تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://hawzah.net/fa/magart.html?MagazineID=0&MagazineNumberID=5934&MagazineArticleID=60984
پدید آورنده : یاسر جهانی پور 

آنچه مایه سعادت و هدایت آدمی است، شناخت خداوند و راههای وصول به اوست و توحید یگانه راه دستیابی به آن مقصد نهائی برای بشریت می باشد.

بی تردید آن علمی که انسان را بیشتر به این راه نزدیک می گرداند علم عرفان است که شریفترین علوم الهی است و اصل و مبدأ و مقصد و ظاهر و باطن این علم جملگی توحید و شناخت حق و حقیقت است و بر دو قسم است: اول عرفان نظری است و منظور از آن شناخت و آشنایی با ذات و اسماء و صفات و افعال الله است تا با معرفتی صحیح از خدا بتوان به سوی او حرکت کرد و برای آبیاری این درخت علم در وجود باید که راه عرفان عملی را پوئید و این مطلب در مذهب عرفای شامخین به وضوح آمده است که هر عمل خیری را در عین نورانیت، ظلمتی است اگر مقصود و نیت صواب نباشد، سالک باید که در اتیان هر عمل حجب ظلمانی و نورانی را خرق کند و مقصد خود را خدا بداند گرچه وصول به این مقصد عالیه نیاز به ریاضات و مخالفتها با نفس داشته باشد منظور آنکه آموختن علم با این همه سفارشات و توجهات که در اسلام به آن شده اگر همراه با عمل نباشد و تنها به یادگیری اصطلاحات و مفاهیم اکتفا شود جز ظلمت چیز دیگری بهمراه نخواهد داشت. العلم هو الحجاب الاکبر و علم عرفان که فضیلتش در آموختن از هر علم دیگر بیشتر است در نتیجة عمل نکردن ظلمتش از مابقی علوم بیشتر و وسیعتر خواهد بود. بنابراین خلوص قلب در این علم بسیار مشکل و تحصیل آن از دشوارترین امورات از این رو بر سالک لازم است همزمان با آموختن این علم داخل در عرفان عملی شود تا قادر باشد بوسیلة آن از حجب ظلمانی و نورانی خارج شود پس می گوئیم این مرتبه از عرفان شامل شناخت مراحل و منازل سلوک و کیفیت طی هر منزل و وصول به مقصد نهائی و خرق حجب می باشد.

باید دانست اگر انسان از خود غفلت کند و درصدد اصلاح نفس و تزکیة آن برنیاید و نفس را سر خود بار بیاورد هر روز، بلکه هر ساعت بر حجابهای آن افزوده شود و از پس هر حجابی، حجابی بلکه حجبی برای او پیدا شود تا آنجا که نور فطرت بکلی خاموش شود و از محبت الهیه در آن اثری و خبری باقی نماند بلکه از حق تعالی و آنچه به او مربوط است متنفر گردد و ریشه عداوت حق و مقربان درگاه مقدس او در قلبش محکم گردد تا آنجا که به کلی درهای سعادت به روی او بسته شود و راه آشتی با حق تعالی و شفعاء منسدّ گردد و مخلّد در ارض طبیعت گردد که باطن آن در عالم دیگر جلوه کند و آن خلود در عذاب است.

پس چون چنین دیدم و فهمیدم بر خود لازم دانستم سیری در آثار عرفانی عارف کامل حضرت امام خمینی بنمایم تا توشه ای از این ره بگیرم و به رشته تحریر درآورم شاید که خداوند ما را از این طریق مرهون لطف و رحمت خاصه خود قرار دهد.

نکته 43: تا لااله الاالله با قلم عقل بر لوح صافی قلب نگاشته نشود انسان مؤمن به وحدت خدا نیست و وقتی این کلمه طیبه در قلب وارد شد سلطنت قلب با خود حقتعالی شود و دیگر انسان کس دیگر را مؤثر در مملکت حق نمی داند و از کس دیگر متوقع جاه و جلال نیست.

شرح: یعنی آنکه توحید حقیقی آنگاه حاصل می شود که حقیقت کلمه طیبه لااله الاالله از مرتبة ایمان عقلیه به یقین قلبیه تبدیل و از مقام لسان قال به لسان استعداد وارد شود تا ظاهر و باطن او به تبع یقین قلبیش زبان باز کند که لامؤثر فی الوجود الا الله و لا اله الا هو.

نکته 44: سالک که با قدم معرفت سلوک الی الله می کند مانند مسافری است که در راه وحشتناک تاریکی بار سفر به سوی حبیب خود بسته است و شیطان راهزن این راه است و خدایتعالی با اسم جامع محیطش حافظ و نگهبان اوست پس دعاکننده و سالک را لازم است که به نگهبان و مربی خودش توسل جُسته و با گفتن اَللّهُم (یا الله) تضرع به او نماید.

نکته 45: این سهل انگاری در نماز ناشی از ضعف ایمان به خدایتعالی و رسول و اخبار اهلبیت عصمت است بلکه این مساهله ناشی از سهل انگاری محضر ربوبیت و مقام مقدس حق است.

شرح: هر موضوع را که انسان به آن اهمیت بیشتری دهد مسلماً التفات و اعتنای او به آن موضوع از دیگر موارد بیشتر است و به اصطلاح به روی آن مطلب حساس خواهد شد به طوری که اگر آن مطلب را به هر طریقی درک نکند ناراحتی و غم در او نمایان خواهد شد این سهل انگاری در نماز به طور قطع ناشی از این است که شخص امر نماز و این فریضة الهی را در نظر خود کوچک می شمارد و بهمین خاطر به آن آنطور که باید اهمیت نمی دهد و این همان است که خداوند در قرآن بارها به آن اشاره فرموده که شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زیبا جلوه داده است.

نکته 46: و اگر در یک سجده، در جمیع ایام عمر، خلوت حقیقی حاصل شد، جبران خسارت بقیه عمر می شود و عنایت حق از او دستگیری می کند و از دائره دعوت شیطان خارج می شود و اگر در حال سجده، که اظهار ترک غیریت و رفض انانیت است قلب مشغول به غیر باشد در زمرة منافقین و اهل خدعه منسلک گردد.

شرح: در مسطورات ارباب عرفان وارد است که سجده حال انقطاع کامل عبد است به سوی خدا و آن فنای ذات است که در این حال سالک خود و هیچکس دیگر را نبیند و توجهش مطلقاً به سوی حق باشد پس سالک فانی در حق، حال انقطاع و ترک غیریت و انانیت او در سجده به مرحله تام و اکمل خود رسد و از همه چیز غافل شود از این دو فرموده اند نزدیکترین حالات بنده به سوی خدا در سجده حقیقتی حاصل می شود.

نکته 47: پس کسی که بخواهد به مقام توکل و تفویض وثقه و تسلیم و دیگر از قسم معاملات به حسب اصطلاح اهل معرفت رسد باید از مرتبه علم به مرتبه ایمان تجاوز کند و به علوم صرفة رسمیه قانع نشود و ارکان و مقدمات حصول این حقایق را به قلب برساند تا این احوال حاصل شود.

نکته 48: اگر کسی ذکر شریف لااله الاالله محمد رسول الله را با سکونت قلب و اطمینان دل بگوید و قلب را به این ذکر شریف تعلیم دهد کم کم زبان قلب گویا شود و زبان ظاهر تابع زبان قلب شود و اول قلب ذاکر گردد و پس از آن لسان.

شرح: سعی آدمی باید بر این باشد که این ذکر شریفه را به صورت قلب حک کند زیرا که کوشش شیطان دائماً و خصوصاً به وقت احتضار بر این خواهد بود که این ذکر را از آدمی بگیرد و اعتقاد به آن را از او سلب کند از این رو اگر حقیقت این ذکر را به دل وارد نکرده باشد و تنها به زبان گفته باشد به طور قطع شیطان به وقت مرگ و در حال احتضار، اعتقاد به آن دو ذکر را به اندک چیزی از محبت دنیا از او می گیرد و او را بی دین از دنیا می برد.

نکته 49: بهترین علاجها که علماء اخلاق و اهل سلوک از برای این مفاسد اخلاقی فرموده اند این است که هر یک از این ملکات زشت را که در خود می بینی، در نظر بگیری و برخلاف آن تا چندی مردانه قیام کنی و همت گماری برخلاف نفس تا مدتی و بر ضد خواهش آن رذیله رفتار کنی و از خدایتعالی در هر حال توفیق بطلبی که با تو اعانت کند در این مجاهده مسلماً بعد از مدت قلیلی آن خُلق زشت رفع شده و جنود رحمانی به جای آن برقرار می شود.

نکته 50: پس در توحید مطلق که لااله الاالله کمّل است فلاح مطلق است که رستگاری از کثرت که اصل شجرة خبیثه است می باشد و این کلمه در این حال موازن با هیچ چیز نیست.

نکته 51: از بزرگترین مهالک انسانیت و وساوس شیطانیت است که سالک را از یاد خود نیز می برد چنانچه حقتعالی می فرماید: وَلا تکونُوا کَالّذینَ نَسُوا الله فَاَنْساهُم اَنْفُسَهُم اولئکَ هُمُ الفاسِقون.و

شرح: باید دانست که خداوند را در باب بندگان دو سنت تغییرناپذیر است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است اول سنت امداد دوم سنت توفیق. چون خداوند به واسطه ارسال رسل و انزال کتب راه را به بندگان نمود، آنان را در انتخاب مسیر خیر و شر مخیر ساخت، تا با انتخاب خود یکی از دو راه را برگزینند و چون یکی را برگزیدند و در آن راه ثابت قدم شدند و به هیچ طریق عدول ننمودند خداوند نیز آنان را در رسیدن به هدفشان یاری می دهد حال این خواه در مسیر خیر باشد یا شرّ. چنانکه آیات کریمه 18 و 19 از سوره اسراء به آن اشاره دارد.

آنگاه که بنده ای در راه خیر گام برداشت این سنت امداد از جانب حقتعالی به شکل سنت توفیق ظاهر شود به این معنا که وسایط و اسباب را به گونه ای قرار می دهد که آن بنده آسانتر به مطلوبش که همان پروردگار است دست پیدا کند چنانکه آیه آخر از سوره عنکبوت به آن اشاره دارد. وَالذَّینَ جاهَدوُا فینا لَنَهدیَنَّهُم سُبُلَنا از این رو آنانکه خداوند را فراموش کرده و قدم در مسیر شر گذاشتند خداوند همه آنان را در رسیدن به مطلوبشان که دنیاست و لذتهای آن یاری دهد که نتیجه اش این می شود. فَاَنسهم اَنْفُسَهم.

نکته 52: مرتبه سوم، طهور قلبی است که آن عبارت است از تسلیم نمودن قلب را به حق و پس از این تسلیم، قلب نورانی شود بلکه خود از عالم نور و درجات نور الهی گردد و نورانیت قلب به دیگر اعضا و جوارح و قوای باطنه سرایت کند و تمام مملکت نور و نورٌ علی نور شود تا جایی رسد که قلب الهی لاهوتی شود و حضرت لاهوت در تمام مراتب باطن و ظاهر تجلی کند و در این حال عبودیت به کلی فانی و ربوبیت ظاهر شود.

شرح: دانستیم که قلب به عنوان حاکم است بر بدن و دیگر اعضا در تبع و از قوای اویند چون قلب تسلیم حق گردید و از ورود اغیار خالی و محل سلطنت الله شد دیگر اعضا در راه او آمده و غیر از عمل الهی از ایشان صادر نشود از خدا و بر خدا و برای خدا گردد از این رو چون قلب نورانی شد دیگر اعضا در پی او نورانی شوند به این معنا که نور قلب در اعضا سریان یابد و عالم لاهوت که منتها مراتب کمالیه وجودیه و محل نزول انسان کامل است مأوای چنین کسی شود گرچه این نور را در قلب مراتب و درجاتی است.

نکته 53: پس بهتر آن است که سالک الی الله پای سلوک خود را بشکند و از اعتماد به خود و ارتیاض و عمل خود یکسره برائت جوید و از خود و قدرت و قوت خود فانی شود تا مورد عنایت شود و راه صد ساله را با جذبة ربوبیت یک شبه طی نماید و لسان باطن و حالش در محضر قدس ربوبیت با عجز و نیاز عرض کند. اَمَّن یُجیبُ المُضْطَّر اِذا دعَاهُ و یَکْشِفُ السّوء. و

شرح: مهم در سلوک ترک انانیت است اعتماد به خود و عمل خود در حقیقت همان انانیتی است که در سالک می باشد. در کلیات سعدی (مجالس پنجگانه) است که طاووس عارفان، بایزید بسطامی، یک شب در خلوت خانه مکاشفات، کمند شوق را بر کنگره کبریای او در انداخت و آتش شوق و عشق را در نهاد خود برافروخت و زبان را در عجز و درماندگی بگشاد و گفت: بار خدایا تا کی در آتش هجران تو سوزم. «کی مرا شربت وصال دهی؟» به سرّش ندا آمد که بایزید هنوز تویی تو همراه توست اگر خواهی که به ما رسی، خود را بر در بگذار و در آی.

نکته 54: قبل از اینکه نامة اعمال ما برای پیشگاه خدا، و قبل از اینکه آن، برای پیشگاه امام زمان(عج) برسد خودمان باید نظر کنیم.

شرح: حسابرسی اعمال یکی از ارکان سلوک است و سالک باید دائم همچنانکه مراقب خود است، از خود حساب بکشد و اگر چنین بر او ممکن نشد بهتر است در اواخر شب قبل از خواب که فراغت قلب در آن زمان بیشتر است و اشتغالات دنیوی کمتر، به اعمال خود در آن روز نظر بیفکند و آنگاه از خود حساب بکشد همچون شریکی که از شریک خود حساب می کشد. اگر در اعمال خود خیری دید خداوند را اولاً سپاس گذارد و آنگاه زیادت طلبد و در آن راه از خداوند توفیق خواهد و اگر بدی و شرّی را دید از خداوند عذر خواسته و استغفار نماید و آنگاه خود را توبیخ کند و عهد نماید که اگر باز چنین عملی را مرتکب شد خود را تنبیه کند و این عمل باید هر روز برای سالکان خصوصاً مبتدیان مدنظر باشد زیرا اعمال بندگان هر روز به محضر مقدس صاحب الزمان عرضه می شود.

نکته 55: هرچه مرتبة اخلاص و حضور قلب که دو رکن رکین عبادات است، کاملتر باشد روح منفوخ در آن ظاهرتر و کمال سعادت در آن بیشتر و صورت غیبیه ملکوتیّه آن منوّرتر و کاملتر خواهد بود.

شرح: باید دانست که اخلاص را دو مرتبه و هر مرتبه را درجاتی است اول مرتبه و مقام آن اخلاص دین است و آن پذیرش اسلام و پاک نمودن آن است از هر شائبه کفر و نفاق و دودلی و

 قال الله: اَلالله الدّینُ الخالِصُ دوم اخلاص در عمل است و آن پس از پذیرش اسلام و ایمان است که نهایت آن توحید مطلق می باشد که فنای فناست. و خداوند از این گروه در سوره صافّات در سه مورد یاد فرموده است. اول فرمود: فَانْظُر کیفَ کان عاقِبَةُ المُنْذَرَین اَلّا عِبادَالله المُخْلَصیَن.

دوم فرمود: فَاِنَّهُم لَمُحْضَروُنَ اِلّا عِبادَ اللهِ المُخلَصیَن.

و سوم فرمود: سُبْحانَ الله عَمّا یَصِفُونَ اِلّا عِبادَ الله المُخْلَصیَن.

هم چنین خداوند در قرآن بارها به این نکته اشاره فرموده است که شیطان را بر بندگان مخلص راهی نیست. با رجوع سالک به مرتبه اصلی و اولی خود راه شیطان به کلی صدور خواهد شد.