تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=5934&MagazineArticleID=60984
پدید آورنده : یاسر جهانی پور 

آنچه مایه سعادت و هدایت آدمی است، شناخت خداوند و راههای وصول به اوست و توحید یگانه راه دستیابی به آن مقصد نهائی برای بشریت می باشد.

بی تردید آن علمی که انسان را بیشتر به این راه نزدیک می گرداند علم عرفان است که شریفترین علوم الهی است و اصل و مبدأ و مقصد و ظاهر و باطن این علم جملگی توحید و شناخت حق و حقیقت است و بر دو قسم است: اول عرفان نظری است و منظور از آن شناخت و آشنایی با ذات و اسماء و صفات و افعال الله است تا با معرفتی صحیح از خدا بتوان به سوی او حرکت کرد و برای آبیاری این درخت علم در وجود باید که راه عرفان عملی را پوئید و این مطلب در مذهب عرفای شامخین به وضوح آمده است که هر عمل خیری را در عین نورانیت، ظلمتی است اگر مقصود و نیت صواب نباشد، سالک باید که در اتیان هر عمل حجب ظلمانی و نورانی را خرق کند و مقصد خود را خدا بداند گرچه وصول به این مقصد عالیه نیاز به ریاضات و مخالفتها با نفس داشته باشد منظور آنکه آموختن علم با این همه سفارشات و توجهات که در اسلام به آن شده اگر همراه با عمل نباشد و تنها به یادگیری اصطلاحات و مفاهیم اکتفا شود جز ظلمت چیز دیگری بهمراه نخواهد داشت. العلم هو الحجاب الاکبر و علم عرفان که فضیلتش در آموختن از هر علم دیگر بیشتر است در نتیجة عمل نکردن ظلمتش از مابقی علوم بیشتر و وسیعتر خواهد بود. بنابراین خلوص قلب در این علم بسیار مشکل و تحصیل آن از دشوارترین امورات از این رو بر سالک لازم است همزمان با آموختن این علم داخل در عرفان عملی شود تا قادر باشد بوسیلة آن از حجب ظلمانی و نورانی خارج شود پس می گوئیم این مرتبه از عرفان شامل شناخت مراحل و منازل سلوک و کیفیت طی هر منزل و وصول به مقصد نهائی و خرق حجب می باشد.

باید دانست اگر انسان از خود غفلت کند و درصدد اصلاح نفس و تزکیة آن برنیاید و نفس را سر خود بار بیاورد هر روز، بلکه هر ساعت بر حجابهای آن افزوده شود و از پس هر حجابی، حجابی بلکه حجبی برای او پیدا شود تا آنجا که نور فطرت بکلی خاموش شود و از محبت الهیه در آن اثری و خبری باقی نماند بلکه از حق تعالی و آنچه به او مربوط است متنفر گردد و ریشه عداوت حق و مقربان درگاه مقدس او در قلبش محکم گردد تا آنجا که به کلی درهای سعادت به روی او بسته شود و راه آشتی با حق تعالی و شفعاء منسدّ گردد و مخلّد در ارض طبیعت گردد که باطن آن در عالم دیگر جلوه کند و آن خلود در عذاب است.

پس چون چنین دیدم و فهمیدم بر خود لازم دانستم سیری در آثار عرفانی عارف کامل حضرت امام خمینی بنمایم تا توشه ای از این ره بگیرم و به رشته تحریر درآورم شاید که خداوند ما را از این طریق مرهون لطف و رحمت خاصه خود قرار دهد.

نکته 55: هرچه مرتبة اخلاص و حضور قلب که دو رکن رکین عبادات است، کاملتر باشد روح منفوخ در آن ظاهرتر و کمال سعادت در آن بیشتر و صورت غیبیه ملکوتیّه آن منوّرتر و کاملتر خواهد بود.

شرح: باید دانست که اخلاص را دو مرتبه و هر مرتبه را درجاتی است اول مرتبه و مقام آن اخلاص دین است و آن پذیرش اسلام و پاک نمودن آن است از هر شائبه کفر و نفاق و دودلی و

 قال الله: اَلالله الدّینُ الخالِصُ دوم اخلاص در عمل است و آن پس از پذیرش اسلام و ایمان است که نهایت آن توحید مطلق می باشد که فنای فناست. و خداوند از این گروه در سوره صافّات در سه مورد یاد فرموده است. اول فرمود: فَانْظُر کیفَ کان عاقِبَةُ المُنْذَرَین اَلّا عِبادَالله المُخْلَصیَن.

دوم فرمود: فَاِنَّهُم لَمُحْضَروُنَ اِلّا عِبادَ اللهِ المُخلَصیَن.

و سوم فرمود: سُبْحانَ الله عَمّا یَصِفُونَ اِلّا عِبادَ الله المُخْلَصیَن.

هم چنین خداوند در قرآن بارها به این نکته اشاره فرموده است که شیطان را بر بندگان مخلص راهی نیست. با رجوع سالک به مرتبه اصلی و اولی خود راه شیطان به کلی صدور خواهد شد.

نکته 56: انسان در نفس خود مشاهده می کند که وقتی تنهاست مایل به طاعات نیست اگر با زحمت و یا از روی عادت هم عبادتی بکند آن را با حال نمی کند بلکه سر و دست عمل را شکسته، پاک و پاکیزه آن را تحویل نمی دهد ولی وقتی در مساجد و مجامع

حاضر شد و در محضر عمومی مشغول آن گردید آن را از روی نشاط و دلچسبی و سرور و حضور قلب انجام می دهد مایل است رکوع و سجودش طولانی شده، مستحباتش نیکو انجام گرفته اجزاء و شرایطش درست ملاحظه شود.

شرح: ترک ریا در حقیقت اول مرتبه از مراتب اخلاص است در عمل به بیانی دیگر فاصله بین اخلاص در دین و اخلاص در عمل ترک ریاست از این رو از آن گاهی به شرک خفی تعبیر شده است با این بیان که در محضر عرفا ریا عبارت از شرک جلی است که خداوند صاحبان این عمل را وعده به آتش فرموده. فَوَیلٌ لِلمُصَلَّینَ الذَّینَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهُونَ الذَّیَن هُم یُراءُونَ.

نکته 57: معلوم است اعمال قلبیه در صورت خالص بودن مورد توجه حقتعالی واقع نشود و او نپذیرد و به شریک دیگر واگذار فرماید که آن شخصی است که برای نشان دادن به او عمل می شود. پس اعمال قلبیه مختص به آن شخص می شود و از حد شرک بیرون رفته و به کفر محض وارد می شود بلکه می توان گفت این شخص نیز از جمله منافقین است. بیچاره گمان کرده مؤمن است ولی مشرک است در اول امر و در نتیجه منافق است.

نکته 58: مدتی مواظبت کن از قلب خود و اعمال و رفتار و حرکات و سکنات خود را در تحت مراقبه آورده و خفایای قلب را تفتیش کن و حساب شدید از او بکش مثل اینکه اهل دنیا از یک نفر شریک، حساب می کشند، هر عملی را که شبهة ریا در اوست ترک کن گرچه عمل خیلی شریفی باشد حتی اگر دیدی واجبات را علن کردن خالص نمی توانی بکنی در خفا بکن.

نکته 59: آن خلوص که موجب خروج از تحت سلطنت شیطانیه است، خالص شدن هویت روح و باطن قلب است برای خدایتعالی و اشاره به این مرتبه خلوص است کلام امیرالمؤمنین در مناجات شعبانیه الهی هب لی کمال الانقطاع الیک و چون قلب به این مرتبه از اخلاص رسید و از ماسوا به کلی منقطع شود و در مملکت وجود او به جز حق راه نداشته باشد شیطان را بر او راه نباشد و حقتعالی او را به پناه خود بپذیرد و در حصن حصین الوهیت واقع شود چنانچه فرماید کَلِمةُ لااله الاالله حِصنی فَمَن دَخَل حِصنی اَمِن مِن عَذابی.

شرح: دانشی که نهایت خلوص وصول به مرتبه فنای فناست که در آن حال سالک را توجهی به عابد و معبود و عبادت نیست واز همه چیز غافل است در این حال سالک دروازة دل خود را به روی همه چیز بسته است با وصول الطاف الهی ربّانی به سالک و رفع حالت بیخودی و سُکر سالک و ورود او به مقام بقا و صحوبعدالمحو و اتمام سیر، شیطان او بدستش ایمان خواهد آورد چنانکه در روایات وارد است از رسول اکرم که فرمود هرکس را شیطانی است که او را فریب می دهد و شیطان من بدستم ایمان آورده است.

نکته 60: در باب ارتیاض نفس و سلوک راه حق نیز رفق و مدارا با نفس، از مهمات به شمار می رود چه بسا که سختگیری بر نفس خصوصاً در اوائل امر و خصوصاً برای جوانها اسباب تنفّر نفس از ارتیاض و سلوک شود و از زیر بار حق فرار کند.

شرح: باید دانست آنچه در فرمایشات اهل عرفان در باب ریاضت نفس وارد شده دارای حد و حدودی است مسلماً کمتر از آن حد از ریاضت بیرون است و بیشتر از آن موجب زمین خوردگی و شکست در سلوک خواهد شد بنابراین باید با رجوع به مسطورات و دستورات ارباب عرفان حد و مرز آن را شناخت و آن طوری باید باشد که نفس سر خود و بی بند و بار پرورش نیابد که هرچه شد بخورد و هرقدر شد بنوشد و بخوابد و دیگر آنکه به گونه ای نباشد که نفس بواسطه شدت سختگیری از زیر بار سلوک شانه خالی کند به وجهی که اصلاً نخورد و یا مثلاً آن قدر کم خورد که ضعف بگیردش و از عبادت بازماند و هکذا. (بهتر است مراجعه به رساله لقاءالله اثر مرحوم عارف کامل میرزا جواد ملکی تبریزی شود)

نکته 61: اگر نفس را در اوقات خستگی و کسالت وادار به عبادت کند ممکن است آثار بدی به آن مترتب شود که از جملة آنهاست که انسان از عبادت منفجر شود و تکلّف و تعسّف آن زیاد گردد و کم کم باعث تنفر طباع نفوس گردد.

نکته 62: پس سالک از روی اقتضائات احوال و ایام سلوک با نفس رفتار کند و در ایام اشتغال شهوت که غرور جوانی است طبیعت را بکلی منع از حظوظش ننماید و با طرق مشروعه آتش شهوت را فرونشاند پس نکاح و ازدواج که از سنن بزرگ الهیه است که علاوه بر آنکه مبدأ بقاء نوع انسانی است در سلوک راه آخرت مدخلیت بسزا دارد.

شرح: آتش شهوت را محبوس کردن نتیجه آن دارد که اگر منفذی یافت فوران می کند و خانمان را بالکل می سوزاند و آنگاه است که دیگر پشیمانی سودی ندارد چنین کسی اگر شیطان راه کوچکی برای فریب او یافت به زودی فریب می خورد و از راه بدر می رود.

نکته 63: در ریاضت نفس و سلوک الی الله یکی از مهمات مرافقت و مدارات با آن است و چون مرافقت با نفس نمودی، نفس، انس و محبت با عبادات و طاعات پیدا کند و به واسطة این محبت و عُلقه انس و محبت با حق پیدا کند و این، فتح باب معارف الهیه که سرچشمه ایمان است، می باشد، چنانچه عرف و خرق، گاهی سبب شود که در ذائقه روح عبادت و عبودیت تلخ و ناگوار شود و این، سبب اعراض قلب از حق شود. پس معلوم شد که قفل ایمان رفق است و کسی که نصیب آن رفق باشد، ایمان نیز نصیب او می شود.

نکته 64: پس، سالک طریق آخرت در هر رشته از رشته های دینی و طریقه ای از طریقه های الهی هست اولاً باید با کمال مواظبت و دقت، چون طبیبی محبت و پرستاری پرشفقت از حال خود مواظبت نماید و عیوب سیر و سلوک خود را تفتیش و مداقّه کند و ثانیاً در خلال آن از پناه بردن به ذات مقدس حق جل و علا در خلوات و تضرّع و زاری به درگاه اقدس ذوالجلال غفلت نورزد.

شرح: حضرت امام در این نکته به دو دستور مهم در سیر و سلوک اشاره فرموده اند: که همیشه مورد توجه ارباب عرفان و سلوک الی الله بوده است اول اینکه هیچ کس به اندازه خود آدمی از عیوب و نقایص خود آگاه نیست یک استاد الهی که خود اسفار اربعه را طی کرده و آنها را به پایان رسانده تنها قادر است سالک را راهنمایی کند که در این مسیر طولانی و پرپیچ و خم راه را از چاه بازشناسد و به پرتگاه هلاکت فرونیفتد دیگر مسائل این سفر مربوط است به خود سالک که چگونه دستورات استاد را اجرا و عمل کند. در نتیجه این خود سالک است که باید به تفتیش و حسابرسی از خود، نقایص و عیوبش را بازشناسد و آنها را از خود دفع و رفع کند و چون تنها کسی که قادر است سالک را در این راه یاری و پشتیبانی کند خداوند متعال است. سالک باید هر صبحگاه و شامگاه بلکه در هر ساعت و آن از خداوند در جهت رفع عیوب و فرو نیفتادن در گناهان توفیق و یاری بطلبد و مطمئن باشد که خداوند او را در این راه و زمینه تنها نخواهد گذاشت.

نکته 65: و مسافر طریق آخرت مطالعه در عیوب و عورات خود او را از عیوب دیگران مشغول می کند و تجسس اموری که به حال او فایده ندارد یا ضرر دارد نمی کند و عمل خود را رأس المال تجارت دیگران قرار نمی دهد، به واسطة غیبت و هتک ستر و از عیوب و ذنوب خود هیچگاه نسیان نمی کند که نسیان گناهان از بزرگترین عقوبات حقّ است در دنیا که انسان را از جبران آنها بازمی دارد و از بزرگترین اسباب عقاب است در آخرت

نکته 66: مطلوب در تلاوت قرآن شریف آن است که در اعماق قلب انسان تأثیر کند و باطن انسان صورت کلام الهی گردد و از مرتبة ملکه به مرتبة تحقق رسد.

شرح: دانستی از برای آنکه لوح دل به کلمات الهی و اذکار و اوراد منقوش گردد دو عمل لازم است. اول اینکه تکرار باشد. دوم آنکه توجه به معنا و باطن و نیز التفات به مذکور باشد و اما قرآن که مشتمل بر کلام خدا و در حقیقت از کلمات اوست با هزاران حجاب نازل شد تا بشر ظلمانی در عالم اسفل السافلین قابلیت درک و فهم آن را داشته باشد و لااقل از ظاهر آن چیزی را درک کند. از این رو بنده ای چون در راه سلوک الی الله قرار گرفت به اندازه خرق هر حجاب یا حجب مرحله ای به فهم بطون قرآن نزدیک می شود و از قشر فهمی و ظاهربینی دور می گردد به این معنا که با سیر الی الله و سلوک به منزلگاه اول، به مقام و نزول اولیه قرآن بی هیچ حجاب ظلمانی و نورانی نزدیک می شود. تا جایی که آن قابلیت را پیدا می کند که قلبش محل تجلی و نزول بی واسطه کلام الهی باشد و این سلوک مقدور نشد جز برای پیغمبر ما صلی الله علیه و آله بالاصل و اولیاء او بالتبع آنگاه که خرق همه حجب نمود و روح شریفش بارها و بارها بلکه هر صبح و شام به معراج برفت و نهایت به معراج جسمانی به واسطه علاقه جسم مقدسش به روح پاکش تا آنکه قابلیت و طاقت دریافت کلام الهی را بی هیچ واسطه پیدا نمود. فاوحی اِلی عَبْدِه مآاوحَی از این رو گفته می شود در این مقام، منشأ کلام از خدا، کلام، کلام خدا، نازل کننده خدا و محل نزول خانه خداست.