173 - وَاءَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَراً فَسَآءَ مَطَرُ الْمُنْذَرِینَ
ترجمه:
و بر سر آنان بارانى (از سنگ) فرو فرستادیم. پس چه بد است باران هشدار داده شدگان.

174 - إِنَّ فِى ذَلِكَ لاََیَةً وَمَا كَانَ اءَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
175 - وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه:
البتّه در این (ماجرا) نشانه اى (از قدرت الهى) است، لكن بیشتر مردم ایمان آورنده نیستند. همانا پروردگار تو همان تواناى مهربان است.
نكته ها:
* كلمه ى قالین به معناى اظهار نگرانى و مخالفت شدیدى است كه از عمقِ جان باشد.
پیام ها:
1- با كار بد مخالفت كنید، نه با شخص خلافكار. لعمَلِكم من القالین
2- انبیا، در برابر تهدیدها نمى ترسیدند و حرف خود را مىزدند. من القالین لوط در برابر تهدید اخراج وتبعید، فرمود: من دشمن كار شما هستم.
3- تنفّر از كار بد، هم باید زبانى باشد و هم عملى. قال اِنّى لعملكم ربّ نجّنى آرى نگرانى تنها كافى نیست، باید به فكر رهایى ونجات از مركز فساد بود.
4- محیط آلوده براى مردان خدا قابل تحمّل نیست؛ اگر از اصلاح محیط ماءیوس شدند، حداقل خود را از آنجا نجات مىدهند. نجّنى
5 - بزرگان جامعه باید به فكر خاندان و یاران خود باشند. نجّنى و اهلى
6- دعاى انبیا مستجاب است. ربّ نجّنى فنجّیناه
7- زن، در انتخاب راه وابسته به شوهر نیست. الاّ عجوزاً (زن لوط راه انحرافى را برگزیده بود)
8 در ادیان آسمانى، همه ى قوانین و ارزش ها بر اساس ضوابط است نه روابط. الاّ عجوزًا (زن پیامبر نیز اگر منحرف شد، هلاك مىشود، زیرا ملاك و میزان، كفر وایمان است نه رابطه ها و نسبت ها)
9- حساب اطرافیان و وابستگان شخصیّت ها را، از حساب خود آنان جدا كنید. الاّ عجوزًا (ممكن است انسان پیامبر وفرستاده خدا باشد، ولى بستگانش در راه حقّ نباشند. همسر لوط در خانه پیامبر بود، ولى داراى تفكّر انحرافى بود.)
10- كیفر گناه براى همه یكسان است، زن لوط در میان نابودشدگان است و امتیاز ویژه اى ندارد. فى الغابرین
11- كیفر كسانى كه مسیر ازدواج را به لواط مىكشانند، آن است كه باران رحمت، باران عذاب شود و آنان را از پاى در آورد. فساء مَطر المنذرین
12- خداوند قبل از عذاب، هشدار مىدهد و اتمام حجّت مىكند. المنذرین
13- همین كه جامعه از افراد صالح خالى شد، زمینه ى قهر الهى فراهم شده است. نجّیناه و اهله... ثمّ دمّرنا
14- طبیعت، در اختیار قدرت الهى است. (همان قدرتى كه از آسمان باران نازل مىكند، مىتواند سنگ نازل كند) فامطرنا علیهم مطرا...
15- تاریخ، مایه ى عبرت است. اِنّ فى ذلك لایةً
16- در تربیت، تكرار لازم است. (در این سوره بعد از نقل ماجراى هریك از پیامبران، جمله ى اِنّ فى ذلك لایة آمده است).
17- اكثر مردم پند پذیر نیستند. و ما كان اكثرهم مؤمنین
18- قدرت همراه با رحمت ارزش دارد. العزیز الرّحیم

176 - كَذَّبَ اءَصْحَبُ لَْیْكَةِ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه:
اصحاب اَیكه (نیز) پیامبران را تكذیب كردند.
177 - إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَیْبٌ اءَلاَ تَتَّقُونَ
178 - إِنِّى لَكُمْ رَسُولٌ اءَمِینٌ
179 - فَاتَّقُواْ اللّهَ وَاءَطِیعُونِ
ترجمه:
زمانى كه شعیب به آنان گفت: آیا از (شرك وانحراف) پروا ندارید؟ همانا من براى شما پیامبرى امین هستم. پس، از خدا پروا كنید و من را اطاعت كنید.

180 - وَمَآ اءَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ مِنْ اءَجْرٍ إِنْ اءَجْرِىَ إِلا عَلَى رَبِّ الْعَلَمِینَ
ترجمه:
و من بر این رسالتم هیچ پاداشى از شما درخواست نمى كنم. اجر من جز بر پروردگار جهانیان نیست.
نكته ها:
* اَیكة به معناى بیشه وجنگل است. بعضى اصحاب اَیكه را كه چهار بار نامشان در قرآن آمده همان اصحاب مَدیَن مىدانند و بعضى دیگر آنان را قومى مىدانند كه در منطقه اى نزدیك مَدیَن زندگى مىكردند و هر دو قوم، مخاطب حضرت شعیب بوده اند.
* در این سوره، این هفتمین پیامبرى است كه داستانش نقل شده و در تمام این داستان ها جمله ى قال لهم اَخوهم بود امّا در مورد شعیب، كلمه ى اَخوهم نیامده است. شاید دلیلش این باشد كه شعیب نسبت به مردم غریب بود.(51)

پیام ها:
1- همه ى انبیا، هم فكر، هم سخن و همسو بودند. (آیات اِنّى لكم رسول اءمین فاتّقوا اللّه و اَطیعون در همه ى داستان هاى این سوره تكرار شده و پیام هاى این آیات، همان پیام هاى آیات 160 تا 164 است.)

181 - اءَوْفُواْ الْكَیْلَ وَلاَ تَكُونُواْ مِنَ الْمُخْسِرِینَ
182 - وَزِنُواْ بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ
ترجمه:
حقّ پیمانه را ادا كنید و از كم فروشان نباشید. و با ترازوى درست بسنجید.
183 - وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ اءَشْیَآءَهُمْ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِى الاَْرْضِ مُفْسِدِینَ
ترجمه:
و اجناس مردم را كم ندهید و در زمین به فساد و تبهكارى نكوشید.
نكته ها:
* كلمه ى كیل، براى مایعات و كلمه ى قِسطاس، براى وزن ها و كلمه ى اشیائهم، براى چیزهاى عددى و غیره بكار رفته است.
* در این آیات دو امر و دو نهى مشاهده مىكنیم كه مكمّل یكدیگرند. اَوفوا و لاتكونوا و زنوا لاتبخسوا
* در روایات آمده است: كسانى كه عیب جنس خود را به مشترى نگویند، فرشتگان، آنان را لعنت مىكنند وكسانى كه با مكر وحیله دیگران را فریب دهند، بدترین مردم هستند.(52)
* كم فروشى، یكى از منكرات بزرگ اقتصادى است كه همه ى آفات لقمه ى حرام را به دنبال دارد. كم فروشى، تنها در داد و ستد نیست، بلكه ممكن است افرادى در تدریس و طبابت و نظارت و مهندسى و شئون دیگر زندگى نیز كم فروشى كنند و چنان كه باید حقّ دیگران را ادا نكنند.
پیام ها:
1- پیمانه و ترازو، سابقه و تاریخى بس طولانى دارد. اَوفوا الكَیل
2- كم فروشى، حرام و مراعات حقّ الناس واجب است. اَوفوا الكَیل...
3- انبیا، بر سلامت نظام اقتصادى جامعه نظارت داشتند. اَوفوا الكَیل
4- ادیان آسمانى بر عدالت اجتماعى و اقتصادى تاءكید دارند. اَوفوا وَ زِنوا
5 - میزان سنجش در هر امرى باید عادلانه و درست باشد. القِسطاس المستقیم
6- مراعات حقوق همه ى انسان ها لازم است، نه تنها مؤمنین. لاتبخسوا النّاس
7- كم فروشى، در هر چیزى ممنوع است و مخصوص پیمانه و ترازو نیست. لاتبخسوا النّاس اشیائهم
8 كم فروشى، نوعى فساد است و كسانى كه به جامعه ضربه ى اقتصادى مىزنند مفسد فى الارض هستند. زیرا نابسامانى هاى اقتصادى، سرچشمه ى از هم پاشیدگى نظام اجتماعى است. لا تَعثوا فى الارض مفسدین
9- شناخت انحرافات موجود در جامعه، گام اوّل در اصلاح جامعه است. (تمام آیات)

184 - وَاتَّقُواْ الَّذِى خَلَقَكُمْ وَالْجِبِلَّةَ الاَْوَّلِینَ
185 - قَالُواْ إِنَّمَآ اءَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِینَ
ترجمه:
و از خدایى كه شما و اقوام پیشین را آفریده پروا كنید. مردم (به جاى قبول دعوت شعیب) گفتند: تو قطعا از سحرشدگانى.

186 - وَمَآ اءَنتَ إِلا بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَإِن نَّظُنُّكَ لَمِنَ الْكَذِبِینَ
ترجمه:
و تو جز بشرى مثل ما نیستى، و ما تو را از دروغگویان مىپنداریم.
نكته ها:
* كلمه ى جِبِلّ به معناى امّت و جماعت است، چنانكه در جاى دیگر مىفرماید: و لقد اضلّ منكم جبلاّ كثیرا(53) شیطان گروه زیادى از شما را گمراه كرد. چون كلمه ى جَبَل به معناى كوه و جِبلّى به معناى فطرى است، به اقوام و نسل هایى كه قدیمى هستند یا خلق و خوى فطرى دارند و مثل كوه استوارند، جِبِلّى گفته مىشود.
پیام ها:
1- كسى كه انسان را آفرید، شایسته ى احترام است و باید از او پروا كرد. واتّقوا الّذى خلقكم
2- تقوا و ایمان، مانع فساد اقتصادى است. آنكه شما را آفرید، رزق شما را هم مىدهد. و اتّقوا الّذى خلقكم (با توجّه به آیات قبل درباره ى كم فروشى)
3- به آداب و رسوم فاسد نیاكان، تكیه نكنیم كه همه مخلوق خدا هستیم و باید مطیع او باشیم. خلقكم و الجبلّة الاوّلین
4- تهمت، اهرم كسانى است كه منطق ندارند. قالوا انّما انت من المسحّرین
5 - خلافكار، خلاف خود را توجیه مىكند. (به جاى اقرار به اشتباه و لجاجت خود، انبیا را سحر شده مىداند). انت من المسحّرین

187 - فَاءَسْقِطْ عَلَیْنَا كِسَفاً مِّنَ السَّمَآءِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّدِقِینَ
ترجمه:
پس اگر تو از راستگویانى، پاره هایى از آسمان را بر سر ما بیفكن!
188 - قَالَ رَبِّى اءَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه:
(شعیب) گفت: پروردگار من به آنچه انجام مىدهید آگاه تر است.

189 - فَكَذَّبُوهُ فَاءَخَذَهُمْ عَذَابُ یَوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ كَانَ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه:
پس شعیب را تكذیب كردند و عذاب روز ابر (آتشبار) آنان را فراگرفت. البتّه آن عذاب روز بزرگ و هولناكى است.

190 - إِنَّ فِى ذَلِكَ لاََیَةً وَمَا كَانَ اءَكْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
191 - وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه:
بى شك در این (ماجرا) نشانه اى (از قدرت الهى) است، ولى اكثر مردم ایمان آورنده نیستند. و البتّه پروردگارت همان تواناى مهربان است.
نكته ها:
* كلمه ى كِسَف كه چهار بار در قرآن آمده، جمع كسفة به معناى قطعه است و در اینجا مراد پاره اى از ابر است. و مراد از عذاب یوم الظلّة، یا عذاب در روزى است كه مردم از شدّت گرما زیر سایبان ها پناه برده بودند، یا روزى كه ابرى بر سرشان سایه افكنده بود.
* در چگونگى عذاب قوم شعیب چند تعبیر آمده است: یك جا مىفرماید: با زلزله نابود شدند.(54) در جاى دیگر مىفرماید: با صیحه عذاب شدند.(55) و در اینجا مساءله ى ابر مطرح است. هر سه مطلب، با هم قابل جمع است كه از ابرِ سیاهى رعد و صیحه اى برخیزد و لرزه بر جان آنان بیفتد یا با ایجاد زلزله اى همزمان، نابود شوند؛ و شاید زلزله مربوط به اصحاب مَدیَن و ابر سیاه مربوط به اصحاب اَیكه باشد، چون حضرت شعیب بر هر دو قوم مبعوث بود و در سوره ى اعراف، رسالت بر قوم مدین مطرح شده است كه آنان با زلزله نابود شدند، ولى در این سوره از رسالت بر اصحاب ایكه یاد شده است.
پیام ها:
1- خواسته وتقاضاى سنگدلان نیز خشن است. اِسقط علینا كِسَفا من السماء
2- با مقاومت رهبران حقّ، مخالفان از شعارهاى تند خود عقب نشینى مىكنند. قوم شعیب اوّل او را سحر شده و دروغگو خواندند، سپس گفتند: اگر از راستگویانى. انّما انت من المسحّرین به ان كنت من الصادقین تبدیل مىشود.
3- در شیوه ى تبلیغ وارشاد، لازم نیست بر طبق تمایلات و خواسته هاى مخالفان عمل شود. قال ربّى اعلم... (آنان سقوط قطعاتى از آسمان را درخواست مىكردند، امّا پیامبر پاسخ مىدهد: خداوند آگاه تر است)
4- یاد خدا وتوكّل بر او، بهترین پشتوانه در برابر خرافات است. قال ربّى اعلم...
5 - سرنوشت ما به دست خود ماست. فكذّبوه فاءخذهم...
6- خداوند، انبیا را حمایت و مخالفانشان را نابود مىكند. فكذّبوه فاءخذهم
7- حبّ دنیا و رسیدن به مال، انسان را به سركشى در برابر انبیا وادار مىكند. لاتبخسوا النّاس اشیائهم فكذّبوه
8 هدف قرآن از نقل تاریخ، عبرت آموزى است، نه داستان سرایى. لایةً
9- اكثر مردم در خط حقّ قرار نمى گیرند. و ما كان اكثرهم مؤمنین
10- مربّى باید همراه با قدرت، عطوفت نیز داشته باشد. لهو العزیز الرّحیم
11- همان خداوندى كه شعیب را حمایت و مخالفان او را هلاك كرد، پروردگار تو نیز هست. اِنّ ربّك لهو العزیز الرّحیم (بیان تاریخ امثال حضرت شعیب، هم مایه ى دلدارى و تسلّى پیامبر است و هم تهدیدى براى كفّار و دشمنان)
12- هلاكت مخالفان انبیا، نمودى از عزّت و قدرت الهى است، همان گونه كه مهلتى كه به آنان داده مىشود نمودى از رحمت اوست. العزیز الرّحیم