تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://www.lifeofthought.com/f97.htm  پایگاه حیات ادیشه

ولی سرانجام با بازگشت اجباری شاعر از ده به شهر به مرحله آرامش خود باز می‌گردد:

و دریغا بامداد

كه چنین به حسرت

دره سبز را وانهاد و

به شهر باز آمد؛

چرا كه به عصری چنین بزرگ

سفر را

در سفره نان نیز ، هم بدان دشواری به پیش می‌باید برد.

كه در قلمرو نام .(شبانه)

شاملو از آن پس از انزوا بیرون می‌آید و دفترهای جدید شعر او چون "دشنه در دیس"، "ابراهیم در آتش"، "كاشفان فروتن شوكران" و "ترانه‌های كوچك غربت" توجه او را به مسایل اجتماعی و به خصوص مبارزه مسلحانه چریكی شهری در سالهای پنجاه نشان می‌دهد. با وجود اینكه در این سالها بر خلاف سالهای بیست و سی كه شعر به شما كه عشقتان زندگی‌ست در آن سروده شده بود، زنان روشنفكر نقش مستقلی در مبارزه اجتماعی بازی می‌كنند، ولی در شعرهای شاملو از جاپای مرضیه احمدی اسكویی در كنار احمد زیبرم اثری نیست.

چهره زن در شعر شاملو به تدریج از ركسانا تا آیدا بازتر می‌شود، ولی هنوز نقطه‌های حجاب وجود دارند. در ركسانا زن چهره‌ای اثیری و فرضی دارد و از یك هویت واقعی فردی خالی است. به عبارت دیگر شاملو هنوز در ركسانا خود را از عشق خیالی مولوی و حافظ رها نكرده و به جای اینكه در زن انسانی با گوشت و پوست و احساس و اندیشه و حقوق اجتماعی برابر مردان ببیند، او را چون نمادی به حساب می‌آورد كه نشانه مفاهیم كلی چون عشق و امید و آزادی است.

در آیدا چهره زن بازتر می‌شود و خواننده در پس هیات آیدا، انسانی با جسم و روح و هویت فردی می‌بیند.

در اینجا عشق یك تجربه مشخص است و نه یك خیال پردازی صوفیانه یا مالیخولیایی رمانتیك. و این درست همان مشخصه‌ای است كه ادبیات مدرن را از كلاسیك جدا می‌كند. توجه به "مشخص" و "فرد" و "نوع" و پرورش شخصیت به جای تیپ سازی.

با این همه در "آیدا در آینه" نیز ما قادر نیستم كه به عشقی برابر و آزاد بین دو دلداده دست یابیم.

شاملو در ای عشق به دنبال پناهگاهی می‌گردد، یا آنطور كه خود می‌گوید معبدی (جاده آن سوی پل) یا معبدی(ققنوس در باران) و آیدا فقط برای آن هویت می‌یابد كه آفریننده این آرامش است.

شاید رابطه فوق را بتوان متاثر از بینشی نسبت به پیوند عاشقانه زن و مرد داشته و هنوز هم دارد. بنابراین نظر، دو دلداده چون دو پاره ناقص انگاشته می‌شوند كه تنها در صورت وصل می‌توانند به یك جز كامل و واحد تبدیل شوند (تعابیری چون دو نیمه یك روح، زن همزاد و دو پاره یك واقعیت كه سابقاً ذكر شد از همین بینش آب می‌خورند) به اعتقاد من عشق (مكمل‌ها) در واقع صورت خیالی نهاد خانواده و تقسیم كار اجتماعی بین زنان خانه دار و مرد شاغل است و بردگی روحی ناشی از آن جز مكمل بردگی اقتصادی زن می‌باشد و عشق آزاد و برابر، اما پیوندی است كه دو فرد با هویت مجزا و مستقل وارد آن می‌شوند و استقلال فردی و وابستگی عاطفی و جنسی فدای یكدیگر نمی‌شوند.

باری از یاد نباید  برد كه در میان شعرای معروف معاصر به استثنای فروغ فرخزاد، احمد شاملو تنها شاعری باشد كه زنی با گوشت و پوست و هویت فردی به نام آیدا در شعرهای او شخصیت هنری می‌یابد و داستان عشق شاملو و او الهام بخش یكی از بهترین مجموعه‌های شعر معاصر ایران می‌شود.

در شعر دیگران غالباً فقط می‌توان از عشق‌های خیالی وزن‌های اثیری یا لكاته سراغ گرفت. در روزگاری كه به قول شاملو لبخند را بر لب جراحی می‌كنند و عشق را به قناره می‌كشند (ترانه‌های كوچك غربت) چهره نمایی عشق به یك زن واقعی در شعر او غنیمتی است.

ماخذ: مجله آبان ش 5

مجید نفیسی