تبیان، دستیار زندگی

این مقاله نوشته ی دكتر منوچهر محمدی به مقایسه انقلاب اسلامی ایران با انقلاب فرانسه و روسیه كه بزر گترین انقلابات معاصر اروپا و جهان خوانده شده و منشاء رواج گفتمان لیبرالیستی و سوسیالیستی در قرن گذشته شدند، پرداخته و نشان میدهد كه چگونه انقلاب اسلامی ایران، از جهات متعدد، عمیق تر، جدیتر و مردمی تر از آن دو بوده و گفتمان سومی را به بشریت معاصر عرضه كرده است.

ب) رهبری
نقش و شخصیت رهبری به ویژه زمانی روشنتر و برجسته تر میشود كه توسلات ایدوئولوژیكی گروه های انقلابی پراكنده و غیر منسجم باشد و یا سازماندهی آن ضعیف باشد در این صورت نقش و اهمیت رهبری در پروسه انقلابی و در طول زمان توسعه می یابد. از طرف دیگر نقش رهبران انقلاب در سه بعد مهم می توان مشاهده كرد كه عبارت است از رهبر به عنوان ایدهئولوگ انقلاب، رهبر به عنوان فرمانده و نهایتاً رهبر به عنوان معمار نظام بعد از پیروزی انقلاب.
در بررسی و مقایسه اجمالی میان نقش رهبران در سه انقلاب مورد بحث مشاهده خواهیم كرد كه در این ركن از انقلاب نیز مانند ركن مردم، انقلاب اسلامی دارای قدرت، امتیازات و ویژگی هایی فوق العاده و استثنایی بوده است كه دو انقلاب فرانسه و روسیه از آن بی بهره بوده اند.
1 ـ در انقلاب های فرانسه و روسیه رهبران انقلاب از طبقات متوسط و بالای جامعه بوده اند در حالی كه در انقلاب اسلامی ایران رهبران انقلاب وابسته و متعلق به طبقات محروم و فقیر جامعه بوده اند.
2 ـ در انقلاب های فرانسه و روسیه به ویژه در انقلاب روسیه رهبران مدافع و نماینده طبقه ای بودند كه خود متعلق به آن طبقه نبودند در حالی كه در انقلاب اسلامی رهبران انقلاب دقیقاً مدافع طبقه ای بودند كه از آن طبقه برخاسته بودند.
3 ـ در انقلاب های فرانسه و روسیه طبقه روشنفكر و تحصیل كرده رهبری انقلاب را بر عهده داشته و اشراف و روحانیون نقش ضد انقلاب را داشتند در حالی كه در انقلاب اسلامی رهبری ضد انقلاب را روشنفكران وابسته به چپ و راست بر عهده داشتند.
4 ـ در انقلاب فرانسه و روسیه ما به چهره شاخصی كه همه ویژگی های سه گانه رهبری را در خود جمع داشته و از نظر ارائه ایدئولوژی، فرماندهی انقلاب و سازندگی بعد از انقلاب دارای استعداد، نبوغ و قدرتی همچون رهبری در انقلاب اسلامی باشد برخورد نمی كنیم. در انقلاب فرانسه چهره هایی مانند لافایت، روبسپیر، دوك د. اورلئان مطرح هستند كه هیچكدام رهبری انقلاب را در تمام دوران شكل گیری و پیروزی آن به طور جامع در دست نداشتند.
در انقلاب روسیه چهره لنین از چهره های شاخص و برجسته تاریخ این انقلاب می باشد وی در واقع دارای امتیازات و استعدادها و نبوغ مشخصی بود كه در جهت به مرحله عمل درآوردن آنچه را كه به انقلاب اكتبر 1917 معروف است نقش اصلی و محوری داشت. در حالیكه در سقوط رژیم رومانوفها در فوریه همان سال مطلقاً نقشی نداشت چهره هایی مانند زینوویف، كامنف، اس تالین، تروتسكی و كرنسكی هم از شهرت ویژ ه ای برخوردار هستند ولی آنها هم دخالتی در سقوط رژیم نداشتند. در حقیقت سقوط رژ یم تزاری در اثر یك حركت خود جوش و بدون رهبری صورت گرفت.
به طور خلاصه مطالعات ما نشان می دهد نه در انقلاب فرانسه و نه در انقلاب روسیه به چهره ای با ویژگی های ایدئولوگ و فرمانده انقلاب برخورد نمی كنیم آنهایی را كه نام بردیم هیچ كدام نه ایدئولوگ انقلاب بودند و نه فرمانده آن بلكه سازندگان و معماران دولت های بعد از انقلاب بودند. آنها اشخاصی بودند كه بر اسب سركش تحولات بعد از سقوط نظام، سوار شده و در سیر تحولات بعدی اثر گذاردند. در حالی كه در انقلاب اسلامی رهبر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) به ویژه با برخورداری از جایگاه مرجعیت دینی و با نبوغ، قدرت و ویژگیهای خاصی كه داشتند در نوع خود بی نظیر بود نقش ایدئولوگ، فرمانده و معماری انقلاب را به نحو احسن و در طول ربع قرن از حیات پر بركت خود بر عهده گرفته و ایفاء كردند.

ج) ایدئولوژی
با توجه به اینكه تنها عامل مشروعیت و انسجام در جامعه و نظام قبلی در هر سه كشور نهادهای پادشاهی بوده كه در موقعیت انقلابی بی اعتبار شده بودند بنابراین ایدئولوژ یهای انقلاب مطرح می شوند تا آنكه تجدید بنا و اعمال قدرت دولتی را بر مبنای جدیدی توجیه و استدلال كنند. ضمناً مكاتب مطرح
شده به نخبگان مطرح شده به نخبگان انقلابی كمك می كند تا انسجام و تشكل لازم را برای حركت توده ها در جهت مبارزات و فعالیت های سیاسی تحقق بخشند.
با بررس اجمالی از ایدئولوژ ی های حا كم بر انقلا ب های مورد نظر در می یابیم در حالی كه مكتب های لیبرالیسم و ماركسیسم در فرانسه و روسیه با برداشت های مادی خود افق محدودی را برای پیرامون خود در همین دنیا و تنها از یك زاویه فراهم می كردند، نقش مهمی هم در ایجاد انگیزه لازم در براندازی رژیم های پادشاهی فرانسه و روسیه نداشته اند و حتی در پیاده كردن ارز شها و معیارهای خود بعد از سقوط نظام های مطرود با مشكل مواجه شده و الزاماً تغییرات زیادی بر نظریات تئوریكی خود اعمال كردند. از طرف دیگر هر دو مكتب برای مردم فرانسه و روسیه نامأنوس بود و با بنیان های عقیدتی عامه مردم كه غالباً مذهبی بود در تعارض بود لذا این ایدئولوژی ها هرگز نتوانستند خمیر مایه لازم را در ایجاد تشكل، انسجام، و وحدت اقشار و توده های جوامع خود فراهم كنند و تنها به عنوان ایدئولوژی طبقه خاص روشن فكر و با تعابیر متفاوت باقی ماندند.
در حالی كه مكتب اسلام كه از 1400 سال قبل به ایران وارد شده بود و با مردم مأنوس بوده و قاطبه ی مردم به آن اعتقاد داشته و با آن زیست كرده و در تار و پود زندگی آنها نفوذ و رسوخ كرده بود و با توجه به جهان بینی الهی افق بسیار وسیعی برای پیروان خود فراهم كرده علاوه بر آنكه سعادت اخروی را نوید می داد برای همین دوره كوتاه زندگی در این دنیا نیز دستورالعمل ها و راهنمایی های لازم برای امور روزمره زندگی فردی و اجتماعی و اداره جامعه در جهت تأمین سعادت دنیوی فراهم كرده بود و در مقایسه با دو مكتب دیگر از عظمت ویژه ای برخوردار است. به ویژه آنكه در مكتب تشیع با برخورداری از جوهره های لازم انقلابی زمینه های كاملاً مساعدی برای بهره مندی از یك مكتب قدرتمند در پروسه انقلاب اسلامی در ایران فراهم بود.

انقلاب های فرانسه و روسیه نه تنها بر علیه دولت بلكه بر علیه روحانیت و كلیسا بود. كلیسا در فرانسه فرانسوی شده، از حیطه اقتدار پاپ در واتیكان خارج شد و در روسیه مطرود و مقهور شد در حالی كه در انقلاب اسلامی تمام روحانیت شیعه بر علیه دولت قیام كرد و انقلاب را رهبری نمود.
موفقیت ایدئولوژی انقلابی اسلام همچون امری ارزشمند و علامت ممیزه انقلاب اسلامی در ایران بود. این ایدئولوژی پاسخی قدرتمند به خواسته های سیاسی شده معاصر و در عین حال مأیوس شده از مكاتب مادی بود. این ایدئولوژی در عین بهره برداری از همه امتیازات تكنولوژیكی و تجربه نهضت های ایدئولوژیكی و سیاسی غرب به كار گرفته شد. به عبارت دیگر این ایدئولوژی امتیاز قابل توجهی بر كمونیسم كه با مذهب در تعارض است، داشت. به جای این كه یك جایگزینی جدیدی برای مذهب خلق كند همان طور كه كمونیستها كردند، انقلاب اسلامی مذهب پر تلاش و تهاجمی را كه وجود داشت به كار گرفته و با ابزار ایدئولوژیكی مورد نیاز برای جنگ در صحنه سیاست مردمی مجهز شد. با این عمل آنها كمك بزرگ و ممتازی به تاریخ جهان كردند. بنا به گفته زاگورین، نویسنده آمریكایی، اگر امروز كسی بپرسد كه در تئوری انقلاب ماركس چه چیزی معتبر و چه چیز بی اعتبار می باشد، جواب باید این باشد كه آن تئوری دیگر به گذشته و تاریخ تعلق دارد. عدم تناسب نظریه ماركس آنگاه اشكار شد كه بر خلاف پیش بینی ماركس انقلاب ها در پیشرفته ترین كشورهای غربی تحقق نیافت و در عوض سوسیالیسم در عقب افتاده ترین جوامع كشاورزی روسیه و چین به مرحله اجرا درآمد. با رشد تحقیق روی بسیاری از انقلابها این امر به اثبات رسید كه مدل ماركس به خاطر ساده انگاری بیش از حد آن غیر قابل بهره برداری است و در حقیقت مانعی برای درك بیشتر انقلاب ها است.

بدین ترتیب ملاحظه میگردد كه رمز پیروزی انقلاب اسلامی را تنها می توان در عظمت و مدیریت و میزان اعمال گسترده سه ركن انقلاب یعنی مردم، رهبری و مكتب جستجو كرد كه توانست برخلاف پیش بینی ها و محاسبات تحلیل گران و حیرت جهانیان نظام قدرتمند و كهن شاهنشاهی را به زانو در آورده و آن را سرنگون سازد.
پیروزی انقلاب های فرانسه و روسیه نه ناشی از انسجام، استحكام، و قدرت نیروهای انقلابی بوده است بلكه به خاطر ضعف بنیادین رژیم های حاكم بود كه ساختار حكومتی را شدیداً پوسانده و بحران های نظامی اقتصادی و فشارهای بین المللی این ضعیف را تشدید كرده بودند به طوری كه سقوط نظام سیاسی را امری اجتناب ناپذیر ساخت. در واقع گروه های اجتماعی رقیب در جو ناشی از خلاء قدرت و حاكمیت سیاسی به عنوان و وارثان نظام از هم پاشیده و دور از صحنه شده و به عنوان نیروهای انقلابی به تلاش و رقابت برخاسته و قدرت را به دست گرفتند. براساس همین مقایسه ها است كه ملاحظه می گردد كه انقلاب اسلامی در مقایسه با انقلاب های فرانسه و روسیه از عظمت به مراتب بیشتری برخوردار است.
پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر در كانون های سیاسی و دانشگاهی موجب حیرت شد كه بر اساس مطالعات خود از انقلاب های گذشته هرگز نمی توانستند تصور كنند كه چنین حادثه ای در ایران اتفاق افتد. مطالعات سازمان های اطلاعاتی آمریكا چهار ماه قبل از سقوط رژیم شاه به این جمع بندی رسیده بود كه ایران نه در شرایط انقلابی و نه پیش از انقلاب است و برای ده سال آینده رژیم شاه پا برجا است.