تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=5934&MagazineArticleID=60984
پدید آورنده : یاسر جهانی پور 

آنچه مایه سعادت و هدایت آدمی است، شناخت خداوند و راههای وصول به اوست و توحید یگانه راه دستیابی به آن مقصد نهائی برای بشریت می باشد.

بی تردید آن علمی که انسان را بیشتر به این راه نزدیک می گرداند علم عرفان است که شریفترین علوم الهی است و اصل و مبدأ و مقصد و ظاهر و باطن این علم جملگی توحید و شناخت حق و حقیقت است و بر دو قسم است: اول عرفان نظری است و منظور از آن شناخت و آشنایی با ذات و اسماء و صفات و افعال الله است تا با معرفتی صحیح از خدا بتوان به سوی او حرکت کرد و برای آبیاری این درخت علم در وجود باید که راه عرفان عملی را پوئید و این مطلب در مذهب عرفای شامخین به وضوح آمده است که هر عمل خیری را در عین نورانیت، ظلمتی است اگر مقصود و نیت صواب نباشد، سالک باید که در اتیان هر عمل حجب ظلمانی و نورانی را خرق کند و مقصد خود را خدا بداند گرچه وصول به این مقصد عالیه نیاز به ریاضات و مخالفتها با نفس داشته باشد منظور آنکه آموختن علم با این همه سفارشات و توجهات که در اسلام به آن شده اگر همراه با عمل نباشد و تنها به یادگیری اصطلاحات و مفاهیم اکتفا شود جز ظلمت چیز دیگری بهمراه نخواهد داشت. العلم هو الحجاب الاکبر و علم عرفان که فضیلتش در آموختن از هر علم دیگر بیشتر است در نتیجة عمل نکردن ظلمتش از مابقی علوم بیشتر و وسیعتر خواهد بود. بنابراین خلوص قلب در این علم بسیار مشکل و تحصیل آن از دشوارترین امورات از این رو بر سالک لازم است همزمان با آموختن این علم داخل در عرفان عملی شود تا قادر باشد بوسیلة آن از حجب ظلمانی و نورانی خارج شود پس می گوئیم این مرتبه از عرفان شامل شناخت مراحل و منازل سلوک و کیفیت طی هر منزل و وصول به مقصد نهائی و خرق حجب می باشد.

باید دانست اگر انسان از خود غفلت کند و درصدد اصلاح نفس و تزکیة آن برنیاید و نفس را سر خود بار بیاورد هر روز، بلکه هر ساعت بر حجابهای آن افزوده شود و از پس هر حجابی، حجابی بلکه حجبی برای او پیدا شود تا آنجا که نور فطرت بکلی خاموش شود و از محبت الهیه در آن اثری و خبری باقی نماند بلکه از حق تعالی و آنچه به او مربوط است متنفر گردد و ریشه عداوت حق و مقربان درگاه مقدس او در قلبش محکم گردد تا آنجا که به کلی درهای سعادت به روی او بسته شود و راه آشتی با حق تعالی و شفعاء منسدّ گردد و مخلّد در ارض طبیعت گردد که باطن آن در عالم دیگر جلوه کند و آن خلود در عذاب است.

پس چون چنین دیدم و فهمیدم بر خود لازم دانستم سیری در آثار عرفانی عارف کامل حضرت امام خمینی بنمایم تا توشه ای از این ره بگیرم و به رشته تحریر درآورم شاید که خداوند ما را از این طریق مرهون لطف و رحمت خاصه خود قرار دهد.

نکته 90: و مشایخ عظام مواظبت دارند که تکبیرات ثلاثه اختتامیه مثل تکبیرات افتتاحیه، در هر تکبیری دست را تا خدای گوش بلند کنند و باطن کف را به خدای قبله مبسوط کنند. و شاید دست را بلند کردن و سه مرتبه تکبیر گفتن و بعد دعای لااله الاالله وحده وحده را خواندن کفایت کند و از جمله تعقیبات شریفه تسبیحات صدیقه طاهره سلام الله علیها است که رسول خدا به آن معظمه تعلیم فرمود و آن افضل تعقیبات است در حدیث است که اگر چیزی افضل از آن بود رسول خدا به فاطمه اعطا می فرمود و معروف پیش اصحاب در ترتیب آن، آن است که تکبیر 34 مرتبه تحمید 33 مرتبه و تسبیح 33 مرتبه. و چون صبح، افتتاح اشتغال به کثرات و ورود به دنیاست و با مخاطرة اشتغال به خلق و غفلت از حق، انسان مواجه است، خوب است انسان سالک بیدار در این موقع باریک برای ورود در این ظلمتکده تاریک به حقتعالی متوسل شود و به حضرتش منقطع گردد و چون خود را در آن محضر شریف آبرومند نمی بیند به اولیاء امر و خُفَرای زمان یعنی رسول ختمی(ص) و ائمه معصومین علیه السلام متوسل گردد و چون برای هر روزی خفیر و مجیری است پس روز شنبه به وجود مبارک رسول خدا صلی الله علیه و آله و روز یکشنبه به حضرت امیرالمؤمنین و روز دوشنبه به امامان همامان سبطان علیهم السلام و روز سه شنبه به حضرات سجاد و باقر و صادق علیهم السلام و روز چهارشنبه به حضرات کاظم و رضا و تقی و نقی علیهم السلام و روز پنجشنبه به حضرت عسکری علیه السلام و روز جمعه به ولی امر عجل الله تعالی فرجه الشریف متعلق است، مناسب آن است که در تعقیب نماز صبح برای ورود در این بحر مهلک ظلمانی و دامگاه مهیب شیطانی متوسل به خُفَرای آن روز شود.

نکته 91: آری با ذکر حقیقی، حجابهای بین عبد و حق خَرق شود و موانع حضور مرتفع گردد و درهای ملکوت اعلی به روی سالک باز شود... ولی عمده آن است که قلب در آن ذکر زنده باشد و مرده نباشد و با مردگان انس نگیرد... بالجمله برای زنده نمودن دل، ذکر خدا و خصوص اسم مبارک یا حیُّ یا قیّوم با حضور قلب مناسب است و از بعض اهل ذکر و معرفت منقول است که در هر شب و روزی یک مرتبه در سجده رفتن و بسیار گفتن لااله الا اَنْتَ سُبْحانک اِنّی کُنتُ مِن الظّالمَین برای ترقیات روحی خوب است.

شرح: ذکر حقیقی آن است که سالک به وقت ادای آن التفات و توجه باطنی و ظاهری به ذکر و مذکور داشته و از خود و دنیا غافل باشد و یا به فرموده حضرت امام در وقت ادای ذکر، دل زنده به یاد حق باشد نه آنکه یک دل و یک فکر را مشغول به هزار سودا و مشغله دنیوی نموده باشد و آنگاه به زبان سبحان الله سبحان الله بگوید. این ذکر را اثری مترتب نیست.

نکته 92:جوانی سزاوارتر است زیرا که هم اراده قوی تر است و هم کدورت و ظلمت نفس کمتر است و به فطرت نزدیکتریم و هم بار معصیت زیاد نشده که جبران آن مشکل باشد جوانان قدر ایام جوانی را بدانند که این نعمت بزرگ را با غفلت نگذرانند که در ایام پیری اصلاح نفس بسیار مشکل است.

شرح: بدان که اولین عامل و حرکت برای اصلاح نفس توبه است و توبه در اصل بازگشت و پشیمانی است و بیشتر معنا می شود به رجوع از معاصی به سوی روحانیت نفس زیرا که در بدو تولد نفس و روح همچون لوح سفیدی است که هیچ بر آن نوشته نشده و خالی از هرگونه نقش و اثری است که در این حال نه متّصف به کمالات روحانی است و نه به رذائل نفسانی. با رشد او و خروجش از صغارت لازم است یکی از دو نوع بر لوح ضمیر او منقوش گردد پس اگر به اختیار خود روی به معاصی آورد و با اتیان آنها درخت گناه را در دل ریشه دار کرد. دل منقوش به نقشهای رذائل

گردد و با ادامه اعمال این چنینی آن نورانیت که از فطرت الهی بر دل است رو به تیرگی گذاشته تا جایی که تمام صفحه دل را فرا گیرد و در این حال رجوع مشکل است. پس اگر قبل از اینکه تیرگی معاصی کل قلب را بگیرد رجوع از طبیعیات به روحانیات کند امید است که صفحه دلش از تیرگی گناهان پاک گردد و ریشة رذائل اخلاقی که هنوز محکم نشده خشکیده شود پس از برای توبه نصوح و کامل شش شرط است (طبق فرمایش امیرالمؤمنین) که در کتب اخلاقی از جمله اربعین حضرت امام (حدیث مربوط بهمین موضوع) به تفصیل آمده که خلاصه اش به بیان ذیل است.

اول پشیمانی از اعمال و کردارهای گذشته (تا این پشیمانی نباشد توبه صورت نگرفته است)

دوم عزم به برگشت ننمودن است به سوی گناهان برای همیشه (مگر آنچه از روی سهو و غفلت باشد)

سوم ادا کردن حقوق مردم (زیرا که گناه شامل ظلم به خود است و بندگان خدا، برای توبه لازم است اگر ظلمی به کسی شده یا حقی ضایع گردیده به هر طریق ممکن جبران شود)

چهارم روی آوردن به فرائضی که قضا شده

پنجم از بین بردن گوشتهای حرام روئیده شده بر تن با اندوه و غم

ششم چشاندن درد فرمانبرداری از حق به نفس (همانگونه که شیرینی نافرمانی را چشیده است)

نکته 93: یکی از اسرار بزرگ عبادات و ریاضات شرعیه آن است که بدن و قوای طبیعیه و جنبة ملک، تابع و صفتاد روح گردد و ارادة نفس در آنها کارکن شود و به طوری روح دارای سلطنت و قدرت شود که به مجرد اراده بدن را به هر کار بخواهد وادار کند و از هر کار بخواهد باز دارد... و اگر اراده تام و تمام شود و عزم محکم و قوی گردد مَثَل ملک بدن و قوای ظاهره و باطنه آن مَثل ملائکه الله شود که عصیان خدا نکنند و به هر آنچه آنها را امر فرماید اطاعت کنند و از هر چه نهی فرماید منتهی شوند بدون آنکه با تکلف و زحمت باشد... پس در هر یک از عباداتْ اثری در نفس حاصل شود و کم کم تقویت ارادة نفس کند و قدرت آن کامل گردد و لهذا عبادت هرچه مشقت داشته باشد مرغوب است مثلاً در زمستان سرد، شب از خواب ناز گذشتن و به عبادت حقتعالی قیام کردن روح را بر قوای بدن چیره می کند و اراده را قوی می کند و این در اول امر اگر قدری مشکل و ناگوار باشد، کم کم پس از اقدام زحمت کم می شود و اطاعت بدن از نفس زیاد می گردد.

شرح: باید دانست که عزم و اراده مهمترین و اصلی ترین شرط در سلوک الی الله است زیرا سالک تا عزم خود را قوی و اراده اش را در سیر نیرومند نکند نخواهد توانست بر جنود شیطانیه نفس غلبه کند و قوه عاقله را پیروز گرداند. و این در اوان سلوک است چه آنکه در اواخر عزم سالک آن قدر نیرومند گشته که هیچ یک از جنود شیطانی راهی برای غلبه بر قوه عاقله نخواهند داشت و چون قوه عاقله در مملکت بدن فرمانروا شد همه اعضا و جوارح بدن در صراط مستقیم که راه خداست در حرکت و تلاش و تکاپو خواهند بود.

نکته 94: بر جوانها لازم است که کیفیت معاشرت و مؤانست خود را ملتفت باشند و از معاشر بد اجتناب کنند گرچه دل آنها محکم به ایمان باشد. بلکه معاشرت با تبهکاران و اهل خُلق و عمل بد برای نوع طبقات ضرر دارد و هیچکس نباید از خود مطمئن باشد و به ایمان یا اخلاق و اعمال خود مغرور گردد چنانچه در احادیث شریفه نهی از معاشرت با اهل معاصی شده.

شرح: علّت آنکه انسان از رفیق بد تأثیر بیشتری می پذیرد تا رفیق خوب آن است که قوای بدن بیشتر از قوای شیطانی هستند از این رو تسلط آنها بر نفس آدمی در ابتدا بیشتر است در نتیجه انسان هر چه خوراک این قوا باشد را ببیند می گیرد و زود می بلعد و این تا زمانی است که قوه عاقله ضعیف و سرخورده باشد ولی چون به امداد حقتعالی و عزم و اراده این قوه تقویت شد آنگاه تأثیرپذیری از نیروی بد و خُلق و عمل زشت به کلی از بین می رود و انسان همیشه به دنبال اعمال شایسته و انسانهای نیکوکار خواهد بود.

نکته 95: و از مفاسد بسیار بزرگ آن (حب دنیا) چنانچه شیخ عارف ما روحی فداه می فرمودند: آن است که اگر محبت دنیا صورت قلب انسان گردد و انس به او شدید گردد در وقت مردن که برای او کشف شود که حقتعالی او را از محبوبش جدا می کند و مابین او و مطلوباتش افتراق می اندازد با سخطناکی و بغض به او از دنیا برود و این فرمایش کمرشکن باید انسان را خیلی بیدار کند که قلب خود را خیلی نگاه دارد. و از مفاسد حب دنیا و تعلق به آن این است که انسان را از مردن خائف می کند و این خوف که از محبت دنیا و علاقه قلبی به آن پیدا شود، بسیار مذموم است... و از مفاسد بزرگ حب دنیا آن است که انسان را از ریاضات شرعیه و عبادات و مناسک بازدارد و جنبه طبیعت را قوت دهد و تعصّی نماید طبیعت از اطاعت روح و انقیاد آن را نکند و عزم انسانی را سست کند و اراده را ضعیف نماید... منظور این است که انسان چون قلباً متوجه به کمال مطلق است، هرچه از زخارف دنیا را جمع آوری کند، تعلّق قلبش بیشتر می شود و چون تشخیص داده که دنیا و زخارف آن کمال است، حرصش رو به ازدیاد گذارد و عشقش افزونتر شود و احتیاجش به دنیا بیشتر گردد و فقر نصب عین او گردد... پس ای عزیز اکنون که مفاسد این علقه و محبت را متذکر شدی و دانستی که انسان را این محبت به هلاکت دچار می کند و ایمان را از دست او می گیرد دامن همت به کمر زن و هرقدر توانی بستگی دل را از این دنیا کم کن و ریشه محبت را سست کن و از خدایتعالی توفیق بخواه که تو را کمک کند و از این رنج و محنت خلاصی دهد و ما عند الله خیر و ابقی.

نکته 96: این ادعیه انسان را از این ظلمت بیرون می برد وقتی که از این ظلمت بیرون رفت، انسانی می شود که برای خدا کار می کند، کار می کند اما برای خدا، شمشیر می زند برای خدا، مقاتله می کند برای خدا، قیامش برای خداست نه این است که ادعیه انسان را از کار بازمی دارد.

شرح: البته توجه به این نکته ضروری است که شرط اثرپذیری ادعیه معصومین در دل و جان توجه عمیق داشتن به آنها به وقت قرائت و نیز حضور قلب داشتن و خشوع و خضوع نمودن همچنانکه خود ایشان به وقت مناجات و راز و نیاز با خداوند اینگونه بودند

نکته 97: نفسی که دارای ثبات باشد، از ناملایمات روحی، از حوصله بیرون نرود و در مقابل ناگوارها پابرجا بایستد و از طمأنینه و ثبات او کاسته نگردد. طمأنینه نفس و ثبات قدم است که انسان را در مقابل حزب شیطان نگهداری کند و بر لشکرهای جهل و شیطنت غلبه دهد... ثبات قدم نگذارد. اخلاق و اطوار اجانب و منافقین در انسان رخنه کند و انسان را نگذارد دستخوش حوادث شود. انسان با ثبات خود یک ملت واحده است که اگر سیلهای اخلاق زشت و بی دینی تمام مردم را ببرد، او چون کوه آهنین در مقابل همه چیز ایستادگی کند و از تنهایی وحشت نکند. انسان با ثبات می تواند تمام وظایف فردی و اجتماعی را انجام دهد و در هیچ مرحله از زندگی مادی و روحانی برای او لغزشی ندهد. بزرگان دینی با این قوه بزرگ روحانی در مقابل میلیونها نفر جمعیت جاهل زشتخو قیام می کردند و به خود خیال لغزشی راه نمی دادند قلبی که در آن نور توحید و معرفت کمال مطلق تابیده شده باشد دارای طمأنینه و ثبات است. دلی که نورانی به معرفت حق شده باشد مجاری امور را به قدرت او می داند و خود و جدیّت و حرکت و سکون خود را از او می داند و زمام امر موجودات را بدست خود آنها نمی داند چنین قلبی اضطراب ندارد.

نکته 98: تا شنیدی فلان حکیم یا فلان عارف یا فلان مرتاض چیزی گفت که به سلیقه شما درست درنمی آید و با ذائقه شما گوارا نیست حمل به باطل و خیال مکن.

شرح: حجاب انکار یکی از غلیظترین حجبی است که شیطان بر سر راه مردم قرار می دهد از این رو گفته می شود غلیظترین حجب که انکار یکی از صفات مشرکین و کفار از زمان صدر اسلام تاکنون بوده است که آیات بسیاری در قرآن به این موضوع اشاره دارد زیرا که ایشان حق را نمی دیدند و اگر هم می دیدند و می فهمیدند خود را به ندیدن و نفهمیدن می زدند یعنی آنکه در حقیقت، انکار حق را می نمودند و از آن روی می گرداندند و بهمین خاطر خداوند هم آنان را کور و کر معرفی می فرماید: صُمٌّ بُکمٌ عُمیٌ فَهُم لا یَرْجِعُونَ در نتیجه کسی که سخن یک عارف یا کرامت او را انکار می کند و دروغ می شمارد و یا آن را قبول نمی کند به وجهی از اعمال مشرکین پیروی نموده زیرا ایشان چیزی را که به عقلشان نمی رسید و یا با علم همسوئی ندارد را منکر می شوند کفار زمان حضرت رسول هم اینگونه بودند چنانکه خداوند می فرماید: بل کَذَّبوا بما لم یُحیطوا بِعِلمه و لَمّا یَأتِهم تأویله.

در نتیجه این انکار اولین اثری که به منکر می رسد آن است که از درک مقامات عرفا و وصول به آن مراتب عاجز و دور خواهد بود و تا آخر عمر در حجاب ظلمانی باقی خواهد ماند.

نکته 99: بترس از غیرت حقتعالی که تو را در این عالم همچنان رسوا کند که هرچه خواهی اصلاح کنی نتوانی. بترس از آنکه حقتعالی علاوه بر آنکه ناموس ملکوت تو را پاره کند و تو را پیش انبیاء عظام و ملائکه مقربین مفتضح و رسوا کند در همین عالم تو را مفتضح کند و مبتلا کند به فضیحتی که جبران پذیر نباشد و پاره شدن عصمتی که وصله بردار نباشد.

شرح: خداوند آنگاه در این عالم کسی را رسوا کند که او خود را رسوا کرده باشد کسی که در علن پرده عفاف را می درد و در آشکارا انواع گناه از او صادر می شود دیگر برای خود آبرویی نگذاشته و اگر او خود را رسوای یک محل نموده خداوند او را رسوای یک خلق می نماید و در غیر این صورت خداوند رحمن رحیم، ستارالعیوب است و پرده هیچ کس را در این دنیا نگشاید و هیچ خلقی را مفتضح نگرداند ولیکن سرای آخرت محل بیرون ریختن خفایا و خرق حجب است و هر کس با صورت ملکوتی خود وارد محشر می شود کما قال الله یوم تُبلی السَّرائر.