تبیان، دستیار زندگی

استان گیلان  به مركزیت كلانشهر رشت شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌كوه البرز و بخش غربی كرانه‌های جنوبی دریای خزر می‌باشد طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است.گیلان از پنج بخش بیه پیش، بیه پس، طالش و بخش‌هایی از سرزمین‌های طارم و طالقان علیا (كه در قدیم، از آن‌ها به دیلمان، گیل‌ها، كادوسپیان، كاسپینا و قلمرو امردان یاد می‌شده است.) تشكیل شده است. دربارهٔ اسم گیلان و معانی واژهٔ گیل، نظرات مختلفی ابراز شده است. لغت نامه دهخدا گیلان را ماخوذ از واژهٔ  گیل به اضافهٔ پسوند «ان» دانسته و افزوده است كه در پهلوی به معنای مملكت گل بوده است

گیلان، تنها منطقه‌ای در ایران بود كه در دوره حكومت مغول، وقتی همه كشور واقعاً مستقل مانده بود و حتی پس از اشغال پرهزینه آن توسط الجایتو همان طور باقی ماند. هیچ حاكم مغولی به گیلان فرستاده نشد، در عوض؛ ایلخان به فرمانروای بیه پیش اجازه داد كل منطقه را زیر فرمان خود در آورد و به نشانه حسن نیت یك دختر مغول به او داد.

در اواخر سده ۱۵ و اوایل سده ۱۶ میلادی، گیلان تحت سلطه اعضای دو خاندان محلی بود. بیه پس (به مركزیت فومن؛ و بعداً رشت)، یك منطقه سنی، كه توسط امیره دباج شفیعی از خاندان دباج/عشقوند اداره می‌شد، كه اصل و نسب اش را به پادشاهان ساسانی و پیش از آن می‌رساند، و در همان زمان، ادعای تبار از اسحاق نبی می‌كرد. بیه پیش (به مركزیت لاهیجان)، عموماً شیعه، و تحت فرمان كاركیا میرزا علی، سیدی از خاندان شیعه زیدی امیركیایی، خانواده‌ای از نسبتاً نوپادشاهان، بود، گرچه حتی یكی از اعضای آن هم در داشتن ادعای اصل و نسب ساسانی شك نداشت شاه اسماعیل صفوی جوان، بنیانگذار سلسله صفوی، به گیلان پناه آورد، جایی كه در آن شش سال (و به گفته لاهیجی هشت سال) ماند، قبل از این كه فروپاشی امپراطوری آق قویونلو، كه به او فرصتی كه دنبال اش بود تا تخت پادشاهی ایران را در سال ۹۰۵ شمسی تصاحب كند را داد. اسماعیل از ماندن نزد امیره اسحاق، كه توسط مشاوران برای او تعیین شدن اجتناب كرد، احتمالاً به خاطر این كه نمی‌توانست به یك سنی اعتماد كند. به هر حال، او به آسانی، دعوت حاكم عالی مقام وقت گیلان، كیا میرزا علی شیعه از لاهیجان را، كه با آق قویونلو بارها جنگیده بود، پذیرفت. شاه اسماعیل، خشمگین از تمرد حسام الدین كه به نظر می‌رسید خراج منظم را هم نپرداخته بود، تصمیم گرفت او را مجازات كند. یك ارتش صفوی از گیلان عبور كرد و شروع به تاراج این دیار كرد. گسكر و كوچصفهان فتح شدند، و ارتش وانمود كرد به سوی رشت حركت می‌كند. حسام الدین، كه به خوبی از بی رحمی شاه اسماعیل در مجازات دشمنان شكست خورده آگاه بود، كه تلاش كرد تا شاه را راضی كند، از شیخ نجم الدین كه در عین حال از حسام الدین هدایای باارزشی گرفته بود و هم دیگر توان تحمل بارانهای پیوسته را نداشت، خواست تا اردوكشی را خاتمه دهد. او ناگهان ترك كرد، ارتش را باقی گذاشت و به شیخ نجم الدین اجازه داد مساله را بین این دو را طبق صلاحدید خودش فرونشاند. 

در ۹۳۵ خان احمد خان به قزوین، پایتخت، رفت تا تابعیت خود را به شاه طهماسب جوان اعلام كند. به ترغیب شاه طهماسب، او مذهب زیدی خود را ترك كرد و شیعه اثنی عشری را پذیرفت، مذهبی كه او تلاش كرد پس از بازگشت اش به گیلان، بر رعایای اش تحمیل كند. د

اقتصاد گیلان، بر پایه كشاورزی، دامداری، صیدماهی و پرورش زنبور عسل و كرم ابریشم استوار است. مهم‌ترین محصولات كشاورزی شامل برنج و چای می‌باشد، كه در شهرهای مختلف گیلان، از جمله لاهیجان و رودسر كشت می‌شوند. زیتون نیز از دیگر فرآورده‌های زراعی است كه كشت آن در شهرستان رودبار رایج است. مراكز مهم صید ماهی عبارتند از بندرآستارا، بندركیاشهر و بندرانزلی. مهم‌ترین مراكز پرورش زنبور عسل عبارتند از اشكور بالا و پایین، عمارلو، دیلمان و تالش. دامداری نیز در مناطق كوهپایه‌ای انجام می‌شود. گندم و جو، بادام‌زمینی، توتون و فندق نیز از دیگر محصولات زراعی گیلان می‌باشند كه هنوز نیز به صورت انبوه در نقاط مختلف استان كشت می‌شوند

صنایع دستی گیلان عبارتند ازانواع وسایل حصیری مانند كلاه حصیری سفره حصیری كیف و.... و در بخشهای تالش نشین انواع گلیم را هم می توان نام برد

بدلیل آب و هوای مناسبش، دارای كشاورزی و دامپروری غنی، در سرزمین ایران، است. نام‌دارترین فراورده‌های كشاورزی گیلان عبارتند از: برنج، مركبات، چای، فندق، بادام زمینی، سیب زمینی، خاویار، پیله ابریشم، كدو، زیتون و........

موزه میراث روستایی گیلان :  
موزه‌ی میراث روستایی گیلان در زمینی به مساحت حدود ۲۶۳ هكتار، در پارك جنگلی سراوان، واقع در كیلومتر ۱۸ جادۀ رشت- تهران است. فكر تأسیس موزه، پس از زمین لرزه‌ی خرداد۱۳۶۹ خورشیدی، در گیلان كه روند تخریب بناهای سنتی را شدت بخشید، شكل گرفت. بخش معماری این موزه، مجموعه‌ای است كه قدمت بناهای آن به طور متوسط به ۱۵۰ سال می‌رسد. هدف موزه‌ی میراث روستایی گیلان، تنها انتقال بناهای روستایی نیست، بلكه حفظ فرهنگ بومی، فن ساخت و دانش نانوشته‌ای است كه در روستاهای گیلان وجود داشته است. در این مجموعه، علاوه بر معماری روستایی مناطق مختلف استان، سایر عناصر فرهنگی مربوط به ابزارهای زندگی و كار، خوراك، پوشاك و ... هم به نمایش درخواهد آمد. مساحت مجموعه موزه‌ای، بالغ بر ۴۵ هكتار است، كه در هسته‌ی مركزی سایت، قرار گرفته است.    

شعر و موسیقی از دیرباز با فرهنگ گیلانیان عجین بود تا جایی كه در اكثر مراسم سنتی مانند مراسم عروسی (عروس بران، حنابندان و...)، مراسم پیشواز نوروزی (عروس گوله، نوروزی خوانی، آینه تكم و...) مراسم كشاورزی(نشاء، وجین و...) ترانه‌های خاصی خوانده می‌شد. به روایتی دیگر می‌توان اینگونه بیان كرد كه به دلیل طبیعت بكر و زیبای گیلان، مردمان این سرزمین از روحیه‌ای حساس و هنرمندانه برخوردار بودند و به مدد این هنر زندگی سخت خود را به شیرینی می‌گذراند.

یك هفته مانده به شب عید، چند نفر شب هنگام فانوس به دست می‌گرفتند و دو چوب برداشته به هم می‌كوبیدند و به حیاط خانه مردم می‌رفتند. به در هر خانه‏ای كه می‌رسیدند اجازة نوروزخوانی می‌گرفتند.نوروزی خوان‌ها نیز اشعاری را در مدح ائمۀ اطهار(ع) می‌خواندند، بعد از آن صاحب خانه هشدیه‌ای مثل پول، برنج یا تخم مرغ به آنها می‌داد. آنگاه نوروزی خوان‌ها از حیاط خانه به خانة بعدی می‌رفتند و این كار در تمام محل اجرا می‏شد. نوروزی خوان‌ها معمولاً بعد از اجرای مراسم به صاحب‌خانه، یك شاخه شمشاد به عنوان نماد سبزی و نیك‌بختی، هدیه می‌دادند و اگر صاحب‌خانه در خانه حضور نداشت، شاخة شمشاد را بریكی از ستون‌های ایوان خانه نصب می‌كردند.

زبان گفتاری بیشینهٔ مردم گیلان، گیلكی است و حدود سه میلیون نفر، متكلم دارد. نواحی باختری و شمال باختری گیلان، تالشی‌ زبان است و از زبانهای دیگری كه تكلم می‌شود، می‌توان كه به كردی اشاره نمود. همچنین، در برخی نواحی، مانند آستارا و منجیل، از زبان آذری استفاده می‌شود. علاوه بر زبانهای مذكور، در این استان، گویشورانی به زبان كولی‌ها نیز وجود دارند. همچنین كرمانجی كه از گویش‌های كردی‌ست در فاراب و كرمانج عمارلو به ان گفت‌وگو می‌شود.                                                                         د

گیلكی

حدود سه میلیون نفر در گیلان گیلكی را به عنوان زبان اول یا دوم گپ می‌زنند. گیلكی دارای دو گویش عمده خاوری و باختری است كه سفیدرود مرز بین متكلمان این دو گویش است. گیلكی از نظر زبان‌شناسی، به شاخه شمال غربی زبان‌های ایرانی تعلق دارد. در میان اشعار گویندگان بعد از اسلام به آثاری برمی‌خوریم كه به گیلكی كنونی نزدیك است. هم‌چنین در گذشته كسانی را كه ترانه‌های گیلكی می‌خواندند پهلوی‌خوان می‌نامیدند.                              د

  گیلكی خود سه گونهٔ عمـده دارد. الف. گونهٔ گیلكی شرق گیـلان   ییه‌پیش   در منطقه‌ای محدود از شمال به دریای خزر، از جنوب به بلندی‌های سیاهكل، از غرب به آستانه اشرفیه و حسن‌كیاده تا مرزهای كوچصفهان و از شرق به لنگرود و رودسر كه به تدریج به گویش مازندرانی می‌آمیزد. ب. گونهٔ گیلكی رشت (بیه‌پس) كه در رشت، خمام، بندر انزلی، فومن و شفت به آن سخن می‌گویند. ج. گونهٔ گالشی. گونهٔ دیگری از گونه‌های گیلكی است كه مردم نواحی كوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران، به آن سخن می‌گویند. در استان گیلان انتشارات و رسانه‌های جمعی متعددی به گیلكی وجود دارد. از نظر دستور زبان تفاوتهای زیادی بین گیلكی و فارسی استاندارد وجود دارد مانند نحوه قرار گرفتن موصوف و صفت كه در گیلكی بر خلاف فارسی صفت پیش از موصوف قرار می‌گیرد.