تبیان، دستیار زندگی

شوخ‏طبعی از عمده‏ترین انواع ادبی است. صرف‏نظر از معنای تحت‏اللفظی، شوخ‏طبعی را می‏توان نوعی از گفتار و نوشتار دانست كه شنیدن یا مطالعه آن، باعث انبساط خاطر و ایجاد لبخند شود.متأسفانه نبود تعریفی جامع و مدوّن از این شاخه ادبى، موجب شده است كه بعضى به اشتباه، متفرعات این نوع از ادب را مادر و زیربناى شاخه‏هاى دیگر شوخ‏طبعى بدانند.    شوخ‏طبعى آمیزه‏اى است از: خنده، انتقاد، كنایه، مسایل غیرجدى، طعنه، شفقت و انصاف. با كم و زیاد شدن هریك از این عوامل، انواع شوخ‏طبعى شكل مى‏گیرد.    اصولاً صرف‏نظر از تأكید سنگ‏نبشته‏هاى باستانى كه "شادى" را ستوده‏اند، متن قابل توجهى كه بر رواج انواع شوخ‏طبعى در ایرانِ باستان دلالت كند، نمى‏توان یافت.    همجوارى ایران با همسایه‏هاى عرب در رواج این نوع ادبى، بى‏تأثیر نبوده است. اعراب از دیرباز، شعر و ادب را وسیله رجزسرایى، هجو، مفاخره و... قرار مى‏دادند. در اثبات تقدم اعراب بر ایرانیان در شاخه‏هاى مختلف شوخ‏طبعى، همین بس كه حتى نامهایى كه ما بر این شاخه‏ها اطلاق مى‏كنیم، عربى هستند.   با ظهور اسلام، توجه به این نوع ادبى كماكان تداوم یافت.    هجو كفار و تقویت روحیه مسلمین با شاد ساختن آنها، از شیوه‏هاى به كارگیرى این نوع از ادب در صدر اسلام بود.    مشهور است كه پیامبر "حسّان ثابت" را به هجو مشركان ترغیب فرموده است.    در اصول كافى، كتاب الایمان و الكفر، باب "ادخال السرور على‏المومنین" مجموعه‏اى از احادیث در ستایش شاد كردن قلب مؤمنین آمده است. همچنین فصل اول كتاب لطایف‏الطوایف به نقل لطایفى از رسول خدا، ائمه طاهرین و صحابه اختصاص یافته است.

چه جواب جالبی داده ابوالعلا!!! مصرع آخرش خود فحش و ناسزاست.

یدونه طنز هم بزارم که خودم خیلی دوست دارم. شاعرش رو هم نمیدونم:

گر خواجه به حق ما بدی گفت
ما چهره ز غم نمی خراشیم
ما غیر نکوییش نگوییم
تا هر دو دروغ گفته باشیم

استاد این تاپیک خیلی متفاوته. ممنون از زحماتتون

شما بزرگوارید
سعی همه ما باید این باشد که متفاوت باشیم
عملیات روزمره و یکنواخت خستگی آفرینه
تنوع در کار عالیست
و من نیازمند همکاری همه جانبه شما عزیزان هستم

طنز به مفهوم امروزى آن، تقریباً از دهه 1340 - 1330 در ایران مصطلح شد. تا قبل از این تاریخ، طنز معناى تحت‏اللفظى خود را داشت. مجلات و نشریات طنزى كه تا این تاریخ به چاپ مى‏رسیدند، عموماً عنوان فكاهى داشتند. شاید ساده‏ترین تعریفى كه بتوان از طنز ارائه داد، این باشد:

"بیان انتقادات تلخ به گونه‏اى شیرین، كنایى و خنده‏آور، اما عفیف و منصفانه"

فروید مى‏گوید: "طنز اجتماعى‏ترین فعالیت روانى است. این نوع از ادب، همیشه محتاج وجود شخص ثالث است تا آن را درك كند، چون هیچ كس آن را براى خود به وجود نمى‏آورد. طنز باید معترض نیز باشد و فقط در صورتى به نتیجه مى‏رسد كه با تمایلات مخالف تصادف كند." (رجوع شود به: فروید و فرویدیسم، ص 172(

طنز زبان تند و نیش‏دارى است كه مفاسد فرد و جامعه را به قصد اصلاح بازمى‏نماید؛ با بیانى شیرین و خوش. باید گفت كه در حقیقت، طنز نوعى خنده است. منتها خنده‏اى از سر دلسوزى و علاقه كه شخص را رنجه مى‏دارد لیكن او را به اندیشیدن وادار مى‏كند... در حقیقت طنز نوعى تنبیه است.

طنزنویسى از مشكلترین گونه‏هاى نگارش است. در این زمینه قلمزن باید بر لبه باریكى راه بپوید كه هرلحظه بیم سقوط او مى‏رود. تفریط او را به آن سوى ابتذال و هزل آبكى و مطایبات مى‏كشاند و افراط به گزندگى مغرضانه و ژاژخایى و حتى شتم و كین‏خواهى؛ پس راه‏پیمایى برگذرگاهى چنین باریك و در ورطه‏اى چنین تاریك، تنها با گامهایى استوار، امكان مى‏یابد.

نمى‏توان با این قول یكى از سخنوران موافق بود كه گفته است: "طنز با تعصب بسیار، خشم و كینه‏اى را كه اصل مایه آن تحقیر و توهین است، اظهار مى‏كند و با این اظهار، قصدش آزاررساندن و انتقام گرفتن است و به هیچ‏وجه گذشت نمى‏كند؛ چون "خشمناك" ممكن است ترحم كند، اما "كینه‏جو" چنین نیست." (رجوع‏شود به: فروغى، آیین سخنورى ص 140(

كینه‏ورزى، نویسنده را پیش از هرچیز به هجو سوق مى‏دهد. رعایت انصاف و شفقت نسبت به شخص مورد انتقاد، لازمه یك طنز سالم است. چنان كه "مارك تواین" مى‏گوید: "مى‏توان خواننده را به خنده آورد، اما خنده‏اى كه مبناى آن بر محبت خلق خدا نباشد، خنده‏اى است بى‏جا و بى‏معنى." (یحیى آرین‏پور، از صبا تا نیما، ج‏2، صفحه 36(