تبیان، دستیار زندگی

با عرض سلام خدمت دوستان بزرگوار  انجمن ادبیات
یکی از راههای افزایش مهارت در ایجاد آثار منظوم در ادب فارسی ، افزایش معلومات در این زمینه می باشد با توجه به تخصصی بودن این انجمن از تمامی دوستان دعوت می شود تا اگر مطالبی را در خصوص شعر،وزن،قافیه، صناعات ادبی، سبک های نثر و نظم فارسی و ... دارند در این مبحث به اشتراک بگذارند تا سایر دوستانی که رشته ی آنان ادبیات نبوده و نیست از آن بهره برداری نمایند.
منتظر فعالیت همه ی دوستان انجمن در این مبحث هستیم
یا علی مدد

مهم ترین ارکان عروضی فارسی 19 تا است:
الف - ارکانی، که در آغاز و میان و پایان مصراع می آیند:

1-


فاعلاتُن


=


_ U _ _

2-


فاعلُن


=


_ U _

3-


مفاعیلن


=


U _ _ _

4-


فعولن


=


U _ _

5-


مشتفعلن


=


_ _ U _

6-


مفعولن


=


_ _ _

7-


فعلاتن


=


U U _ _

8-


فعلن


=


U U _

9-


مفاعلن


=


U _ U _

10-


مفتعلن


=


_ U U _

11-


فع لن


=


_ _ (= فاعل)

ب - ارکان غیر پایانی که در آخر مصراع قرار نمی گیرند:

1-


فاعلاتُ


=


_ U _ U

2-


فعلاتُ


=


U _ U U

3-


مفاعیلُ


=


U _ _ U

4-


مستفعلُ


=


_ _ U U

5-


مفعولُ


=


_ _ U U

6-


مفاعلُ


=


U U _ U

ج - ارکان پایانی که فقط در آخر مصراع می آیند:

1-


فعَل


=


U _

2-


فع


=


_

مطالب فوق به نقل از جزوه ی شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران می باشد.
و  مطالب  ادامه خواهد داشت.
موفق باشید.

سلام

سلام شاهین بزرگوار
سپاسگزارم
امیدوارم با همکاری دوستان، این مبحث را به نتیجه ی مطلوبی برسانیم
 علی یارتان

چگونگی تقطیع شعر به ارکان
ابتدا شعر را تقطیع هجایی می کنیم سپس هجاها را به صورتی که نظم آن ها مشخص شود  ( با خط عمودی پر رنگ تری ) به اجزای 3 یا 4 هجایی تقسیم می کنیم. آن گاه با مراجعه به ارکان معادل آن اجزا را زیرش می نویسیم.
مثال :
اگر هجاها ی شعر زیر را به صورت چهار تا « U — — » تقسیم کنیم با مراجعه به ارکان می بینیم که معادل « U — — » رکن فعولن است که آن را زیر هر « U — — » می نویسیم:

مرنجان


دلم را


كه این مر


غ وحشی

_ _ U


_ _ U


_ _ U


_ _ U

فعولن


فعولن


فعولن


فعولن

اختیارات شاعری :
شاعر در سرودن شعر اختیاراتی دارد که به ضرورت از آن ها استفاده می کند و بر دو گونه است :
1– اختیارات زبانی

2 – اختیارات وزنی

1– اختیارات زبانی
در هر زبانی بعضی کلمات دارای دو یا چند تلفظ هستند و گوینده اختیار دارد هر کدام را که   می خواهد به کار ببرد و بر دو نوع است:
1- امکان حذف همزه : اگر قبل از همزه آغاز هجا حرف صامتی بیاید همزه را می توان حذف کرد.
مثلاً : « در آن » را بگوییم « دران »
— — U —
2– تغییر کمیت مصوت ها :
شاعر در موارد خاص مختار است که به ضرورت وزن شعر، مصوت کوتاه را بلند و یا مصوت بلند را کوتاه تلفظ کند.
الف- بلند تلفظ کردن مصوت های کوتاه : مصوت کوتاه پایان کلمه کسره ی اضافه و « و » عطف را می توان بلند حساب کرد مثلاً: « تُ ، U » را بگوییم « تُ ، — ».
ب- کوتاه تلفظ کردن مصوت های بلند : هرگاه کلمه ای به مصوت و یا ی ختم شده باشد و پس از آن مصوت دیگری آمده باشد، شاعر اختیار دارد که این دو را کوتاه تلفظ کند و صامت ی را میان در مصوت بیاورد که آن را ی میانجی می نامند.
مثال: برای کوتاه تلفظ کردن مصوت بلند « و » : و + ی میانجی + مصوت.

آ


ر


زو


یی

_


U


_ U


_

اختیارات وزنی

اختیارات وزنی امکان تغییرات کوچک در وزن را به شاعر می دهد و بر چهار گونه است:
1- بلند بودن هجای پایان مصراع : آخرین هجای هر مصراع بلند است اما شاعر می تواند بر جای آن هجای کشیده یا کوتاه بیاورد.

2- آوردن فاعلاتن ( — U — — ) به جای فعلاتن ( U U — — ) در آغاز وزن.
مثال:

از


دِ


لُ


جان


شَ


رَ


ف


صُح


بَ


تِ


جا


نان


غَ


رَ


ضست

_

U


U

U


_

_


_

_


U


U


U


_

U


U


U


_


_


U


U


_

هَ


م


آ


نس


ت


و


گر


ن


دِ


لُ


جان


این


هَ


مِ


نیست


چنان که می بینید وزن مصراع اول این شعر با _ U _ ( فاعلاتن ) شروع شده و حال آن که در اصل وزن ( فعلاتن ) بوده است.

3- آوردن یک هجای بلند در مقابل دو هجای کوتاه میان مصراع، U U --> —

4 - ثابت : شاعر به ضرورت وزن می تواند یک هجای بلند و یک هجای کوتاه کنار هم را جابه جا کند .
— U --> U —