ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مومنان بگو: چادرهای خود را بر خویش فرو افکنند، این کار برای اینکه(به حجاب و عفت) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است.

احزاب/59

حجاب؛ سفارش قرآن

.... و دیگر سخنی که برای خواهران دینی ام دارم این است که از حجاب خود خوب پاسداری کنید که یکی از سفارشات به زنان مومنه در قرآن و با کشف حجاب است که دوباره به زیر پرچم استعمار می رویم.

بی گمان "تعادل و تنظیم  روابط"، پی آمد هایی چون حضور پرنشاط ،سالم، شاداب و تاثیر گذار برای مردان و زنان در عرصه های مختلف خانواده و جامعه خواهد داشت و بن بستی از فساد و تباهی در هیچ یک از میدان های فعالیت ایجاد نخواهد کرد.

همان گونه که زهرای اطهر(سلام الله علیها) از یک سو خود را از برابردیدگان نامحرم می پوشاند و یا از لطافت و جاذبه ی وجودی زنان سخن می گفت اما از سوی دگر با پاک سیرتان و دین باورانی چون سلمان ،عمار،مقداد به گفت گو می پرداخت و آنان چنان انس و الفتی با محیط سالم و ملکوتی زندگانی فاطمه (سلام الله علیها) احساس می کردند که در پاره ای زمانها به کمک دخت رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) در کارهای منزل می شتافتند!!

فراتر از این جلوه ،ابعاد حضور حرکت آفرین آن بانوی بصیر درصحنه های جهاد به عنوان مددکار رزمندگان اسلام و یا عرصه های سیاسی برای امداد امام زمان خود است که نشان گر نگاه ناب و نو و بینشی جامع و کامل از آن حضرت است.

اندک آشنایی با شیوه های بایسته و شایسته ی فاطمه (سلام الله علیها) بیانگر این حقیقت و واقعیت انکار ناپذیر و فطری است که آن حضرت مرز و معیار روابط مردان و زنان را با وجود احتمال انحراف و فساد مشخص فرموده است و بر این باور بود:آنجا که چنین پدیده ای احساس شود ،بی گمان باید نشستها ،گفت گو ها و رفت و آمدها مهار و محدود شود و به کمترین مقدار (آن هم سالم و و به دور از توفان فساد)قناعت گردد،نه آنکه "یقین" در لغزش مبنای روابط  قرار گیردکه در این صورت محیط امن و اطمینان خانواده با آواز لذت ها و خوشی های زود گذر واژگون و میدان کار و تلاش سازنده ی اجتماع با تندباد هواها و هوس ها سرنگون می شود!! (روش ها و بینش های حضرت زهرا (سلام الله علیها) درباره :یک زندگی زیبا،ص50)

مبحثی دیگر این است که خانم های مسلمان که دانش را کسب می کنند باید مراقبت کنند تا این کسب دانش به لطافت های زنانگی آنها و زن بودن آنها ضربه وارد نکند .

"ویل دورانت در بحث های مفصل و جامع خود ،پس از آنکه می گوید اگر مزیت دختری فقط در دانش و اندیشه باشد نه در دل انگیزی طبیعی و زرنگی نیمه آگاهش ،در پیدا کردن شوهر چندان کامیاب نخواهد شد ،شصت درصد زنان دانشگاه بی شوهر می مانند ،می گوید:

خانم مونیا کوالوسکی که دانشمند برجسته ای بود شکایت می کرد که کسی با او ازدواج نمی کند و می گفت:چرا کسی مرا دوست ندارد ؟من می توانم از بیشتر زنان بهتر باشم . با این همه بیشتر زنان کم اهمیت مورد عشق و علاقه هستند و من نیستم."(مرتضی مطهری،نظام حقوق زن در اسلام ،ص170)

مشاهده می کنید که حتی در زمینه ی کسب علم نیز انسان باید مراقب افراط و تفریط های احتمالی باشد،تا سرمایه های خویش را از دست ندهد.

با توجه به مطالب گفته شه می بینیم که رعایت حجاب و عفاف هیچ گونه تعارضی با پیشرفت زن مسلمان در عرصه علم و دانش ندارد.

سوال  که مطرح می شود این است که آیا شنیدن صدای زن جایز است یا نه ؟که برای تتمیم بحث  های گذشته باید به دو نکته توجه بشود،نکته اول آن که آیا شنیدن صدای زن جایز است یا نه ؟و دوم اینکه آیا برای زن جایز است صدای خود را به دیگران بشنواند یا نه ؟

پس یک حث مربوط به سماع است و بحث دیگر مربوط به اسماع . در این دو مطلب یک جهت مشترکی وجود دارد که در آن جهت مشترک هر دو ممنوعند و یک جهت مختص دارد که در آن هر در مجازند و در واقع بحث سه صورت دارد:

صورت اول آنکه :اگرمرد بخواهد صدای زن را به قصد تلذذ و ریبه گوش بدهد ،معصیت کرده و لکن چونزن با این قصد حرف نمی زند و برای انجام کار عادی صحبت می کند ،لذا اسماع برای او حرمتی ندارد.

پس آنچه حرام است سماع با ریبه یا تلذذ است و اسماع حرام نیست مگر اینکه زن بفهمد که مردی دارد به قصد تلذذ حرف او را گوش می دهد که اینجا از باب تعاون بر اثم، زن بایدپرهیز کند.

صورت دوم این است که اگر زن بخواهد به قصد تهییج و تحریک ناهحرم حرف بزند اسماعش حرام است و اگر مرد با این قصد گوش بدهد ،آن هم مبتلا به حرمت می شود.

صورت سوم آن است که زن به طور عادی سخن می گوید و قصدش تهییج و تحریک نیست و مرد هم به طور عادی گوش می دهد و قصدش تلذذ و ریبه نیست ،در اینجا هم سماع جایز است و هم اسماع ممنوع نیست..(زن در آیینه جلال و جمال ،عبدالله جوادی آملی،ص435-434)

در رابطه با چگونگی رعایت عفاف در تحصیل علم برای بانوان سوالاتی دیگر پیش می آید که در ادامه به آنها می پردازیم:

سوالی که مطرح میشود این است که تدریس مردها نیز اولا :یک کار اجرایی است و اگر زن ها نمی توانند با مردها تماس بگیرند ،چگونه می تواند با تدریس در مجامع علمی قاضی ،مجتهد،مرجع تقلید،والی و فرمانده لشگر تربیت کند و ثانیا :اثبات وجوب تعلیم و آموزش توسط زن ،کار آسانی نیست و در صورت عدم وجوب ،با توجه به اینکه شنیدن صدای زن برای مرد مکروه است ،لذا تدریس او نه تنها زمینه ی کمال و ارزش نیست ،بلکه یک ضعفی برای او خواهد بود!

جواب شبهه این است که اولا : کار تعلیمی غیر از کار اجرایی روزانه است.چون تدریس در جمع محققان ،با کارهای اجرایی روزانه ی صدها نفر که با گلایه و اعتراض و در گیری همراه است تفاوت دارد.

در کارهای علمی عمیق  که هم شاگرد وظیفه شناس است و هم استاد وظیفه دان،محذوری ایجاد نمی شود.

 و ثانیا : اگر زنانی بتوانند به مقام شامخ فقاهت برسند و به نکات دقیقی از مطالب اسلامی آگاهی یابند که مردها به آن توجه نکرده اند،در این مقام تدریس و تعلیم بر زن واجب عینی می شود .چه اینکه اگر علومی را هم زن بلد باشد و هم مرد بداند،تعلیم و تدریس واجب کفایی می باشد. پس اثبات وجوب تعلیم جاهلان -بر زن-کار مشکلی نیست.

در نحوه ی تعلیم نیز اگر زنی به چنان مقام علمی برسد که بتواند در سطح عالی حوزه های علمیه و مراکز علمی و دانشگاه ها تدریس کند چنانچه جزو"القواعد من النسا "باشد سن سالمندی ایجاب می کند که در مساله ی حجاب از تخفیف برخوردار باشد-در صورتی که تظاهر به زینت نداشته باشد-چه رسد به صدا که صدا و صوت زن در  صوری که سخن معروف بگوید، عورت نیست.

و اگر به حد "القواعد من النسا"نرسیده باشد ،چون تعلیم یا واجب عینی یا کفایی است و شنیدن صدای زن گرچه احتمال دارد برای مرد مکروه باشد ولی مکروه بودن اسماع صدا برای زن بعید است.(مگر به دلیل خاص)چرا که این گونه حکم ها ملازم هم نیستند . اما اینکه آیا مرد می تواند نگاه کند یا نه ؟

حکمی جدا دارد .این طور نیست که هرچه پوشاندنش بر زن واجب نباشد نگاه مرد هم جایز باشد و در صورتی که  ثابت بشود اسماع مکروه است، این کراهت نظیر کراهت در عبادات به معنا "اقل ثوابا"است.

این گونه امور از باب اهم و مهم هستند که در صور تزاحم دو حکم ،مفهوم کراهت به "اقل ثوابا "بر می گردد.

در نتیجه : آن کسی که این مجاهدت را تحمل می کند و برای رضای خدا،تدریس می کند و تعلیم می دهد ،چه به صورت نوار و اگر ممکن نشد ،من ورای حجاب و اگر هیچ یک میسر نشد به صورت حضوری ،این یا کراهت ندارد و اگر کراهت داشته باشد نظیر کراهت در باب عبادات است.

به عنوان نمونه خطبه ای که در باب احتجاجات معصومین (علیهم السلام) از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نقل شده که مربوط به مساله تعلیم است .زیرا برای آن حضرت واجب نبودکه به خاطر استرداد فدک یا استحقاق خلافت همسرش ،آن خطبه ی مفصل توحیدی را مطرح کند.در صورتی که این خطبه تقریبا یک جز قرآن کریم است.انگیزه ی قیام و اقدام آن حضرت برای تعلیم و تدریس و مناظره ی سیاسی و شرکت و حضور در صحنه جهت استردا خلافت و فدک بود. اتفاقا یکی از حافظان و ناقلان این خطبه ی نورانی وجود مبارک حضرت زینب(سلام الله علیها) است که در دوران خرد سالی آن خطبه را آموخت ،فهمید و نقل کرد.ولی چون متاسفانه شناخت ما از اولیای دین در حد مجالس سوگ و ماتم است ،دیگر از معارف بلند عقلی آنان بی خبریم که چه کردند و چه گفتند.(زن در آیینه جلال و جمال ،عبدالله جوادی آملی،ص403-405)