13 - وَیَضِیقُ صَدْرِى وَلاَ یَنطَلِقُ لِسَانِى فَاءَرْسِلْ إِلَى هَرُونَ
14 - وَلَهُمْ عَلَىَّ ذَنبٌ فَاءَخَافُ اءَن یَقْتُلُونِ
ترجمه:
و سینه ام تنگ مىگردد و زبانم باز نمى شود، پس هارون را (نیز) رسالت بده (تا مرا یارى كند). وآنان بر (گردن) من (ادّعاى) گناهى دارند، پس مىترسم مرا بكشند (و این رسالت به پایان نرسد).

15 - قَالَ كَلا فَاذْهَبَا بََایَتِنَآ إِنَّا مَعَكُم مُّسْتَمِعُونَ
ترجمه:
خداوند فرمود: چنین نیست، پس (تو وهارون) همراه با معجزات ما حركت كنید كه ما با شما وشنونده (گفتگوهایتان) هستیم.

16 - فَاءْتِیَا فِرْعَوْنَ فَقُولاَ إِنَّا رَسُولُ رَبِّ الْعَلَمِینَ
ترجمه:
به سراغ فرعون بروید و بگویید: ما فرستاده ى پروردگار جهانیانیم.

17 - اءَنْ اءَرْسِلْ مَعَنَا بَنِى إِسْرَءِیلَ
ترجمه:
بنى اسرائیل را (آزاد كن و) همراه با ما بفرست.
نكته ها:
* مراد از گناه حضرت موسى كه در آیه ى 14 آمده، ماجرائى است كه در سوره ى قصص آیه ى 14 به آن اشاره شده است: موسى قبل از نبوّت وارد شهرى شد و دید یكى از طرفدارانش با یكى از (قِبطیان) یاران فرعون درگیر شده اند. طرفدار موسى از او كمك خواست و موسى به حمایت از او مشتى بر قبطى زد كه او جان داد.
این ماجرا در منطقه موجى ایجاد كرد كه موسى مجبور به فرار شد و این عمل موسى گرچه به قصد كشتن آن شخص نبود، بلكه براى حمایت از مظلومى بود، ولى باعث شد تا موسى نزد فرعونیان چهره اى قاتل پیدا نمود، و هنگامى كه موسى به مقام نبوّت رسید به خداوند گفت: مىترسم ماجراى كشته شدن آن مرد قِبطى مانع كارم شود. (از كلمه ى كلاّ استفاده مىشود كه عمل موسى قتل عمد نبوده است و گرنه خداوند به قاتل عمدى نمى فرماید: طورى نیست به تو اطمینان حمایت مىدهم.)
پیام ها:
1- ظرفیّت افراد حتّى پیامبران محدود است. (جز خداوند، همه كس و همه چیز محدودند). یَضیق صَدرى
2- به هنگام پذیرش مسئولیّت لازم است انسان نقاط ضعف خود را بیان كند. یَضیقُ صدرى
3- صراحت و صداقت، از صفات بارز انبیا است. یَضیقُ صَدرى
4- رهبرى، هدایت، تبلیغ و ارشاد، به سعه ى صدر نیاز دارد. و یَضیق صَدرى
5- در نهى از منكر و مبارزه، گاهى باید چند نفرى حركت كرد. فاذهبا
6- نقاط ضعف را جبران كنید، ولى از زیر بار مسئولیّت، شانه خالى نكنید. یَضیق صَدرى ولایَنطلق لسانى فَاءرسل الى هارون پذیرش یا اعطاى مسئولیّت هاى بزرگ با وجود ضعف ها و كمبودهاى قابل جبران، مانعى ندارد.
7- افراد سالم و بى غرض، انسان هاى شایسته ى دیگر را براى قبول مسئولیّت هاى بزرگ معرّفى مىكنند. فَاءرسل الى هارون
8 سوابق افراد، در موفقیّت آنان مؤثّر است. و لهم عَلىَّ ذَنب
9- قانون قصاص، سابقه اى بس طولانى دارد. ولهم عَلىَّ ذَنب فاخاف اَن یَقتلون (شهادت، آرزوى پیامبران است ولى ترس و نگرانى آنان براى این بود كه شاید به اهداف مقدّس خود نرسند.)
10- مدیریّت تبلیغى به چند مساءله ى مهم نیازمند است، از جمله: بررسى اوضاع اجتماعى، آینده نگرى وفراهم كردن زمینه هاى مؤثّر تبلیغ.اَخاف لهم علىّ ذنب فارسل الى هارون
11- در بیان حقّ، نه از كمى طرفداران حقّ بترسید و نه از زیادى مخالفان حقّ. فاذهبا
12- پیشنهاد مفید و مناسب را خدا هم مىپذیرد. فاَرسَل الى هارون... فاذهبا
13- دلدارى و كمك به كسانى كه نگرانى دارند، كارى الهى است. انّا معكم
14- خداوند پشتیبان انبیا است. انّا معكم
15- آگاهى دقیق و لحظه به لحظه در ماءموریّت هاى مهم، یك ضرورت است. انّا معكم مستمعون
16- معجزات پیامبران، ابزار ارشاد و هدایت و ره توشه ى آنان براى امّت هاست. بآیاتنا
17- خداوند بر جزئیّات كارهاى ما آگاه است. مستمعون خداوند همه جا حاضر و ناظر است.
18- براى مبارزه با نظام هاى تشكیلاتى و فاسد، اوّل به سراغ سرچشمه ها بروید. فاءتیا فرعون
19- در تبلیغ و دعوت دیگران به حقّ، صراحت و صلابت داشته باشید. انّا رسول ربّ العالمین
20- فرستادن پیامبر براى مردم، از شئون ربوبیّت خداوند است. رسول ربّ
21- تمام هستى، نوعى رشد دارند. ربّ العالمین
22- تمام هستى در تحت تدبیر اوست. ربّ العالمین
23- همه ى انبیا یك هدف دارند. انّا رسول ونفرمود: انّا رسولا
24- در برابر كسى كه مىگوید: اءنَا ربّكم الاَعلى (3) باید گفت: ربّ العالمین.
25- اگر در یك زمان دو پیامبر مبعوث شوند، رهبرى با یكى از آنهاست. انّا رسول
26- آزاد كردن مردم از اسارت طاغوت ها، در راءس برنامه هاى انبیا قرار دارد. اَرسِل مَعنا بنى اسرائیل

18 - قَالَ اءَلَمْ نُرَبِّكَ فِینَا وَلِیداً وَلَبِثْتَ فِینَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِینَ
19 - وَفَعَلْتَ فَعْلَتَكَ الَّتِى فَعَلْتَ وَاءَنتَ مِنَ الْكَفِرِینَ
ترجمه:
(فرعون) گفت: آیا ما تورا در كودكى نپروردیم و سالیانى از عمرت را در نزد ما نماندى؟ و با این حال انجام دادى آن كارى را كه انجام دادى (و یكى از افراد ما را با مشت كشتى)، در حالى كه تو از ناسپاسانى.
نكته ها:
* فرعون با دو جمله، نبوّت موسى را زیر سؤال برد: الف: تو نزد ما قاتل هستى و قاتل كه پیامبر نمى شود. ب: ما تو را بزرگ كردیم، چگونه الطاف ما را كفران و ناسپاسى مىكنى، ناسپاس كه پیامبر نمى شود. آیات بعد پاسخ موسى را بیان كرده است.
پیام ها:
1- منّت گذاشتن و به رخ كشیدن، از ویژگى هاى مستكبران است. اءلم نُربّك فینا
2- اراده ى الهى، موسى را در دامن فرعون پرورش مىدهد. اءلم نُربّك
3- اگر كسى را بزرگ كردیم، یا حرفه اى به او آموختیم، یا در امر ازدواج و مسكن و امثال آن به او كمكى كردیم، نباید با این دلیل و بهانه، سخن حقّ او را نپذیریم. اءلم نُربّك فینا ولیداً
4- اولیاى خدا نمك گیر نمى شوند و محیط و جامعه در آنها اثر نمى گذارد. لَبِثتَ فینا من عُمُرِك سنین (موسى نگفت ما كه مدّت ها سر سفره ى فرعون بوده ایم یا حال كه همه تسلیم او هستند و جامعه بر محور او مىچرخد، كمى كوتاه بیائیم و سكوت اختیار كنیم.)
5- حقّ نان و نمك آن نیست كه صاحب حقّ را به حال خود رها كنیم و اشتباهات او را هم بپذیریم. (حضرت موسى نان و نمك فرعون را خورده بود، ولى او را به حال خود رها نكرد.) نربّك فینا... لَبثتَ فینا
6- به توقّعات نابجاى مستكبران اعتنا نكنیم. ناسپاسى در برابر مستكبر، بد نیست. و انت من الكافرین

20 - قَالَ فَعَلْتُهَآ إِذاً وَ اءَنَاْ مِنَ الضَّآلِّینَ
21 - فَفَرَرْتُ مِنكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لِى رَبِّى حُكْماً وَجَعَلَنِى مِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه:
(موسى) گفت: آن (قتل) را زمانى انجام دادم كه از سرگشتگان بودم. و چون از شما ترسیدم از نزد شما گریختم، سپس پروردگارم به من حكمت (و دانش) بخشید و مرا از پیامبران قرار داد.
نكته ها:
* مراد از حُكم در آیه؛ یا حكومت و سرپرستى بنى اسرائیل است و یا حكمت و دانش.
* در این دو آیه، حضرت موسى علیه السلام ایرادهاى فرعون را كه در آیه قبل گفتیم، پاسخ مىدهد.
* چنانكه گذشت حضرت موسى به خاطر طرفدارى از یكى از یاران خود، مشتى به مخالف او زد و شخص مخالف با همان ضربه مُرد. این قتل نه از روى عمد بود و نه با آلت قتل انجام گرفت، بلكه یك حادثه ى ناخواسته و یك لغزش عملى بدون سوء نیّت بود كه قبل از نبوّت موسى آن هم به خاطر طرفدارى از یك مظلوم اتّفاق افتاده بود. بنابراین، ضالّ در آیه ى مذكور، یك انحراف عملى بدون قصد است كه ضربه اى به عصمت نمى زند و یا به معناى تحیّر است، نظیر آیه ى 7 سوره ى ضُحى: و وَجَدك ضالا فَهَدى.
* از امیرالمؤمنین على علیه السلام پرسیدند: چرا بعد از پیامبر اكرم صلّى الله علیه وآله حقّ خود را با شمشیر نگرفتید، و چرا همان گونه كه با طلحه و زبیر و معاویه جنگ كردید با خلفاى پیش از خود جنگ نكردید؟ حضرت فرمود: گاهى سكوت لازم است. مگر ابراهیم به مردم نفرمود: من از شما كناره مىگیرم: و اعتزلُكم و ما تَدعون من دون اللّه (4) مگر هارون نفرمود: اِنّ القوم استضعَفونى و كادوا یَقتلونَنى (5) مردم مرا به ضعف كشاندند و نزدیك بود مرا بكشند؟ مگر یوسف نفرمود: ربّ السِجنُ اَحبّ الىّ(6) پروردگارا! زندان براى من بهتر از استجابت تقاضاى آنهاست؟ مگر پیامبر اكرم در غار نرفت و من جاى او نخوابیدم؟ مگر موسى نفرمود: ففَررتُ منكم لما خِفتكم همین كه ترسیدم فرار كردم، و مگر حضرت لوط علیه السلام در برابر تقاضاى گنهكاران نفرمود: لو اَنّ لى بكم قُوّة او آوى الى رُكنٍ شدید(7) اى كاش قدرتى داشتم (تا شما را از این عمل ننگین باز مىداشتم) و یا به جایگاه محكم و اءمن پناه مىبردم (و از شرّ شما درامان بودم).(8) بنابراین سایر اولیاى خدا نیز گاهى در شرایطى مجبور به سكوت و انزوا مىشدند.
پیام ها:
1- گاهى اقرار، یك ارزش است. قال فَعَلتُها
2- فرار از طاغوت، مقدّمه ى دریافت الطاف الهى است. ففررت منكم... فوهب
3- انبیا از الطاف خاصّ خداوند برخوردارند. فَوَهبَ لى و جَعَلنى
4- نبوّت، یك جریان در طول تاریخ است، انبیاى بسیارى قبل از موسى بوده اند پس تعجّب فرعون نابجاست. من المرسلین

22 - وَتِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّهَا عَلَىَّ اءَنْ عَبَّدتَ بَنِى إِسْرَءِیلَ
ترجمه:
و (آیا) این كه بنى اسرائیل را بنده ى خود ساخته اى نعمتى است كه منّتش را بر من مىنهى؟ (چرا نباید من در خانه ى پدرم رشد كنم؟)

23 - قَالَ فِرْعَوْنُ وَمَا رَبُّ الْعَلَمِینَ
ترجمه:
(فرعون) گفت: پروردگار جهانیان چیست؟
نكته ها:
* موسى به فرعون گفت: من باید در خانه ى پدرم بزرگ مىشدم، چرا پدرم را به بردگى كشاندى كه من به اجبار در خانه ى تو بزرگ شوم، آیا این، نعمت است كه آن را سپاس گزارم و یا اسارت است؟! گرچه در كاخ تو همه ى وسائل رفاه براى من بود، ولى من از این كه بنى اسرائیل گرفتار بودند، ناراحتم.
* از قرآن استفاده مىشود كه فرعون در درون خود، خدا را مىشناخت؛ قال لقد عَلِمتَ ما انزل هولاء الاّ ربّ السموات والارض (9) ولى به ظاهر خود را ربّ اعلاى مردم مىدانست، مثل مدیرى كه بر افرادى تسلّط دارد، ولى در عین حال خود را تحت امر دیگرى مىداند.(10)
پیام ها:
1- تكبّر، زشتى ها را نزد انسان زیبا جلوه مىدهد. تلك نعمة تَمنّها علىَّ
2- به استكبار و منّت هاى او با صلابت پاسخ دهید. تلك نعمة...
3- گاهى مستكبران به خاطر حفظ تاج و تخت، خود را به نادانى مىزنند. و ما ربّ العالمین
4- سؤال مستكبرین، مغرورانه و همراه با تحقیر دیگران است. فرعون گفت: و ما ربّ العالمین و نگفت: و مَن ربّ العالمین (حرف ما در زبان عرب براى جمادات به كار مىرود.)

24 - قَالَ رَبُّ السَّمَوَتِ وَالاَْرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَآ إِن كُنتُم مُّوقِنِینَ
ترجمه:
(موسى) گفت: پروردگار آسمان ها وزمین وآنچه میان آنهاست، اگر باور دارید.

25 - قَالَ لِمَنْ حَوْلَهُ اءَلاَ تَسْتَمِعُونَ
ترجمه:
(فرعون) به اطرافیان خود گفت: آیا نمى شنوید (چه حرف هایى مىزند)؟