تبیان، دستیار زندگی

در آستانه بیست و دومین سالگرد بزرگداشت امام خمینی (‌ره) انجمن حوزه علمیه تبیان ویژه نامه ای را برگرفته از تاپیکهای زده شده سایر انجمن ها

و به صورت تخصصی در این تاپیک جهت حفظ شعائر الله از متن زندگی آن بزرگوار تا رحلت جانسوز ایشان می آورد

در احكام جزايى و دفاعى اسلام نيز، خشونتى وجود ندارد، آنچه هست و آييـنها و قانونها و دستورهايى كه وجود دارد، بر اساس مصلحت نـوع انسان و رسيدن جامعه به صلح و آرامش و امنيت عمومى سازمان دهى شده اند. جامعه حكم يك بدن را دارد. اگر عضوى از اعضاى بدن فـاسد شد، اگر از اصلاح آن خوددارى كنيم، به همه اندام سرايت مى كـنـد و قرار و آرامش از ديگر اعضا مى گيرد. اگر نقطه اى از يك كشتى سوراخ شد و براى بستن آن اقدامى صورت نگيرد، همه سرنشينان آن غـرق مـى شـونـد. سـلامـت و آرامـش جامعه نيز بدون مبارزه با شـرانـگيـزى و جـنـايت دوام نمى يابد. امام بر اين نكته تاكيد دارد: پيامبر(ص) نبى رحمت بود و مظهر عطوفت و اخلاق بزرگوارانه و داراى قـلـبـى مهربان و چشمى اشكبار، ولى گاه در آن جا كه با مـحـبـت نـمـى تـوانست تبهكاران را به صلاح آورد، ناگزير با شدت رفـتـار مـى كـرد و غـده هاى سرطانى را با جراحى از بدنه جامعه بيـرون مـى كـشيـد. كـار پيامبر، بسان كار پزشكى بود كه براى بـهـبودى بيمار او را جراحى مى كند، بر اين كار طبيب دلسوز آيا مى توان برچسب خشونت زد.19 بـر اين اساس قصاص و حدود و امر به معروف نيز مصداق رحمت است و برخاسته از رحمت رحيميه خداوند: (اجـراى قصاص و حدود و تعزيرات و امثال آن كه به نظر مى رسد با ملاحظه نظام مدينه فاضله تاسيس... شده هر دو سعادت[ دنيا و آخرت ]مـنـظـور اسـت; زيـرا كه اين امور در اكثر[ مردم] براى رساندن جانى و رساندن او به سعادت دخالت كامل دارد....)20

اجـراى قانون قصاص را زندگى ساز مى شمرد; زيرا كه قصاص، پيـگـرد قـانـونـى و بريدن ريشه هاى جنايت و از بين بردن كينه تـوزيها و انتقامها و برقرارى صلح و صفاست. اگر حكم قصاص كه به قـدرت حـكومت و به اختيار اولياى دم است، دقيق انجام بشود و با اين شعله انتقام گيرى خاموش شود و يا اولياى مقتول با خشنودى و رضـا، ديـه را بـپذيرند به طور طبيعى زندانها از افراد شرور پر نمى شود و صلح و صفا هم بين مردم برقرار مى گردد: (قـرآن در مـجتمع ايمانى و برادرى حكم قصاص را اصل اولى و ثابت مـقرر داشته و به عفو قاتل ترغيب نموده، تا سايه عدل و رحمت با هـم گـسـترده شود: اجراى قصاص به دست قدرت حكومت مردم و عفو به وجـدان و صلاح اولياى مقتول، نه به اختيار حكومت، تا آتش انتقام خـامـوش شود و رابطه برادرى و رحمت برقرار گردد و نيز تبديل به ديـه، بسا به صلاح كسان مقتول و يا قاتل از اعضاى خانواده مقتول است. بر مبناى همين اصل قضايى و ايمانى، مجتمع امن و پيوسته بى مـانـندى در سرزمين كينه و انتقام پديد آمد كه در ساليان دراز، نـه دسـتـگاه قضايى وسيع و نه زندانها در ميان بود و قاتل و يا دزدى كـه در مـعـرض قـصـاص و حـد در آمـدنـد بـسيار انگشت شمار بودند.)21 از جـمله جاهايى كه شايد از سوى انسان مسلمان، خشونتى سر بزند، در گـاه مبارزه با فساد، فساد آفرين، تباهى، تباهى آفرين، و در صحنه كار زار با دشمن است كه در اين جا به شمه اى از دستورها و آييـنـهـاى اسـلام و ديـدگاه امام خمينى مى پردازيم و سفارشهاى بسيار ايشان، را يادآور مى شويم.

روش مبارزه با فساد مـبارزه با فساد، بى قاعده و قانون نيست، شرايطى دارد و بايستى از حـدود و مـرزهاى آن فراتر حركت نشود. اگر كوتاهى يا تند روى شـود، بـه جـاى اصـلاح بـه افـسـاد و تباهى مى انجامد. حفظ حدود خـداونـد، نـه تنها درباره مومنان، بلكه در برخورد با كافران و مـشـركان جنگى نيز ضرورت دارد و هر چيز بايد در مرز و حدودى كه براى آن بيان شده قرار بگيرد: (تـلـك حـدود الـلـه فـلا تعتدوها ومن يتعد حدود الله فاولئك هم الظالمون.)22 اينها حدود خداست. از آن تجاوز مكنيد. كه ستمكاران از حدود خدا تجاوز مى كنند. امام خمينى، بر نگاهداشت مرزهاى حق و باطل، صلاح و فساد و معروف و مـنـكر حساس بود. او مرزبان دين بود و حركت در مرز و راه را، تـنـهـا وسيله رسيدن به سعادت مى شمرد و خارج شدن از آن را سبب فـسـاد. نـه مداهنه و سهل انگارى در اجراى دستورهاى خدا را روا مى شمردو نه تند روى را. امـام تـاكيد مى كرد: افراد براى مبارزه با گناه به گناهى ديگر نيـفـتـنـد و بـراى بـه كرسى نشاندن حقيقت از ابزار و راه هاى نـامـشروع استفاده نكنند و خداى نخواسته به نام امر به معروف و نـهـى از مـنـكـر، بـه افـراد ستم روا ندارند و به نام انقلاب و انقلابى، دستورهاى اسلام و ارزشهاى دين، فراموش نگردد.23

امـام تـنـدرويـهـايى كه گاه به اسم دين انجام مى گرفت، بر نمى تابيد و گاه تندروان و خشونت ورزان را نفوذى دشمن مى خواند. او، بـه رزمـندگان اسلام در جبهه هاى جنگ نيز اندرز، مى داد: در جـنـگ بـا دشمن هم، اصول انسانى را پاس داريد و سيرت على(ع) را از يـاد نـبـريـد، ديـدن جنايتها و وحشى گريهاى صداميان، حلم و بـردبـارى را از كف شما نربايد، ابتدا به جنگ نكنيد، با اسيران جنگى مهربان باشيد توده بى گناه مردم عراق را، كه خود در چنگال صدام اسيرند، با جنايتكاران بعثى، يكى نشمريد. امـام بـا يادآورى فرازهايى از سيره پيامبر و على(ع) در برخورد با دشمن، مى گويد: (... سـربازان صدر اسلام، در عين حالى كه سربازى مى كردند وظايف صـوريه را هم به تمام معنى به جا مى آوردند، همان طور كه شمشير مـى كـشيـدند... با خودشان به طور رحمت به طور دوستى و برادرى رفـتـار مـى كـردنـد. حـضرت امير وقتى كه مواجه مى شود با لشكر مـعـاويه، كه از كفار هم بدتر بودند، با خوارج... سفارش مى كرد كـه: شـمـاها ابتدا به جنگ نكنيد... و لو حق با شماست. بگذاريد آنـهـا ابـتـدا كـنـنـد. وقـتى آنها ابتدا كردند گاهى هم يك دو نـفـركشته مى شدند، آن وقت اجازه مى داد و با تمام قدرت تا آخر مى كوبيد.)24

مبارزه با فساد نمى شود خارج از مدار قانون انجام گيرد و افزون بـر ايـن، روشهايى دارد كه اگر آنها درنظر گرفته نشوند، مبارزه عقيم مى ماند و چه بسا اثر عكس داشته باشد. 1. مـبارزه غير مستقيم، نخستين مرحله براى جلوگيرى و مبارزه با فساد است و اين نيز مرحله هايى دارد: الـف. در مـرحـلـه نخست شخص گمراه به اشتباه و حركت نارواى خود هـشيـار گـردد و بدى آن را بفهمد. مى بايد رفتارى پيش گرفت كه بـفـهـمـد كـارش اشـتباه است. اگر با اين حركت ترك كار ناشايست نـكـرد، مـى بـايـسـت بـا ترشرويى با او رو به رو شد و اگر اثر نـگـذاشـت، بـايد به مبارزه منفى پرداخت و ترك رفت و آمد با وى كرد.25 ايـن شيوه مبارزه را، پيامبر(ص) در برخورد با كسانى كه بر اثر راحـت طـلـبـى، پيامبر را در غزوه تبوك يارى نكردند و به جبهه نـرفتند، به اجرا گذاشت و آثار سازنده اى در برداشت26 و راه بى تفاوتى را بر ديگر مسلمانان بست. ب. در مـرحله دوم، به گونه روشن و بدون ابهام به ناشايسته كار، بايد فهمانده شود: بيراهه مى رود. ج. درمـرحله پايانى، نوبت به تعزير و دست بردن به شمشير و جهاد مـى رسـد. يـعـنى اگر راه هاى ياد شده به نتيجه نرسيد و طرف از حـركـتـهـا و كارهاى خلاف، دست بر نداشت، بايد با شدت عمل با وى بـرخـورد كـرد. امـام تاكيد دارد در گاه در خطر قرارگرفتن اصول ديـن يـا مـذهب، ضروريات دين اهانت به قرآن و مقدسات و... مردم وظيـفه دارند در برابر منكرات به مبارزه برخيزند و از بذل مال و جان دريغ نورزند.27

(مـرتـبه سوم، توسل به زور و جبر است. پس اگر بداند يا اطمينان داشـته باشد كه ترك منكر نمى كند، يا واجب را به جاى نمى آورد، مـگر با اعمال زور و جبر، واجب است، لكن بايد تجاوز از قدر لازم نكند.)28

جهاد در ديدگاه امام جـهاد در منطق قرآن قانونى است خدايى و مقدس كه از روى ناگزيرى و بـراى اصـلاح جـامعه و پديد آوردن جامعه اى توحيدى و رسيدن به صـلح پايدار، تشريع شده است. در بينش قرآنى امام خمينى، هدف از جـنـگ، از بين بردن فتنه است. امام در برابر شعار توده مردم در دوران دفاع مقدس: جنگ جنگ تا پيروزى، يادآور مى شد: (جـنـگ جـنـگ تا رفع فتنه، قرآن مى فرمايد: وقاتلوهم حتى لاتكون فتنه29. همه بشر را دعوت مى كند براى رفع فتنه.)30 در قرآن فتنه، به معناى آزمايش31، بلا و عذاب32، فريب و اغوا33، سـتـم و بيـدادگرى34 و شرك به كار رفته است. همه اين معانى يك ريـشه دارد و آن عبارت است از: فشار و اختناق، گمراهى و توطئه، بـدبيـن كـردن مردم به اسلام و جلوگيرى از دعوت به دين، و بستن راه برحقيقت.

احترام به مال و جان انسانها ضرورت دارد، ولى پاسدارى از كرامت و حـقـوق انسانى، مانند: عدالت اجتماعى و ستيز با ستم، آزادى و حـريـت انسانى، خداپرستى و آزادى تبليغ دين، صلح و امنيت عمومى و... از آن بـالاتـر است. براى نجات ارزشهاى والا و نجات انسان و دفـاع از حقوق عمومى، بايد شمارى از مردم جان خود را فدا كنند. در منطق اسلام، جهاد، نه مبارزه براى گستراندن قلمرو و رسيدن به مال و ثروت و زمين كه مبارزه براى خدا و خدمت به خلق اوست. 1. دفـاع: اگـر دشـمـن بـه سـرزمينهاى اسلام هجوم آورد، بر همه مـسـلمانان، در هر كجا باشند، واجب است از حوزه اسلام دفاع كنند و اسـلام و مـسـلـمانان را از سلطه بيگانگان نجات دهند. در منطق امـام، چيـرگـى كافران و بيگانگان تنها هجوم و يا اشغال نظامى نيـسـت كـه سلطه سياسى و اقتصادى و فرهنگى ديگران بر مسلمانان پـذيـرفـتـه نيست و بر مسلمانان لازم است در صورت امكان و آماده بـودن شـرايـط، بـراى دفـاع از عـزت اسـلامـى با حاكميت كافران بستيزند.35

نـظـام اسـلامـى و مسلمانان مى بايد چنان توانمند باشند كه دشمن خيـال تـاخـت و تـاز به آنها را در سر نپروراند. اگر دشمن، در انـديـشه هجوم به سرزمينهاى اسلامى است و مقدمات آن را تدارك مى بيـنـد، مـسـلمانان بايد به او مهلت ندهند و پيش از اين كه به مـرزهـاى اسـلام حمله ور گردد، رو در روى او قرار گيرند با همان حـربـه هـايـى كه دشمن عليه مسلمانان استفاده مى كند، او را از هجوم، باز دارند. عـلـى(ع) به سپاهيان خود مى فرمود: چرا منتظر مى مانيد دشمن به سـرزميـن شـما حمله برد و در خانه با شما درگير شود، بلكه شما بـايـد پيش از رسيدن دشمن بر او راه بنديد و او را در خانه اش مشغول سازيد: (وقـلـت لكم اغزوهم قبل ان يغزوكم فما غزى قوم قط فى عقر دارهم الا ذلوا.)36 و گـفـتـم: بـا آنان بستيزيد، پيش از آن كه بر شما حمله برند و بـگريزند. به خدا سوگند با مردمى در استانه خانه شان نجنگيدند، جز آن كه جامه خوارى بر آنان پوشيدند. امـام امت، به پاسداران نظام اسلامى پيشنهاد مى دهد: پرواى دشمن را داشـتـه بـاشيـد و مـستكبران و بدخواهان انقلاب اسلامى را در مـرزهـاى آنـان مـشـغـول سـازيـد. آنـان اگـر در آرامش يابند و جـنـايـتـكـارانـى چـون اسـرائيـل خيالشان از سوى فلسطينيان و لـبـنانيان، آسوده باشد، به سوى ما خواهند آمد و با محاصره همه جانبه ما را در چهار ديوارى خود خفه خواهند ساخت.

امـام، با ارائه نمونه هايى از تاريخ صدر اسلام، ابراز مى دارد: جـنـگـهـاى پيامبر با كافران، بيش تر جنبه دفاعى و بازدارندگى داشـتـه اسـت. كـفار قريش همواره در انديشه تهاجم به ام القراى اسـلام و نـابود كردن هسته مركزى مسلمانان بودند و اگر مسلمانان بـه اسـتقبال خطر نمى شتافتند و فتنه گريهاى كافران قريش را بى پاسخ مى گذاشتند، در خانه خود محاصره و نابود مى شدند.37 2. بـرداشتن بازدارنده ها از سر راه دعوت: از ديگر دليلهايى كه بـه جهاد مشروعيت مى دهد، برداشتن بازدارنده ها از سر راه دعوت اسـت. اسـلام، دينى است جهانى و مسلمانان وظيفه درند پيام توحيد رهـايـى بـخـش را بـه ديگران ابلاغ كنند و مرزهاى فكرى و عقيدتى اسـلام را بـگـسـترانند. براى اين ماموريت، مى بايست آزادى دعوت وجـود داشـتـه بـاشـد. اگـر نـظـام شرك و الحاد با تكيه بر اين انـديـشه، مردم را به بند كشيده باشد و به مردم ستم روا دارد و از گسترش اسلام جلو بگيرد، مسلمانان وظيفه دارند اين، بازدارنده را از ميـان بردارند. در واقع اين نوع جهاد، مبارزه با اختناق و استبداد است.