تبیان، دستیار زندگی

به حول قوه الهی سعی خواهم کرد تا بخشی هر چند اندک از دستور زبان فارسی را برای آشنایی بیشتر با آن در این مبحث بیاورم.
شاید نتوانم مرتب و از ابتدا تا انتها این کار را انجام دهم ولی همان جسته گریخته و بی نظم را نیز بپذیرید.



                                                                                 

درود بر شما
ممنونم سر زدی

فعل

فعل معمولاً در آخر جمله می آید و بر خلاف کلمه های دیگر صرف می شود، یعنی صورت های گوناگون می پذیرد و به تنهایی یا به کمک وابسته هایی در آن واحد به چهار مفهوم دلالت می کند:

1. یک از مفهوم های زیر، مفهوم اصلی فعل را تشکیل می دهد و به صورت مثبت یا منفی بیان می شود:

الف)انجام دادن یا انجام گرفتن کاری:

مانند:
مجید نامه را نوشت. / مجید نامه را ننوشت.
محسن در را بست. / محسن در را نبست.
کاغذ چسبید. / کاغذ نچسبید.
شیشه شکست. / شیشه نشکست.


ب) واقع شدن کاری بر کسی یا چیزی:

مانند:
علی کشته شد. / علی کشته نشد.
نامه نوشته شد. / نامه نوشته شد.


ج)پذیرفتن حالت یا صفتی:

مانند:
هوا روشن شد. / هوا روشن نشد.
احمد مریض شد. / احمد مریض نشد.


د) نسبت دادن صفتی به کسی یا به چیزی یا نفی آن:

مانند:
هوا روشن است. / هوا روشن نیست.
احمد مریض است. / احمد مریض نیست.


2. در فعل مفهوم شخص نیز وجود دارد:

مفهوم شخص، یعنی اینکه گوینده ی فعل را به خود نسبت دهد یا به مخاطب خود یا به فرد یا افراد دیگری.

اگر گوینده فعل را به خود نسبت دهد، آن را اول شخص یا متکلّم می گویند.
مانند:
رفتم، گفته ای، نوشته بودی و...

اگر گوینده فعل را به فرد دیگری نسبت دهد، آن را سوم شخص یا غایب می گویند.
مانند:
رفت، گفته است، نوشته بود و...


3. در فعل، مفهوم مفرد یا جمع بودن نیز وجود دارد:

هر کدام از فعل های اول شخص، دوم شخص و سوم شخص ممکن است مفرد یا جمع باشد. مفرد آن است که فقط بر یک فرد یا یک چیز دلالت کند. جمع آن است که بر افراد یا چیز های بیشتری دلالت کند.

مفرد مانند:
رفتم - گفته ای - نوشته بود

جمع مانند:
رفتیم – گفته اید – نوشته بودند


4. فعل زمان را نیز نشان می دهد. یعنی مشخص می کند که فعل در چه زمانی اتفاق افتاده است یا اتفاق می افتد:

مثلاً در جمله های:
- سعید مشق می نویسد.
«می نویسد» زمان حال را نشان می دهد.

- سعید به مدرسه رفت.
«رفت» زمان گذشته را نشان می دهد.

- سعید به مدرسه خواهد رفت.
«خواهد رفت» زمان آینده را نشان می دهد.



زمان اصلی، گذشته و حال و آینده است.
گذشته را ماضی و آینده را مستقبل نیز می گویند.


علاوه بر آنکه هر فعلی به یکی از سه زمان گذشته ، حال و آینده دلالت می کند، از جهت زمانی موارد استعمال خاصی نیز دارد.
مثلاً در این جمله ها:
احمد به خانه رفت.
احمد به خانه رفته است.
احمد به خانه رفته بود.
احمد به خانه می رفت.
با اینکه فعل ها همگی بر زمان گذشته دلالت می کنند، هر یک در مورد خاصی به کار می رود.

چه زیباست ، ندیدم فرهنگی بهتر از آموزش رایگان که مردان والا مقام بی هیچ چشم داشتی معلومات نابشان را در اختیار سایرین می گذارند. ( همه شادند و خدا راضی ، اجرتون با حضرت حق )

شناسه

مصدر


مصدر کلمه ای است که مفهوم اصلی فعل را بی آنکه زمان و شخص آن مشخص باشد، می رساند.

مصدر از بن ماضی فعل و پسوند ــَـ ن ساخته می شود.

بن ماضی + ــَـ ن

مانند:
خورد + ــَـ ن
آمد + ــَـ ن
پوشید + ــَـ ن
گریید + ــَـ ن
نالید + ــَـ ن

** مصدر چون زمان ندارد، به شمار نمی آید و یکی از اقسام اسم محسوب می شود.

اسم مصدر ( حاصل مصدر ) :

در زبان فارسی علاوه بر مصدر اسمهائی وجود دارند که اگر چه نشانه های مصدری ندارند ، اما حاصل معنی و مفهوم مصدر را می رسانند .

مانند : دانش : دانستن ستایش : ستودن دیدار : دیدن

به این گونه واژه ها اسم مصدر یا حاصل مصدر می گوئیم .

معروفترین اقسام و نشانه های اسم مصدر ( حاصل مصدر ) :

1 - _ ش در آخر بن مضارع

کاهش ، خواهش ، کوشش ، آموزش ، نکوهش ، بینش ،

2 - _ شت در آخر بن مضارع

برشت ، کنشت ، خورشت

3 - ار در آخر بن ماضی

رفتار ، نوشتار ، گفتار ، کردار

4- ه بیان حرکت در آخر بن مضارع

خنده ، گریه ، مویه ، اندیشه

5 - ی در آخر صفت و گاهی اسم و بعضی وقتها در کلمات دیگر

دوری ، نزدیکی ، بزرگی ، روشنی ، استادی ، پدری

وقتی کلمه به هاب بیان حرکت ختم شود به جای ی به آخر آن ، گی اضافه می شود .

تشنه که می شود تشنگی راننده که می شود رانندگی

6 – ان در آخر بن مضارع برخی از فعلهای مرکب و بعضی وفتها در آخر فعل ساده و اسم

گذران ، راه بندان ، شیرینی خوران ، آشتی کنان

راه + بند + ان = راه بندان

گذر + ان = گذران

7 - یت ( با تشدید روی ی ) در آخر بعضی از اسمها و صفتهای عربی

عربیت ، انسانیت ، قابلیت ، آدمیت ، ضدیت

و همچنین در کلمات غیر عربی که در فارسی مصطلح هستند مانند :

برتریت ، خوبیت ، خواهانیت ، منیت

8 – بن ماضی فعل به تنهائی یا همراه کلمه بیا جز دیگر :

رفت و آمد ، عقب گرد ، نشست و برخاست ، ساخت

9 – بن مضارع یک فعل با دو فعل جداگانه :

پندار ، ورانداز ، جنب و جوش ، کشاکش

10 – بن ماضی یک فعل با بن مضارع همان فعل یا فعلی دیگر :

جست و جو : جستجو گفتگو : گفت و گو دوخت و دوز رفت و روب

11 – بن ماضی یا مضارع فعل به اضافه پسوند ان :

ساختمان ، زایمان ( بخش فعل بن ماضی – بن مضارع )

12 – از تکرار ساخت امر یک فعل یا ترکیب ساخت امر دو فعل جداگانه :

آن‌ها که ادبیات می‌خوانند مصدرهای رایج فارسی را دو گروه می‌کنند: مصدر و مصدر جعلی. به هر مصدری که نبوده و - معمولا - از اسم ساخته‌اندش می‌گویند مصدر جعلی، چه آن اسم مثل رقص عربی باشد و ازش مصدر رقصیدن را ساخته باشند و چه مثل خنده فارسی باشد ازش خندیدن را ساخته باشند.