تبیان، دستیار زندگی

آیاتی در قرآن هست که با تامل در آن می توان گفت قرآن نظریه داروین را در مورد خلقت نقض می كند:
«ان مثل عیسی عندالله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون»آل عمران/59

«همانا مثل عیسی(ع) در پیش خداوند همانند مثل آدم است که خداوند او را از خاک آفرید. و سپس به او گفت موجود شو پس شد.»


«خلق الانسان من صلصال کالفخار»الرحمن/14

«خداوند، ‌انسان را از گل خشک همانند سفال بیافرید.

بله تمام آیاتی را که خلقت انسان از خاک را مطرح می‌کند با نظریه داروین معارض است ؛چرا که می‌گوید انسان از خاک آفریده شده نه از موجود قبلی که زنده بوده است

ایت الله مشکینی درباره تکامل و ایات قران کتابی نگاشته اند : قرآن صریحأ تاکید میکند که آفرینش «انسان» از خاک آغاز شده است و طی مراحل و تطورات گوناگون تبدیل به انسان ، عالیترین موجود زنده در آخرین مرحله تکاملی میشود.

« کسی که آفرینش همه چیز را نیکو کرد و آفرینش انسان را از گل آغاز نمود » سجده 7

و نیز قرآن آفرینش هر موجود زنده را از آب میداند : « و هر موجود زنده ای را از آب آفریدیم » انبیا 30

« و خداوند تمام جنبندگان را از آب افرید برخی از آنها بر شکم میروند برخی بر دوپا و برخی برچهارپا حرکت میکند خداوند هر چه بخواهد می آفریند که خدا بر هرکاری توانا است» نور45

قرآن در عموم آیات مربوط به آفرینش آدم روی این محور تاکید میکند که در افرینش او کاری خاص و برجسته صورت گرفته و آن حلول روح الهی در پیکر مادی است که آنرا از سایر موجودات که پیش از او آفریده شده اند ، متمایز میکند و این خود متاسیون و جهشی است در روند آفرینش .

بدین ترتیب موجودی بر این کره خاکی بوجود آمده است که از آن پس یکه تاز کره زمین میشود؛ یکه تازی بی معارض که هیچ موجودی از موجودات قبل از او توانایی ندارد او را محدود کند.

ماجرای آفرینش آدم در قرآن چنین ترسیم شده است ،که انسان در جریان تحول مادی و دگرگونیهای فیزیولوژیک [1] به مرحله ای از مراحل آفرینش میرسد که به « نفخۀ روح الهی » نام میگیرد [2]و آفرینشی دیگر می یابد [3]و در مسیر عادی طبیعی خود به یک جهش الهی و ملکوتی دست می یابد و موجودی برتر میشود [4] بدانگونه که حتی فرشتگان در برابر او خضوع میکنند [5] و نیروهای معنوی جهان هم منحصرأ رام او شدند .[6]

آفرینش آدم و اعتراض گونه ملائکه:
« هنگامیکه خدایت به فرشتگان فرمود : من جایگزینی را در زمین قرار خواهم داد...» بقره 30
جانشین یا جایگزینی آدم به چه معنی است و آدم در زمین بجای کیست ؟
برخی گفته اند : او خلیفه الله ، بجای خداوند است که به حق حکمرانی میکند ؛ اما این معنی بعید است ، زیرا خداوند در شئون خداوندیش جای خالی ندارد تا دیگری بجای او بنشیند ،
خداوند پیامبران می فرستد و کتب مشتمل بر احکام و تکالیف نازل میکند ، پیامبران و هر که در خط آنها است احکام و وحی دریافتی را به دیگر مکلفین میرسانند ، عنوان منطبق بر اینها سفارت ، رسالت و نبوت است نه خلافت .
قول دوم آنست که ادم و نسل او جانشینان فرشتگان شده اند که آنها پیش از آدمیان سکنه زمین بوده اند . این قول نیز مخدوش است ، زیرا کیفیت خلقت زمین با خلقت ملائکه متناسب و سازوار نیست و چنین کاری از حکیم صادر نشود.
قول سوم انست که آدم و فرزندانش جایگزین جننیان هستند که براین زمین میزیسته و عامل تبهکاری و خونریزی بوده اند این قول نیز به قول دوم شبیه است و مخدوش است.
قول چهارم که صحیح است آنست که ادم و نسلش جایگزین آفریده ای مکلف و صفاتی مشابه حالات و صفات آدمیان که براین زمین زندگی میکرده اند
چنان که آفرینش این نسل نیز چون دوران خود را سپری کند جای خود را به نسلی مشابه به این نسل که آفرینش آنها سازوار آفرینش دگرگون شده ی زمین باشد بسپارد
و طبق احادیث عدیده پیش از آفرینش آدم و این عالم و نسل حاضر ، عالمهایی و نیز نسلهایی از همین نوع بر این زمین میزیسته اند .
حتی برخی از آیات قرآن این معنا را میرسانند :
« آیا ما به آفرینش نخست خسته شده ایم ؟! خیر بلکه این افریدگان هم اکنون در حال تبدیل به آفرینشی نویین می باشند» ق 15
« آیا روزگارانی دراز بر انسان نگذشت که چیز قابل بیانی هیچ نبود ؟!» انسان 1
« چرا به خداوند شکوهمندانه نگاه نمیکنید در حالی که شما را در مراحل و خلقتهای گوناگون آفرید » نوح13و14
«پروردگار تو (از خلق) بی نیاز و به همه مهربان است. اگر بخواهد شما را (از روی زمین) ببرد و همه را فانی کند .آنگاه پس از شما هر که را خواهد جانشین شما کند . چنان که شما را از ذریه گروهی دیگر پدید آورد.»انعام ۱۳۳
در برخی روایات که در اینباره آمده تعبیراتی مانند « الف الف عالم و الف الف ادم» بکار برده شده که مراد از این لفظ میلیون نیست بلکه منظور از این تعبیر مبالغه و بیان کثرت است ؛ یعنی چه بسیار ؟!
امام علی (ع) : « بنی آدم هفتاد جنس بوند همه انها از نسل آدمند جز یاجوج و ماجوج ( اقوام یوچانگ و مانچو) »[7]
باز از امیر المونین روایات شده که حضرت در پاسخ به کسی که پرسید قبل از ادم ابوالبشر که بوده ؟ فرمود : آدم ، وی سئوال خودرا تکرار کرد ، فرمود : اگر صد بار هم بپرسی خواهم گفت ادم.[8]
ابو حمزه ثمالی گوید : امام سجاد – ضمن حدیثی مفصل ــ به من فرمود : تو گمان داری که خداوند آفریده ای را پیش از شما نیافریده ؟
آری بخدا سوگند هزار هزار ادم و هزار هزار عالم افریده که تو در اخرین آن عالمهایی [9]
نیز از امام باقر روایات شده : خداوند پس از فنای این خلق و این عالم ،خلق و عالمی دیگر پدید می آورد که او را به یگانگی پرستش کنند با زمین و آسمانی دیگر (دگرگون شده ) ،
انگاه فرمود : آیا میپنداری جز شما بشری نیافریده ؟ چنین نیست بلکه هزار هزار عالم و هزار هزار ادم آفریده که تو آخر آن عالمهاو اخر آن ادمهایی .[10]
و بسا سخن گونه ملائکه :« آبا کسی (یا کسانی) در زمین جای میدهی که در آن تبهکاری کند و کشتار و نماید ؟! در حالی که ما تو را تسبیح و تقدیس میکنیم و هرگز سر از بندگیت برنتابیم ..» اشاره به همان افریده های مشابه باشد.

2. «و الله خلق کل دابة من ماء فمنهم من یمشی علی بطنه و منهم من یمشی علی رجلین و منهم من یمشی علی اربع یخلق الله ما یشاء»
«و خداوند تمام جنبندگان را از آب آفرید، پس برخی از آنها بر روی شکم خود (خزندگان) و برخی بر دو پا و برخی از آنها بر چهار پای خود راه می‏روند، خداوند هر آنچه بخواهد می‏آفریند.»
استاد مشکینی در تفسیر این آیه می‏نویسند:
«تفسیر «آب» به نطفه جنس نر، بر خلاف ظاهر آیه می‏باشد بنابراین، آیه، با این قول که منشأ پیدایش موجود زنده، «آب مخلوط با خاک» است که مواد مساعد حیات در آن دو وجود دارد، بی‏انطباق نیست و بلکه رابطه نزدیکی بین آن دو می‏باشد.
و مقدم داشتن حیوانات «الماشی علی بطنه» (خزندگان) شاید به این علت باشد که معروف‏ترین این نوع جانداران «ماهیها» هستند. که نخستین موجودات زنده از لحاظ زمان آفرینش می‏باشند. و حیوانات خزنده خشکی، بعد از آنها پدید آمدند، و منظور از «من یمشی علی رجلین» (برخی بر دو پای خود راه می‏روند) انسان و پرندگان و برخی انواع میمون‏ها هستند.
و همین آیه، با آوردن عبارت کلی «علی رجلین» (بر دو پا) عقیده آنهائی را که انسان و سایر جانداران را دو نوع مستقل از هم می‏دانند باطل می‏سازد.»450
دکتر بی آزار شیرازی با توجه به علم فسیل‏شناسی و دیرین‏شناسی آیه 45 سوره نور را بر مراحل پیدایش حیوانات تطبیق می‏کند و می‏نویسد:
دوران اول:فسیل‏های تریلوبیت‏ها، انواع مرجان‏ها، ماهیان زره‏دار، سوسماران، ماران، لاک‏پشتان و تمساح‏ها و خزندگان زمینی پدید آمدند. این حیوانات جزء آن دسته‏اند که بر شکم راه می‏روند «فمنهم من یمشی علی بطنه»
دوران دوم (دوره ژوراسیک):پرندگان پیدا شدند که قدیمی‏ترین آنها «ارکئورنیت» اسب که شبیه بچه کبوتر است ولی خوب نمی‏توانسته پرواز کند و... این حیوانات جزء آن دسته‏اند که بر دو پا راه می‏روند. « و منهم من یمشی علی رجلین ».
دوران سوم:آثار نخستین پستانداران که در اواخر دوره دوم بوجود آمدند. پیدا شده است. در این دوره پستانداران مثل اسب، گاو، شتر، فیل، میمون تنوع و کثرت پیدا کردند. و این حیوانات جزو آن دسته‏اند که بر چهارپا راه می‏روند. «و منهم من یمشی علی اربعة».»

بررسی:
1. در مورد این قسمت آیه 45 سوره نور « والله خلق کل دابة من ماء » بیان شد که سه تفسیر (آفرینش انسان از نطفه - پیدایش نخستین موجود از آب - ماده اصلی بدن موجودات آب است) شده است.
2. تطبیق تقسیم بندی دوران‏های پیدایش گیاهان و حیوانات به سه قسمت آیه «فمنهم من یمشی علی بطنه ومنهم من یمشی علی رجلین ومنهم من یمشی علی اربع» صحیح بنظر نمی‏رسد.
و بهتر است که بگوییم آیه 45 سوره نور در صدد بیان تقسیمات موجودات زنده فعلی دنیاست که اینان برخی بر دو پا و برخی بر چهار پا و برخی بر شکم می‏روند. و جالب اینکه فقره دوم و سوم با «واو» بر فقره اول عطف شده است «فمنهم من یمشی علی بطنه و منهم من یمشی علی رجلین و منهم من یمشی علی اربع » که ترتیب و تفریع را نمی رساند. یعنی می‏تواند هر سه دسته خزندگان، دو پایان و چهار پایان با هم از آب (نطفه) بوجود آمده باشند.
نکته دیگر این که شمارش حیوانات هم از باب حصر نیست بلکه بیان برخی مصادیق مهم است و گر نه برخی حیوانات بیش از چهارپا دارند و برخی شنا می‏کنند ولی در آیه ذکری از آنها نشده است.
پس سیاق آیه 45 سوره نور سیاق آیاتی است که خلقت انسان را از آب معرفی می‏کند.
3. هر چند که نکات علمی آیه 45 سوره نور و انطباق آن با یافته‏های علمی شگفت‏انگیز بوده و عظمت این کتاب الهی را نشان می‏دهد ولی ادعای آقای دکتر پاک نژاد در مورد معجزه علمی بودن مطالب آیه 45 سوره نور قابل اشکال است.

ب:آیاتی که به سه مرحله خلقت اشاره دارند:
آیه‏های دیگری که مورد استناد طرفداران نظریه تکامل قرار گرفته است عبارتند از:
«و لقد خلقناکم ثم صورناکم ثم قلنا للملائکة اسجدوا لادم »454
«و همانا ما شما را آفریدیم و سپس شکل دادیمتان و سپس به فرشتگان گفتیم به آدم سجده کنید»
و نیز حجر/ 28 - 29 و ص/ 71 و سجده/ 8 - 9 همین مضمون را دارد.
استاد مشکینی با طرح آیه 11 سوره اعراف می‏نویسد:
«آیه فوق از جمله بهترین آیات قابل استفاده، برای اثبات این نظریه[تکامل]است، زیرا خداوند در این آیه بیان می‏کند که ابتدا او قبل از شکل دادن به انسان، او را آفرید و بعد از مدت نامعلوم (به قرینه کلمه ثم) او را به شکل انسان فعلی در آورده است. سپس بعد از مدتها، فرشتگان را امر به سجود در برابر یکی از افراد نوع انسان کرده است.»
و سپس سه مرحله خلقت انسان را از آیه فوق استفاده می‏کند.
اول:مرحله بعد از خلقت و پیش از شکل گرفتن به صورت انسان (تکوین او از آب و خاک).
دوم:مرحله بعد از پیدا کردن شکل «انسان» و پیش از انتخاب آدم از بین افراد نوع.
سوم:مرحله انتخاب آدم از بین آنها و بعد از آن امر کردن فرشتگان به سجود بر آدم.455
ایشان در توضیح آیات 28 - 29 سوره حجر « انی خالق بشراً من صلصال من حمأ مسنون فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین » و آیه 71 سوره ص می‏گویند که مقصود از «بشر» در این آیه کل نوع اوست. یعنی نوع و طبیعت کلی اوست نه فرد بخصوص و برگزیده مانند «آدم».
و در مورد واژه «تسویه» (جمله سویته) می‏گویند:تقریباً به معنای جاری ساختن انسان در مسیر تکامل است تا اینکه به صورت انسان در آمده و آماده نفخ روح ...گردد.
جالب این است که استاد مکارم شیرازی مفسر معاصر آیات 26 - 28 - 29 سوره حجر را به عنوان مهمترین دلیل طرفداران ثبات انواع آورده‏اند

. ج:آفرینش انسان از خاک:
«هو الذی خلقکم من طین ثم قضی اجلاً و اجل مسمی عنده» "اوست که شما را از گل (آب و خاک) آفرید و سپس مهلتی مقرر کرد و مهلت مقرر پیش اوست.».
و نیز ص/ 71 و سجده/ 8 و نیز مؤمنون/ 12 همین مضمون را دارند.
«ما شما را از گل چسبنده آفریدیم.»
«من بشری از گل خشک که از لجن تیره رنگ ریخته شده است می‏آفرینم»
استاد مشکینی در باره این آیات می‏نویسند:
«تمامی این آیات وضع این نوع (انسان) را قبل از پیدا کردن شکل انسان بیان می‏کند. و مقصود فرد فرد انسانها نیست زیرا فرد فرد انسانها از خاک آفریده نشده‏اند.
اینکه می‏گوید «قضی اجلا» (مهلتی مقرر کرد) منظور این است که خداوند، آفرینش و تکوین انسان را، حتمیت و استواری بخشید که مدت آن پیش خودش معلوم است و شاید هم، این مدت همان مدت زمان فاصله بین آغاز آفرینش انسان از خاک تا تحقق تصویر و شکل دادن به انسان و تشکیل این نوع خاص از جانداران، می‏باشد.»460
برخی دیگر از نویسندگان در باره آیه «و لقد خلقنا الانسان من سلالة من طین»461 نوشته‏اند که آیه فوق اشاره صریح است به اینکه انسان در ابتدا از خاک آفریده نشده است بلکه از سلاله‏ای آفریده شده که مقدمه ظهور نوع انسان شده است.
و جالب این است که برخی دیگر از صاحبنظران همین آیه 12 سوره مؤمنون را دلیل رد نظریه داروین دانسته‏اند463 و برخی به معنای عناصر تشکیل دهنده بدن انسان از خاک و آب دانسته‏اند.
و برخی دیگر از نویسندگان آیات فوق را اعجاز علمی قرآن دانسته‏اند از این جهت که جسم انسان از عناصر خاکی تشکیل شده و آیات مذکور نیز می‏گوید انسان را از خاک آفریدیم. و یا انسان از نطفه‏ای آفریده شده که از عناصر خاکی بوجود می‏آید. و در هر صورت آیه فوق را معجزه علمی دانسته‏اند.

بررسی:
1. در مبحث «مراحل خلقت انسان» بحثی تحت عنوان «آفرینش انسان از خاک» خواهیم داشت که در آنجا آیات مذکور مورد بررسی قرار می‏گیرد و روشن می‏گردد که دو تفسیر عمده از این آیات شده است:
اول اینکه همه انسانها از نطفه‏ای آفریده شده‏اند که مواد اولیه آن از غذاها و غذا از خاک بوجود آمده است.
دوم اینکه فقط حضرت آدم از خاک آفریده شده و بقیه انسانها از نطفه آفریده شده‏اند. پس می‏توان گفت انسانها با واسطه آدم(ع) از خاک آفریده شده ‏اند.
پس نمی‏توان به صورت قاطع به قرآن نسبت دهیم که در این آیات مرحله‏ای از تکامل نوع انسان از خاک را می‏گوید چرا که اگر تفسیر اول را بگیریم (نطفه از مواد خاکی) ربطی به مسأله تکامل ندارد. و اگر تفسیر دوم (خلقت آدم از خاک) را بگیریم بیشتر مؤید نظریه ثبات انواع می‏شود چون خلقت مستقیم انسان از خاک را گوشزد می‏کند.
مگر آنکه گفته شود تعبیر «اجل» در آیه 2 سوره انعام دلالت بر فاصله زمانی بین خلقت انسان از خاک می‏کند. که در این صورت بحث جدیدی پیش می‏آید.
2. سلالة به معنای برگزیده و خلاصه چیزی است و در آیه 12 سوره مؤمنون برخی به معنای نطفه گرفته‏اند که ما حصل و برگرفته انسان است و در هر صورت این آیه دلالت بر فاصله زمانی بین خاک و سلالة ندارد. و اگر بر نطفه هم دلالت داشته باشد این مطلب باز از مورد بحث خارج است.
3. با توجه به احتمالات مختلف در آیات فوق که موجب می‏شود تفسیر قطعی از آیات ارائه نشود، پس مسأله اعجاز علمی در اینجا منتفی است. (در مبحث مراحل خلقت انسان توضیح بیشتری در مورد آیات فوق دادیم.)

. ج:آفرینش انسان از آب:
«و او خداوندی است که از آب بشری آفرید و او را اصل نژاد و مایه تولید نسل انسان گردانید.»
«و آفرینش انسان را از گل (آب و خاک) آغاز کرد، سپس خلقت نسل او را بر اساس آنچه از آب بی قدر جدا می‏شود قرار داد.»
استاد مشکینی به آیه 56 سوره فرقان مثل همان تقریر آیات خلقت انسان از خاک استدلال کرده و می‏نویسد:
«این آیات وضع این نوع (انسان) را قبل از پیدا کردن شکل انسان، بیان می‏کنند.»
بررسی:
در مبحث «مراحل خلقت انسان» بحثی تحت عنوان «آفرینش انسان از آب» خواهیم داشت و در آنجا بیان می‏ شود که در مورد آیات فوق دو تفسیر عمده وجود دارد.
اول اینکه مقصود از خلقت انسان از آب این است که مقدار زیادی آب در بدن انسان (حدود 70%) وجود دارد.

دوم اینکه مقصود آن است که انسان از آب نطفه و منی آفریده شده است.
بنابراین آیات فوق ربطی به مراحل تکامل خلقت انسان و نظریه داروین ندارند.

. ج:آفرینش انسان از نطفه:
«انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه»
«ما او را از آب نطفه در هم آمیخته خلق کردیم تا او را بیازمائیم.» و عبس/ 19 (من نطفة خلقه) نیز همین مضمون را دارد.
استاد مشکینی در مورد آیه 2 سوره دهر می‏نویسند:
«معنای «نطفه» در آیه مزبور «آب» است که مواد و اجزاء بهم آمیخته داخل آن (امشاج)، آن را به صورت گل و لجن ریخته شده (حمأ مسنون) در آورده بودند و از همین ماده اولیه حیاتی، ابتدا سلولها و بعد، انواع جانوران نخستین و بعد حیوانات بالاتر و... پدید آمده‏اند.»
و در مورد آیه 19 سوره عبس می‏نویسد:
«بنابراین معنی آیه، در صورتیکه «نطفه» را به معنی «آب» بگیریم چنین می‏شود که:
خداوند نوع «انسان» را از آبی مخصوص (شاید همان آب آمیخته با گل و لای و عناصر زمینی یا خاکی باشد که موجودات زنده از آن بوجود آمده‏اند) آفرید. پس بر او مقدر ساخت که از حالتی به حالتی دیگر تغییر یابد. (تحول و تکامل) تا اینکه به صورت شکل «انسان» درآمد.»
سپس به معنای دوم آیه توجه می‏کند که منظور از نطفه «منی» باشد که آیه خاص افراد انسان می‏شود نه نوع انسان.

هـ :آیاتی که به مرحله سوم (انتخاب آدم از بین انسان ها) اشاره دارد:
«به درستی که خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر عالمیان برگزید.»
دکتر ید الله سحابی در مورد آیه فوق می‏گوید:
«به تصریح این آیات (آل عمران/ 33 - اعراف/ 11 - سجده/ 7 - 9) آدم از میان جمعی که مثل او بودند و از پیش با او می‏زیستند برگزیده شد... و لهذا بیان آنکه نوع انسان از آدم پدید آمده است از نظر قرآن مبنا و اساس ندارد و به هیچ وجه درست نیست.»
استاد مکارم شیرازی نیز با رد سخنان برخی نویسندگان که آیه «علی العالمین» را دلیل مسأله تکامل انواع دانسته‏اند. و می‏گویند:در عصر آدم، عالمیان یعنی «جامعه انسانی» وجود داشته است، بنابراین مانعی ندارد که انسان نخستین که میلیون‏ها سال قبل بوجود آمده از حیوانات دیگر تکامل یافته، و «آدم» تنها یک انسان برگزیده بوده است، می‏نویسند:
«هیچ گونه دلیلی در دست نیست که منظور از عالمین در اینجا انسانهای معاصر آدم بوده باشند بلکه ممکن است مجموع جامعه انسانیت در تمام طول تاریخ بوده باشد.
بنابراین لزومی ندارد که معتقد باشیم در عصر آدم، انسانهای زیادی وجود داشتند که آدم از میان آنها برگزیده باشد.»
استاد مصباح یزدی با طرح آیه 33 آل عمران و نظراتی که می‏گوید «آدم از بین انسان‏های دیگر برگزیده شد.» می‏نویسند:
«می‏توان گفت که:انسانی را بر همه انسانهایی که از پس او می آیند ترجیح دادم...
و اگر تنزل کنیم و بپذیریم که لازم است در عصر حضرت آدم، انسانهایی دیگر نیز باشند، می‏توانند فرزندان خود او بوده باشند.»

دوم:آیاتی که در رابطه با اثبات نظریه ثبات انواع (فیکسیسم) مورد استناد واقع شده است:
الف:آیاتی که خلقت همه انسان را از یک نفس واحد می‏داند:
«هو الذی انشأکم من نفس واحدة فمستقر و مستودع»
«او خدائی است که همه شما را از یک تن در آرامشگاه و ودیعتگاهی بیافرید.»
و نیز نساء/ 1 - اعراف/ 189 - زمر/ 6 همین مضمون را دارند. و نیز آیاتی که خطاب «بنی آدم» به انسان‏ها می‏کند (مثل:اعراف/ 27 - 35 - یس/ 60 - اسراء/ 70)
استاد مشکینی در طرح نظریه ثبات انواع (فیکسیسم) که معتقدند «آدم» نخستین انسانی است که خداوند او را آفریده و حواء دومین فرد از افراد نوع انسان می‏باشد و خداوند سایر افراد انسان را از نسل این دو فرد بوجود آورد. می‏نویسد:
«از جمله آیات که پیروان عقیده فوق به آن استدلال می‏کنند آیاتی هستند که تمامی مردم را آفریده از «نفس واحد» (یک فرد) اعلام می‏کنند و در برخی آیات از جفت او نیز یاد کرده و هیچ اشکالی ندارد که نفس واحده را آدم و جفت او را حواء بدانیم.»
سپس در تفسیر آیه 98 سوره انعام می‏نویسد:
«منظور آیه این است که خداوند شما را از آدم آفرید، پس گروهی از شما هم اکنون در صلب پدران یا رحم مادران (مستقر) می‏باشید و گروهی نیز از شما تا روز قیامت در گورها به ودیعت نهاده (مستودع) شده‏اند.»
سپس تفسیر دیگری از طرفداران نظریه تکامل انواع در مورد آیه 98 سوره انعام ذکر می‏کنند.
و بعد متذکر می‏شود که اگر تفسیر اول را هم بپذیریم با عقیده تکامل انواع منافات ندارد چرا که ممکن است همه انسانهای موجود زمین از نسل آدم و حواء بوده باشند ولی قبل از آدم و حواء نیز انسانهای دیگر بوده‏اند که منقرض شده‏اند. و نسل منتخب یعنی آدم که صاحب عقل بود باقی ماند.
استاد مکارم شیرازی در مورد تعبیر «نفس واحده» در آیات فوق می‏نویسند:
«منظور از نفس واحده یک واحد شخصی است و اشاره به نخستین انسانی است که قرآن او را به نام «آدم» پدر انسان‏های امروز معرفی کرده و تعبیر «بنی آدم» که در آیات فراوانی از قرآن وارد شده نیز اشاره به همین است و احتمال اینکه منظور وحدت نوعی بوده باشد از ظاهر آیه بسیار دور است.»
ایشان در مورد مستقر و مستودع نیز چند احتمال تفسیری را ذکر می‏کنند.

ب:آیاتی که خلقت آدم را از خاک می‏دانند:
«ان مثل عیسی عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون»
1. «همانا مثل عیسی در پیش خداوند همانند مثل آدم است که خداوند او را از خاک آفرید. و سپس به او گفت موجود شو پس شد.»
2. «خداوند، انسان را از گل خشک همانند سفال بیافرید.»
دکتر احمد ابوحجر497 آیات فوق و دکتر عدنان شریف498 تمام آیاتی را که خلقت انسان از خاک را مطرح می‏کند با نظریه داروین معارض می‏دانند؛ چرا که می‏گوید انسان از خاک آفریده شده نه از موجود قبلی که زنده بوده است.
استاد مشکینی در مورد آیه 59 سوره آل عمران دو احتمال را مطرح می‏کند:
اول اینکه آیه دلیل ثبات انواع باشد و وجه شبه در اینجا چگونگی آفرینش یعنی بدون پدر و مادر آفریده شدن است و این همان مطلوب عقیده ثبات انواع است.
دوم اینکه بگوئیم آیه با نظریه تکامل منافاتی ندارد. چرا که اشکالی در تشبیه عیسی به آدم از لحاظ خلقت از خاک، غذا، نطفه و علقه تا ولادت و بعد از آن نیست. و همچنین اشکالی نیست که بگوییم خداوند به عیسی، همراه پیامبری از همان آغاز زندگی عقل و نیروی درک و اندیشه از طریق اعجاز واراده ماوراء طبیعی خود بر خلاف قانون طبیعت و... اعطاء نمود چنان که به آدم نیز عقل و یا علم و نبوت را بدینگونه داد.
وجه شبه در آیه همان همانندی در آفرینش و علم است. و «کن» (باش) که خداوند به آدم می‏گوید. بدین معنا است که:عاقل و عالم یا عالم و پیامبر باشد.
و در اینجا وجه شبه در ذکر آفرینش از خاک، آفرینش اصلی و ذاتی است و می‏خواهد بطلان آنچه را در ذهن آنها (مسیحیان) فرو رفته یعنی اینکه می‏گویند آفرینش عیسی و آدم از طریق سنن و قوانین جاری خدائی در خلقت انسان، صورت نگرفته است، اعلام کند.
استاد مکارم شیرازی در ذیل آیه 59 سوره آل عمران پس از شرح شأن نزول500 آیه می‏گوید:منظور از (خلقه من تراب) در آفرینش آدم همان آفرینش جسم آدم و جنبه مادی او است. و این مطلب به قرینه جمله‏های بعدی بدست می‏آید. که اشاره به آفرینش حیات و روح می‏کند و می‏گوید «ثم قال له کن فیکون » «سپس به او گفت موجود شو، او هم موجود گردید.» یعنی با فرمان آفرینش «حیات و روح» به کالبد آدم دمید.