تبیان، دستیار زندگی

شوخ‏طبعی از عمده‏ترین انواع ادبی است. صرف‏نظر از معنای تحت‏اللفظی، شوخ‏طبعی را می‏توان نوعی از گفتار و نوشتار دانست كه شنیدن یا مطالعه آن، باعث انبساط خاطر و ایجاد لبخند شود.متأسفانه نبود تعریفی جامع و مدوّن از این شاخه ادبى، موجب شده است كه بعضى به اشتباه، متفرعات این نوع از ادب را مادر و زیربناى شاخه‏هاى دیگر شوخ‏طبعى بدانند.    شوخ‏طبعى آمیزه‏اى است از: خنده، انتقاد، كنایه، مسایل غیرجدى، طعنه، شفقت و انصاف. با كم و زیاد شدن هریك از این عوامل، انواع شوخ‏طبعى شكل مى‏گیرد.    اصولاً صرف‏نظر از تأكید سنگ‏نبشته‏هاى باستانى كه "شادى" را ستوده‏اند، متن قابل توجهى كه بر رواج انواع شوخ‏طبعى در ایرانِ باستان دلالت كند، نمى‏توان یافت.    همجوارى ایران با همسایه‏هاى عرب در رواج این نوع ادبى، بى‏تأثیر نبوده است. اعراب از دیرباز، شعر و ادب را وسیله رجزسرایى، هجو، مفاخره و... قرار مى‏دادند. در اثبات تقدم اعراب بر ایرانیان در شاخه‏هاى مختلف شوخ‏طبعى، همین بس كه حتى نامهایى كه ما بر این شاخه‏ها اطلاق مى‏كنیم، عربى هستند.   با ظهور اسلام، توجه به این نوع ادبى كماكان تداوم یافت.    هجو كفار و تقویت روحیه مسلمین با شاد ساختن آنها، از شیوه‏هاى به كارگیرى این نوع از ادب در صدر اسلام بود.    مشهور است كه پیامبر "حسّان ثابت" را به هجو مشركان ترغیب فرموده است.    در اصول كافى، كتاب الایمان و الكفر، باب "ادخال السرور على‏المومنین" مجموعه‏اى از احادیث در ستایش شاد كردن قلب مؤمنین آمده است. همچنین فصل اول كتاب لطایف‏الطوایف به نقل لطایفى از رسول خدا، ائمه طاهرین و صحابه اختصاص یافته است.

سارتر ضمن تأكید بر عفت قلم طنز، وجه امتیاز و افتراق میان طنز و هزل و هجو را چنین بیان مى‏كند:

"طنز با نیشخندى عنادى و استهزاآمیز كه آمیخته به ابهامى از جنبه‏هاى مضحك و غیرعادى زندگى است، پاى از جاده شرم و تملك نفس بیرون نمى‏نهد و همین نكته مرز امتیاز طنز از هزل و هجو است. از همین روست كه در شعر و ادب كلاسیك، طنز با هزل و هجو سرمویى فاصله ندارد." (رجوع شود به سارتر، ادبیات چیست، ترجمه مصطفى رحیمى، ص‏78(

اگرچه مبناى طنز بر شوخى و خنده است، اما عامل مهمى كه در كنار این مسأله باید به آن توجه كرد، تفكر برانگیزى طنز است. طنزى دلنشین‏تر و قابل تأمل‏تر است كه خواننده و شخص مورد انتقاد را پس از مطالعه به تفكر وادارد.

چه قدر تعاریف متنوعی از طنز و تفاوتش با هجو و هزل موجوده و چه زیبا هرکدومشون یه جنبه ای از طنزو رو کردن.

شخصیت های طنز در ادبیات کهن فارسی : بدون شک یکی از گزینه های پیش رو برای یافتن شخصیت های جایگزین در طنز ایرانی، بهره جستن از ادبیات کهن فارسی و جستجوی شخصیت های طنز مورد استفاده ادیبان ایران زمین است. به طور نمونه، در حکایت های پند آموز فارسی واژه " رند" بعنوان شخصیتی فرصت طلب مطرح شده است. هرچند این واژه نیز عنوانی کلی است، ولی می تواند جایگزینی مناسب تر از کلماتی چون " یک نفر" ، "فردی" و امثال آن در لطیفه های فارسی باشد