فكر بودم كه آنها فكر و ذهن مرا خواندند. و پیش از آنكه بپرسم گفتند: چرا تعجب كرده‌ای مگر نمی‌دانی كه عارفان روشن‌ بین از دل و ضمیر دیگران باخبرند و اسرار و رمزهای جهان را می‌دانند؟ آنگه به من گفتند : ما دوست داریم با تو نماز جماعت بخوانیم و تو امام نماز ما باشی. من قبول كردم».
نماز جماعت در ساحل دریا آغاز شد، در میان نماز چشم دقوقی به موجهای متلاطم دریا افتاد. دید در میانة امواج بزرگ یك كشتی گرفتار شده و توفان، موجهای كوه‌پیكر را برآن می‌كوبد و باد صدای شوم مرگ و نابودی را می‌آورد. مسافران كشتی از ترس فریاد می‌كشیدند. قیامتی بر پا شده بود. دقوقی كه در میان نماز این ماجرا را می‌دید، دلش به رحم‌آمد و از صمیم دل برای نجات مسافران دعا كرد. و با زاری و ناله از خدا خواست كه آنها را نجات دهد.خدا دعای دقوقی را قبول كرد و آن كشتی به سلامت به ساحل رسید. نماز مردان نورانی نیز به پایان رسید. در این حال آن هفت مرد نورانی آهسته از هم می‌پرسیدند: چه كسی در كار خدا دخالت كرد و سرنوشت را تغییر داد؟ هر كدام گفتند: من برای مسافران دعا نكردم. یكی از آنان گفت: دقوقی از سر درد برای مسافران كشتی دعا كرد و خدا هم دعای او را اجابت كرد.
دقوقی می‌گوید:« من جلو آنها نشسته بودم سرم را برگرداندم تا ببینم آنها چه می‌گویند. اما هیچكس پشت سرم نبود. همه به آسمان رفته بودند. اكنون سالهاست كه من در آرزوی دیدن آنها هستم ولی هنوز نشانی از آنها نیافته‌ام».
¬ـــــــــــــــــــــــــــ
* این داستان یكی از داستانها بلند مثنوی است و در قالب سوررئالیستی نوشته شده است و معلوم نیست كه دقوقی كیست؟و مولوی قهرمان قصه را از كجا یافته؟
***
25

. دزد دهل زن
دزدی در نیمه شب, پای دیواری را با كلنگ می‌كَنَد. تا سوراخ كُنَد و وارد خانه شود. مردی كه نیمه شب بیمار بود و خوابش نمی برد صدای تق تق كلنگ را می‌شنید. بالای بام رفت و به پایین نگاه كرد. دزدی را دید كه دیوار را سوراخ می‌كند. گفت: ای مرد تو كیستی؟ دزد گفت من دُهُل زن هستم. گفت چه كار می‌كنی در این نیمه شب؟
دزد گفت: دُهُل می‌زنم. مرد گفت: پس كو صدای دُهُل ؟ دزد گفت: فردا صدای آن را می‌شنوی. فردا از گلوی صاحبخانه صدای دُهُل من بیرون می‌آید.
***
2ل

6. رقص صوفی بر سفرة خالی
یك صوفی, سفره‌ای دید كه خالی است و از درخت آویزان است. صوفی شروع به رقص كرد و از عشق نان و غذای سفره شادی می‌كرد و جامه خود را می‌درید و شعر می‌خواند: «نانِ بی‌نان, سفره درد گرسنگی و قحطی را درمان می‌كند». شور و شادی او زیاد شد. صوفیان دیگر هم با او به رقص درآمدند هوهو می‌زدند و از شدت شور و شادی چند نفر مست و بیهوش افتادند. مردی پرسید. این چه كار است كه شما می‌كنید؟ رقص و شادی برای سفره بی‌نان و غذا چه معنی دارد؟ صوفی گفت: مرد حق در فكر «هستی» نیست. عاشقانِ حق با بود و نبود كاری ندارند. آنان بی سرمایه, سود می‌برند. آنها , «عشق به نان» را دوست دارند نه نان را. آنها مردانی هستند كه بی‌بال دور جهان پرواز می‌كنند. عاشقان در عدم ساكن‌اند. و مانند عدم یك رنگ هستند و جانِ واحد دارند.
***
2

7. استر و اشتر
استری و شتری با هم دوست بودند، روزی استر به شتر گفت: ای رفیق! من در هر فراز و نشیبی و یا در راه هموار و در راه خشك یا تر همیشه به زمین می‌افتم ولی تو به راحتی می‌روی و به زمین نمی‌خوری. علت این امر چیست؟ بگو چه باید كرد. درست راه رفتن را به من هم یاد بده.
شتر گفت: دو علت در این كار هست: اول اینكه چشم من از چشم تو دوربین‌تر است و دوم اینكه من قدّم بلندتر است و از بلندی نگاه می‌كنم، وقتی بر سر كوه بلند می‌رسم از بلندی همة راه‌ها و گردنه‌ها را با هوشمندی می‌نگرم. من ازسر بینش گام بر می‌دارم و به همین دلیل نمی‌افتم و براحتی راه را طی می‌كنم. تو فقط تا دو سه قدم پیش پای خود را می‌بینی و در راه دوربین و دور اندیش نیستی.

***
28. خواندن نامة عاشقانه در نزد معشوق
معشوقی، عاشق خود را به خانه دعوت كرد و كنار خود نشاند. عاشق بلافاصله تعداد زیادی نامه كه قبلاً در زمان دوری و جدایی برای یارش نوشته بود، از جیب خود بیرون آورد و شروع به خواندن كرد. نامه‌ها پر از آه و ناله و سوز و گداز بود، خلاصه آنقدر خواند تا حوصلة معشوق را سر برد. معشوق با نگاهی پر از تمسخر و تحقیر به او گفت: این نامه‌ها را برای چه كسی نوشته‌ای؟ عاشق گفت: برای تو ای نازنین! معشوق گفت: من كه كنار تو نشسته‌ام و آماده‌ام تو می‌توانی از كنار من لذت ببری. این كار تو در این لحظه فقط تباه كردن عمر و از دست دادن وقت است.
عاشق جواب داد: بله، می‌دانم من الآن در كنار تو نشسته‌ام اما نمی‌دانم چرا آن لذتی كه از یاد تو در دوری و جدایی احساس می‌كردم اكنون كه در كنار تو هستم چنان احساسی ندارم؟ معشوق می‌گوید: علتش این است كه تو، عاشق حالات خودت هستی نه عاشق من. برای تو من مثل خانة معشوق هستم نه خود معشوق. تو بستة حال هستی. و ازین رو تعادل نداری. مرد حق بیرون از حال و زمان می‌نشیند. او امیر حالها ست و تو اسیر حالهای خودی. برو و عشق مردان حق را بیاموز و گرنه اسیر و بندة حالات گوناگون خواهی بود. به زیبایی و زشتی خود نگاه مكن بلكه به عشق و معشوق خود نگاه كن. در ضعف و قدرت خود نگاه مكن، به همت والای خود نگاه كن و در هر حالی به جستجو و طلب مشغول باش.