تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=5934&MagazineArticleID=60984
پدید آورنده : یاسر جهانی پور 

آنچه مایه سعادت و هدایت آدمی است، شناخت خداوند و راههای وصول به اوست و توحید یگانه راه دستیابی به آن مقصد نهائی برای بشریت می باشد.

بی تردید آن علمی که انسان را بیشتر به این راه نزدیک می گرداند علم عرفان است که شریفترین علوم الهی است و اصل و مبدأ و مقصد و ظاهر و باطن این علم جملگی توحید و شناخت حق و حقیقت است و بر دو قسم است: اول عرفان نظری است و منظور از آن شناخت و آشنایی با ذات و اسماء و صفات و افعال الله است تا با معرفتی صحیح از خدا بتوان به سوی او حرکت کرد و برای آبیاری این درخت علم در وجود باید که راه عرفان عملی را پوئید و این مطلب در مذهب عرفای شامخین به وضوح آمده است که هر عمل خیری را در عین نورانیت، ظلمتی است اگر مقصود و نیت صواب نباشد، سالک باید که در اتیان هر عمل حجب ظلمانی و نورانی را خرق کند و مقصد خود را خدا بداند گرچه وصول به این مقصد عالیه نیاز به ریاضات و مخالفتها با نفس داشته باشد منظور آنکه آموختن علم با این همه سفارشات و توجهات که در اسلام به آن شده اگر همراه با عمل نباشد و تنها به یادگیری اصطلاحات و مفاهیم اکتفا شود جز ظلمت چیز دیگری بهمراه نخواهد داشت. العلم هو الحجاب الاکبر و علم عرفان که فضیلتش در آموختن از هر علم دیگر بیشتر است در نتیجة عمل نکردن ظلمتش از مابقی علوم بیشتر و وسیعتر خواهد بود. بنابراین خلوص قلب در این علم بسیار مشکل و تحصیل آن از دشوارترین امورات از این رو بر سالک لازم است همزمان با آموختن این علم داخل در عرفان عملی شود تا قادر باشد بوسیلة آن از حجب ظلمانی و نورانی خارج شود پس می گوئیم این مرتبه از عرفان شامل شناخت مراحل و منازل سلوک و کیفیت طی هر منزل و وصول به مقصد نهائی و خرق حجب می باشد.

باید دانست اگر انسان از خود غفلت کند و درصدد اصلاح نفس و تزکیة آن برنیاید و نفس را سر خود بار بیاورد هر روز، بلکه هر ساعت بر حجابهای آن افزوده شود و از پس هر حجابی، حجابی بلکه حجبی برای او پیدا شود تا آنجا که نور فطرت بکلی خاموش شود و از محبت الهیه در آن اثری و خبری باقی نماند بلکه از حق تعالی و آنچه به او مربوط است متنفر گردد و ریشه عداوت حق و مقربان درگاه مقدس او در قلبش محکم گردد تا آنجا که به کلی درهای سعادت به روی او بسته شود و راه آشتی با حق تعالی و شفعاء منسدّ گردد و مخلّد در ارض طبیعت گردد که باطن آن در عالم دیگر جلوه کند و آن خلود در عذاب است.

پس چون چنین دیدم و فهمیدم بر خود لازم دانستم سیری در آثار عرفانی عارف کامل حضرت امام خمینی بنمایم تا توشه ای از این ره بگیرم و به رشته تحریر درآورم شاید که خداوند ما را از این طریق مرهون لطف و رحمت خاصه خود قرار دهد.

نکته 79: عزیزم با بندگان خدا، که مورد رحمت و نعمت او هستند و مخلّع به خلعت اسلام و ایمان اند، دوستی پیدا کن و محبت قلبی داشته باش مبادا به محبوب حق دشمنی داشته باشی که حقتعالی دشمنِ دشمنِ محبوب خود است و تو را از ساحت رحمت خود طرد می کند و بندگان خاص خدا در بین بندگان مخفی هستند و معلوم نیست این دشمنی تو و هتک ستر و کشف عورت این مؤمن برگشت به هتک ستر خدا نکند، مؤمنین اولیاء حقند دوستی با آنها دوستی با حق است و دشمنی آنها دشمنی با حق.

نکته 80: از جمله اعمالی که باعث دلسردی از لذائذ دنیا و ضعف علاقه به آن و احیاناً موجب قطع رشتة دوستی با دنیاست به زیارت اهل قبور رفتن است و این از آن جهت است که رفتن به گورستان در تذکر مرگ اثری عمیق دارد و در دستورات دینی آمده است که هر وقت خیلی خوشحال و فرحناک بودی و یا خیلی افسرده و غمگین شدی به زیارت اهل قبور برو.

شرح: و این نمونه ای است بسیار مهم از دستورات عرفا و واصلان به حق برای سالکان مبتدی، به شرطی که همراه با تفکر و تأمل در مرگ و احوال مردگان باشد تا تأثیرگذاری آن بر روح بیشتر شود.

مؤمنین عزیز برای درک بیشتر و روشنتر مسئله رساله لقاءالله مرحوم عارف حاج میرزا جواد ملکی رجوع کنند

نکته 81: از اموری که انسان را اعانت می کند بر تحصیل حضور قلب مراقبة از وقت است که عهد معهود و میعاد موعود حق است. و شخص سالک الی الله اگر نتوانست تمام اوقات خود را به حقّ دهد لااقل این پنج وقت را که حقتعالی به او وقت داده و دعوت برای ملاقات فرموده باید مراقبت کند و از حقتعالی به جان و دل تشکر کند که او را اجازه ورود در مناجات داده و بار خدمت در مجلس اُنس و محفل قُدس داده شاید مواظبت بر اوقات و مراقبت از میعاد ملاقات که در اول بی مغز و صوری است به توفیق حق و دستگیری آن ذات مقدس، جل شأنه حقیقت پیدا کند و با مغز شود آن وقت به لذت مناجات و انس با محبوب نائل شود و سرّ حقیقی عبادات را دریابد.

شرح: مراقبه دوّم رکن از ارکان ثلاثه سلوک است و یکی از انواع آن مراقبه از وقت است که در آن سالک می کوشد لحظه ای از یاد حق غافل نباشد و این در مراحل میانه سلوک است زیرا که سالک مبتدی در ابتدای ورود به سلوک تنها می کوشد اوقات نماز را حفظ نماید و از این پنج وقت غافل نباشد آنگاه پس از گذر از این مرحله سعی او بر این خواهد بود به غیر از نماز، در دیگر اوقات نیز از خداوند غفلت نکند و یاد او را از خاطر نبرد تا در اواخر سلوک که این مراقبه سهل الوصولتر خواهد شد بلکه دیگر نیازی به مراقبه دقیق نخواهد بود زیرا در آن وقت ذکر حق ملکة دل ذاکر گردیده و هیچگاه از آن بیرون نخواهد رفت. پس در این وقت باید مراقبه از شیطان باشد تا به هیچ وجه راه نفوذی به دل پیدا نکند.

نکته 82: در قلب آثار شکر از قبیل خضوع و خشوع و محبت و خشیت و امثال آن است و در زبان ثنا و مدح و در جوارح اطاعت و استعمال جوارح در رضای منعم.

شرح: باید دانست که شکر به سه درجه و سه مرتبه است اول شکر قلبی. در این حال سالک باید با قلم عقل بر لوح قلب نوشته باشد که هر چه هست از خداست و تمام شکرها مخصوص او، همه نیکی ها از جانب او پس باید در این حال در برابر خالقی که همه چیز خود را از او می داند خضوع و خشوع و خشیت و عشق که محل رشد آنها در قلب است داشته باشد. دوم شکر زبانی که در این وقت چون محبت قلبی سالک سرشار شد، اثر آن به بیرون ریخته و زبان شروع به مدح و ثنای خالق و منعم می نماید و سوّم شکر جوارح و عملی است که در این وقت سالک با اعضا و جوارح خود رضای منعم را تحصیل می کند و این همه از جهت عشق به اوست.

نکته 83: در هر صورت فراغت قلب از غیرحق از امور مهمه است که انسان باید با هر قیمت است تحصیل آن بکند و طریق تحصیل آن نیز ممکن و سهل است با قدری مواظبت و مراقبت باید انسان مدتی اختیار طایر خیال را بدست گیرد و هر وقت خواست از شاخه ای به شاخه ای پرواز کند آن را حفظ کند پس از مدتی مراقبت رام و آرام شود و توجه آن از امور متشتّته منصرف شود و خیر عادت او گردد و فارغ البال اشتغال به توجه به حق و عبادت پیدا کند.

شرح: مهم در فراغت قلب کنترل خیال است زیرا تا زمانی که سالک مهار خیال خود را بدست نگیرد دائم افکار پریشان و خیالهای باطل بر دل و فکر او خطور کند و البته این خطورات بیجا به تدریج باعث جریان خطورات شیطانی می گردد که اثر آن فروافتادن در گناهان است.

نکته 84: پس، از مهمات امور مواظبت به این امر است که انسان حالت قلب را الهی کند و وجهة آن را به جانب حق و اولیای او و دار کرامت او متوجه کند و این با تفکر در آلاء و نعمای ذات مقدس و مواظبت به اطاعت و عبادت البته حاصل می شود ولی انسان باید اعتماد بر نفس و اعمال خود نکند و در هر حال خصوصاً در خلوات، با تضرع و زاری از حقتعالی بخواهد که محبت خودش را در دلش القاء فرماید و قلبش را به نور معرفت و محبتش روشنی بخشد و محبت دنیا و غیر خودش را از دلش بیرون کند.

نکته 85: یأس از جنود شیطان است، امید از جنود خداست همیشه امیدوار باشید.

شرح: قال الله تعالی اِنَّه لا یَایْئَسُ مِن رَوحِ الله اِلّا القَومُ الکافِرون و بالاترین مرتبه یأس، همان نامیدی از رحمت خداست زیرا که در این حال، آن یأس باعث می شود انسان بطور کل دست از عمل بردارد و دل بهمین دنیا خوش کند. بنابراین یأس از رحمت الهی سرمنشأ تمام گناهان و خطایای آدمی است.

علمای اخلاق رضوان الله علیهم برای مغرور شدن به رحمت الهی و نیز یأس از آن مفاسد بسیاری ذکر فرموده اند که رجوع به آن خالی از فایده نیست.

نکته 86: در سلوکِ این طریق روحانی و عروج این معراج عرفانی تمسّک به مقام روحانیت هادیان طریق معرفت و انوار راه هدایت، که واصلان الی الله و عاکفان علی الله اند حتم و لازم است و اگر کسی با قدم انانیت خود بی تمسک به ولایت آنان بخواهد این راه را طی کند سلوک اوالی الشیطان و الهاویه است.

شرح: اولیاء حق واسطه بین خدا و خلقند و محل تجلی فیض و جایگاه جریان رحمت خداوندی که از این جایگاه، رحمت و فیض الهی به خلق جاری می شود پس باید به این وسائط فیض متوسل شد و از آنان در طی طریق یاری خواست.

نکته 87: فساد عملی پدر و مادر از هر چیز بیشتر در اطفال سرایت می کند چه بسا که یک طفل که عملاً در خدمت پدر و مادر بد تربیت شد تا آخر عمر با مجاهدت و زحمت مربیان اصلاح نشود.

نکته 88: ای عزیز اکنون تا حجابهای غلیظ طبیعت نور فطرت را به کلی زائل نکرده و کدورتهای معاصی صفای باطنی قلب را به کلی نبرده و دستت از دار دنیا که مزرعة آخرت است و انسان در آن می تواند جبران هر نقصی و غفران هر ذنبی کند کوتاه نشد، دامن همتی به کمر زن و دری از سعادت به روی خود باز کن و بدان که اگر قدمی در راه سعادت زدی و اقدامی نمودی و با حق از سر آشتی درآمدی و عذر ماسبق خواستی درهائی از سعادت به رویت باز شود و از عالم غیب از تو دستگیریها شود و حجابهای طبیعت یک یک پاره شود و نور فطرت به ظلمت های مکتسبه غلبه کند و صفای قلب و جلای باطن بروز کند و درهای رحمت به رویت باز شود و جاذبه الهیه تو را به عالم روحانیت جذب کند و کم کم محبت حق در قلبت جلوه کند و محبت های دیگر را بسوزاند و اگر خدایتعالی در تو صدق و اخلاصی دید تو را به سلوک حقیقی راهنمائی کند و کم کم چشمت را از عالم کور کند و به خود روشن فرماید و دلت را از غیر خودش وارسته و به خودش پیوسته کند.

نکته 89: بدانکه اول شرط مجاهدة با نفس و حرکت به جانب حقتعالی تفکر است و تفکر در این مقام عبارت است از آنکه انسان لااقل در هر شب و روزی مقداری ولو کم هم باشد فکر کند در اینکه آیا مولای او که او را در این دنیا آورده و تمام اسباب آسایش و راحتی او را فراهم کرده و بدن سالم و قوای صحیحه که هر یک دارای منافعی است که عقل هر کس را حیران می کند به او عنایت کرده و این همه بسطِ بساط نعمت و رحمت کرده و از طرفی هم این همه انبیاء فرستاده و کتابها نازل کرده و راهنمائیها نموده و دعوتها کرده آیا وظیفه ما با این مولای مالک الملوک چیست؟

شرح: خواجه نصیرالدین طوسی در اوصاف الاشراف در باب تفکر می فرمایند: «تفکر سیر باطنی انسانیت از مبادی به مقاصد، و در نظر علما و عرفا هیچکس از مرتبه نقصان به مرتبه کمال نتواند رسید الا به سیری و به این سبب گفته اند اول واجبات تفکر است.»

پس تفکر مفتاح ابواب معارف و اول منزل از منازل سیر الی الله است که حقیقت آن حرکتی است از غفلت به سوی بیداری بنابراین در نظر سالک و کسی که مشتاق لقاءالله است در اوان سلوک مقام تفکر امری است لازم تا قلب و روح به خواب رفته و غافل او بیداری و آگاهی حاصل کرده رو به سوی حقیقت حقیقی آورد و اگر از آیات خداوند که در باب فضائل تفکر و متفکران وارد شده هم بگذریم، احادیثی که اشاره دارد به اینکه تفکر یک ساعت افضل است از عبادت یکسال و شصت سال و یا هفتاد سال کافی است آن را که محتاج به آن است.

اساتید عرفان عملی همیشه مریدان و شاگردان خود را به تفکر در چند مورد دعوت کرده از اول تفکر در اسماء و آلاء الهی تا اینکه از غفلت بیداری حاصل شود. دوم تفکر در مرگ و قبر و قیامت تا این بیداری تقویت گردد و سوم تفکر در آیات قرآن و احوالات بزرگان و اولیاء معصومین و حکمت های الهی و ذات پروردگار و امثالهم تا آن بیداری پابرجا و مستحکم شود و نیز عرفا فرموده اند مرتبه اعلای تفکر، تفکر در حق و اسماء و صفات و کمالات اوست. چنانچه حضرت امام خمینی سلام الله علیه در باب تفکر در حدیث مربوط بهمین موضوع می فرماید:

«نتیجه چنین تفکری علم به وجود حق و انواع تجلیات اوست و از آن، علم به اعیان و مظاهر رخ می دهد و این افضل مراتب فکر و اعلی مرتبه علوم و اتقن مراتب برهان است زیرا که نظر به ذات علت، و تفکر در سبب مطلق، علم به او و مسبّبات و معلومات پیدا شود و این نقشه تجلیات قلوب صدیقین است و از این جهت آن را برهان صدیقین گویند.»

گرچه تفکر را مراتب بسیار است لکن بهترین نوع تفکر، تفکر در آلاء و نعمت های خداوندی است که در احادیث به آن اهمیت بسیاری داده شده است.